İLETİŞİM VE ALTERNATİF İLETİŞİM SİSTEMLERİ - Deneme Sınavı - 18

Ekolali evresi, bebeklerin yaşamının yaklaşık olarak 8-12 aylık dönemine denk gelmektedir. Ekolali duyulan kelimenin tekrar edilmesi anlamında kullanılan bir sözcüktür. Bu dönemde bebekler çevrelerindeki sesleri tekrarlama ya da taklit etmeye çabalarlar. Bu taklitler birebir yetişkinin kullanmış olduğu sözcüklerin aynısı değil benzeridir. Ekolalik konuşma gelişimsel olarak ortaya çıkan normal bir durumdur, zaman içerisinde bu konuşmalar yerini anlamlı konuşmalara bırakmaktadır.

Çocuğun ek ya da takı kullanmadan konuşmasına ‘telgraf konuşması’ adı verilmektedir.

“Atasözleri ve deyimler de okul döneminde kazanılmaya başlayan yapılar arasındadır. Bu sözcüklerin anlamı soyutlaştıkça anlaşılması da zorlaşmaktadır” ifadesi semantik gelişim ile ilişkilidir.

Tanımlayıcı yöntem, çocukların hangi dil becerilerini hangi yaşta edindiklerini kronolojik olarak belirlemeye ve tanımlamaya çalışır.

Olumsuz pekiştirme, davranış sonrasında istenmedik bir uyaranın ortamdan uzaklaştırılması, geri çekilmesi ile davranış sıklığının, süresinin, tekrarlanma olasılığının arttırılmasıdır. Buradaki istenmedik uyarana da olumsuz pekiştireç adı verilir. Yani olumsuz pekiştireç, azaltılması ya da sonlandırılması yapılmakta olan davranışın gelecekte tekrarlanma olasılığını arttıran her türlü olay, nesne ya da durumdur. Örneğin, karnı acıkmış olan (istenmedik durum) bebek ağladığı zaman mama verilir ya da emzirilirse (istenmeyen durumun ortadan kaldırılması), bebeğin daha sonra tekrar acıktığında ağlama olasılığı artar. Bu örnekte olumsuz pekiştireç bebeğin açlık hissidir ve ortadan kaldırılmasıyla ağlama davranışı arttığı için olumsuz pekiştirme gerçekleşmiş olur.

Formal değerlendirme yöntemleri

İnformal değerlendirme yöntemleri

Doğru cevap B seçeneğidir.

Kontrol listeleri; genellikle evet/hayır formatında sorular sorarak vakaların belirli becerileri gösterip göstermediği bilgisini toplayan değerlendirme araçlarıdır. Dil gelişim alanlarının tümü (biçim,  içerik, kullanım) ya da birkaçı ya da birindeki becerilerle ilgili olarak hazırlanabilir.

Doğru cevap A seçeneğidir.

Afazi dil değerlendirilmesinde kullanılan test türlerinden sonuncusu spesifik testlerdir. Bazen afazili bireylerin bazı becerilerde daha ayrıntılı değerlendirilmesi gerektiğinde ya da kapsamlı testlerin içinde yer almayan beceriler söz konusu olduğunda spesifik testlere başvurulur. Bazı spesifik testlerin norm değerleri bulunmaktadır ama bazıları sadece ölçüt referanslı testler olarak kullanılır. Spesifik testlerde tek bir test sadece adlandırma, işitsel anlama, okuma, yazma, sözel akıcılık (kategoriye ait sözcüklerin sayılması) ya da pragmatik becerilere yönelik bilgi sağlamaktadır. Dünyada en çok kullanılanılan spesifik testlere örnek Boston Adlandırma Testi’dir (Boston Naming Test; Kaplan, Goodglass ve Weintraub, 1983).

Doğru cevap B seçeneğidir.

Bireylerin kendileri, aile ya da çevresi tarafından iletişim bozukluğu olma şüphesi duyulduktan sonra bir grup uzmanın içinde yer aldığı bir değerlendirme süreci başlar. Bu uzmanların kimler olacağı bozukluğa ve eşlik eden diğer sorunlara göre değişse de
dil ve konuşma terapisti (DKT) mutlaka bu ekibin içinde yer alır. Bu ekibe bireyin kendisi ve ailesi ya da yakınlarının yanında temel sağlık hizmetlerindeki uzmanlar (Kulak-Burun-Boğaz, Nöroloji-Pediatri hekimleri gibi) ve destek sağlık hizmetleri uzmanları (odyolog, fizyoterapist psikolog gibi) ya da eğitimciler (okul öncesi ve sınıf öğretmenleri, özel eğitim öğretmenleri, çocuk gelişim uzmanı gibi) gerekli durumlarda dahil olabilirler.

Tanı dışındaki dil ve konuşma değerlendirmesi amaçları aşağıda sıralanmıştır :
• Bireyin daha iyi olduğu ya da zorlandığı alanları belirleme,
• Yeni ortaya çıkan becerileri saptayabilme,
• Bir bozukluk varsa bozukluğun şiddeti ya da derecesini belirleme,
• Bozukluğun okul, iş, günlük yaşam üzerindeki etkisini inceleme,
• Başka uzmanlara yönlendirme gereksinimi olup olmadığını saptama ve gerekirse yönlendirme,
• Uygun müdahale programı, sıklığı ve uzunluğunu planlama.

Referanslı/bağımlı testler bireyin performansını DKT tarafındanbelirlenen bir performans ölçütü ile karşılaştırarak belirler.

Norm referanslı testler iletişim bozukluklarını değerlendirmede kullanılan formal yöntemlerdendir.

Afazi tanısı koyabilmek, afazi türünü ve şiddetini belirlemek için test bataryaları ya da kapsamlı testler uygulanır.

Çocuğun yazı örneklerini inceleme, okul çağındaki çocuklar ve ergenler için gelişimsel dil değerlendirme prosedürlerine eklenen ilave bir prosedürdür.

Rezonans, ses kıvrımları tarafından üretilen sesin gırtlak üstünde ses yolunda titreşime girip değişimlenmesi durumudur.

Kekemelik erkeklerde daha yaygın görülen bir konuşma bozukluğudur.

Konuşma apraksisi istemli konuşma üretimi için gereken sıralı hareketlerin motor planlanması veya programlanmasındaki bir bozukluktan kaynaklanan motor konuşma bozukluğudur.

Motor konuşma bozukluklarının değerlendirmesindeki ağız yüz muayenesinde değerlendirilen konuşma organları;

• Çene: Açıklığı yeterli mi? Açıldığında bir yöne doğru kayıyor mu? Anormal bir görüntü var mı? İstemli hareket gerçekleşebiliyor mu? • Dudaklar: Duruşu simetrik mi? İstemli hareketler gerçekleşebiliyor mu? Yanaklar şişirilince dudaklarda hava kaçağı var mı? • Dil: Duruşu ve büyüklüğü normal mi? Güçsüzlük veya istemsiz titremeler var mı? Hareketlerinde normal olmayan hız farklılıkları var mı? Herhangi bir yöne doğru hareket edebiliyor mu? Dinlenme konumunda bir yöne kayıyor mu? • Damak: Yumuşak damak hareketinde veya duruşunda bir asimetri var mı? Yumuşak damakta ritmik veya aritmik bir hareket var mı? • Gırtlak (Larenks): Hastadan öksürmesi istendiğinde öksürebiliyor mu? Öksürdüğünde ses kıvrımlarının birbiriyle teması sonucu “öhhö” gibi bir ses oluşuyor mu? 

Diş, motor konuşma bozukluklarının değerlendirmesindeki ağız yüz muayenesinde değerlendirilen bir konuşma organı değildir.

Gelişimsel dil bozukluklarının değerlendirilmesinde kullanılan norm referanslı testler başta İngilizce olmak üzere pek çok yabancı dilde çok sayıda ve çeşitliliktedir. Türkçe konuşan çocuklar için geliştirilen ya da farklı dillerden Türkçeye uyarlanan testler ise daha az sayıdadır. Bu testlerin bazıları dilin tüm alanlarını içerirken bazıları daha spesifiktir, yani sadece tek bir beceriyi değerlendirir. TEDİL (Topbaş ve Güven, 2009), dilin morfoloji, sentaks ve semantik bileşenlerini alıcı ve ifade edici dil becerileri boyutunda değerlendiren geçerlik ve güvenirlik çalışmaları yapılmış norm-referanslı bir testtir. Peabody Resim Kelime Testi (Katz ve ark., 1972), 2-11 yaş aralığındaki çocukların sözcük dağarcığını sadece alıcı dil boyutunda değerlendiren uyarlama bir test, Türkçe İfade Edici ve Alıcı Dil Testi (TİFALDİ; Berüment ve Güven, 2013) ise 2-13 yaşlarındaki çocukların sözcük bilgisini hem alıcı hem ifade edici dil boyutunda değerlendiren Türkçe için geliştirilmiş bir testtir.

Doğru cevap C seçeneğidir.

Ülkemizde konuşma sesi bozukluklarını değerlendirilmek için oluşturulmuş formal ve objektif testler vardır: Sesletim Sesbilgisi Testi (SST) (Topbaş, 2005) ve Ankara Artikülasyon Testi (AAT) (Ege, Acarlar ve Turan, 2005). Bu testler tamamen Türkçe’ye özgü ve Türkçe’nin fonetiğine uygun olarak oluşturulmuştur.

Doğru cevap D seçeneğidir.