İLETİŞİM VE ALTERNATİF İLETİŞİM SİSTEMLERİ - Deneme Sınavı - 17

Dizartri, merkezi ve/veya çevresel sinir sistemi ya da her iki sistemin de hasarına bağlı olarak konuşma üretimindeki kas kontrolünü etkileyen bir grup motor konuşma bozukluğudur. Dizartride, konuşma üretiminde görev alan kasların yavaş, zayıf, gevşek ve veya koordinesiz bir şekilde hareket ettiği görülür.

Doğru cevap C seçeneğidir.

Oral mekanizmanın muayenesi gerçekleştirilirken ilgili organın gücü, hızı, simetrisi, hareket ranjı ve duruşu değerlendirilir. Muayene sırasında değerlendirilecek konuşma organları ve dikkat edilecek noktalar şunlardır:
• Çene: Açıklığı yeterli mi? Açıldığında bir yöne doğru kayıyor mu? Anormal bir görüntü var mı? İstemli hareket gerçekleşebiliyor mu?
• Dudaklar: Duruşu simetrik mi? İstemli hareketler gerçekleşebiliyor mu? Yanaklar şişirilince dudaklarda hava kaçağı var mı?
• Dil: Duruşu ve büyüklüğü normal mi? Güçsüzlük veya istemsiz titremeler var mı? Hareketlerinde normal olmayan hız farklılıkları var mı? Herhangi bir yöne doğru hareket edebiliyor mu? Dinlenme konumunda bir yöne kayıyor mu?
• Damak: Yumuşak damak hareketinde veya duruşunda bir asimetri var mı? Yumuşak damakta ritmik veya aritmik bir hareket var mı? /a/ fonasyonu sırasında yumuşak damak simetrik olarak yükseliyor mu?
• Gırtlak (Larenks): Hastadan öksürmesi istendiğinde öksürebiliyor mu? Öksürdüğünde ses kıvrımlarının birbiriyle teması sonucu “öhhö” gibi bir ses oluşuyor mu?

Doğru cevap E seçeneğidir.

Bir diğer motor konuşma bozukluğu ise apraksidir. Konuşma apraksisi istemli konuşma üretimi için gereken sıralı hareketlerin motor planlanması veya programlanmasındaki bir bozukluktan kaynaklanan motor konuşma bozukluğudur. Sıralı hareketler, konuşma organlarının seslerin üretimi esnasında doğru yerde ve doğru şekilde sırayla çalışması gibi düşünülebilir.

Doğru cevap A seçeneğidir.

s/z oranı: maksimum bir nefes alıştan sonra /s/ ve /z/ seslerinin maksimum fonasyon süresini karşılaştırır. Bu oran, solunum desteğinde bir eksiklik veya ses
kıvrımlarının kapanmasında bir yetersizlik olup olmadığını ölçmek için kullanılmaktadır.

Doğru cevap D seçeneğidir.

Dil ve konuşma bozukluklarının formal değerlendirmeleri normatif verilerin kullanıldığı standart testler ile yapılmaktadır. Bu testlere norm bağımlı/
referanslı testler denir. Norm referanslı testler, geliştirilme sürecinde geçerliği, güvenirliği ve standardizasyonu yapılmış testlerdir. Norm referanslı testlerin herkesin anlayabileceği kadar açık bir yönergesi ve puanlama şekli bulunur. Bu testleri uygulayacak olan kişiler testi anlatıldığı şekilde uygulamalılardır, çünkü bunlar standartlaştırılmış testlerdir ve her birey aynı süreçlerden geçmelidir (Çukadar, 2013). Bu nedenle norm referanslı testlere standart ya da standardize testler de denilmektedir. 

Doğru cevap E seçeneğidir.

Dil ve konuşma bozukluklarının formal değer- lendirmeleri normatif verilerin kullanıldığı standart testler ile yapılmaktadır. Bu testlere norm bağımlı/ referanslı testler denir. Norm referanslı testler, geliştirilme sürecinde geçerliği, güvenirliği ve stan- dardizasyonu yapılmış testlerdir.

Norm referanslı testlerin avantajlarından en önemlileri aşağıda sıralanmaktadır (Shipley ve McAfee, 2016):

Norm referanslı testler nesneldir; uygulayan ya da uygulanan kişiden minimum etkilenir,

Bireyin becerileri benzer bireylerden oluşmuş geniş bir grupla karşılaştırılabilir,

Testler uygulamaya hazır olup, uygulaması hızlı ve pratiktir,

Çoğu norm referanslı test birçok farklı meslek uzmanı tarafından da tanınmaktadır, böylece sonuçları başka kişilerce de yorumlanabilir,

Testleri uygulamak ve puanlamak için üst düzey klinik deneyim ve becerisi gerekmez, çünkü uygulama ve yorumlama testin el ki- tabında açık ve ayrıntılı olarak yer alır,

Değerlendirilen bireyle ilgili resmî kurumla- ra rapor yazarken ya da araştırmalarda sonuç- ları kullanırken norm referanslı testler daha güvenilir ve geçerli olduğu için tercih edilir.

Türkçe konuşan bireylerin dil ve konuşma de- ğerlendirilmesinde kullanılan norm referanslı tarama ve tanılama testlerine örnek olarak Denver Geli- şimsel Tarama Testi (Yalaz ve Epir, 1987), Erken Dil Gelişimi Testi (TEDİL; Topbaş ve Güven, 2009), Afazi Dil Değerlendirme Testi (ADD; Maviş ve Toğram, 2009), Ankara Artikülasyon Testi (AAT; Ege, Acarlar ve Turan, 2004), Okul Öncesi Dil Ölçeği (Yalçınkaya, Bayaoğlu, Saraçoğlu ve Belgin, 2007), Erken Okuryazarlık Testi (EROT; Kargın, Ergül, Büyüköztürk ve Güldenoğlu, 2015), Türkçe Sesletim ve Sesbilgisi Testi (SST; Topbaş, 2004/5), Türkçe İletişim Gelişimi Envanterleri (TİGE-I/II; Aksu-Koç ve ark., 2011) verilebilir. Örnek olarak verilen bu testlerden ADD, AAT, SST ve EROT Türkçe için orijinal olarak geliştirilmiş; Denver Ge- lişimsel Tarama Testi, TEDİL, TİGE-I/II ve Okul Öncesi Dil Ölçeği ise yabancı dillerden dilimize uyarlanmış testlerdir.

Dil ve konuşma bozukluklarının değerlendirilmesinde kullanılan ölçüt referanslı testler, dil-konuşma örneği alma, orofasiyel muayene, gözlem, görüşme, anket, kontrol listesi, değerlendirme ölçekleri, gelişim envanterleri, portfolyo ve dinamik değerlendirmeler informal değerlendirme yöntemleri arasındadır.

Dil ve konuşma bozukluklarının değerlendirilmesi formal ve informal yöntemlerin mümkün olduğunca ve uygun şekilde birlikte kullanılmalarını gerektirir. Tek bir değerlendirme yöntemi ile kişilerin bozukluğunu ve dil-konuşma özelliklerini belirleyebilmek hatalı sonuçlar doğurabilir.

Portfolyo değerlendirmesi; iletişim bozukluğu olan çocuğun bir zaman dilimi içinde yapmış olduğu tüm etkinliklerin, çalışmaların, ürünlerin, performansların toplanıp bir araya getirilmesinden oluşan bir dosyanın incelenmesidir. Portfolyo içinde terapi ortamından, çocuğun ev, kreş ya da okulundan toplanabilecek her tür yazılı, işitsel ve görsel kayıt olabilir.

Dinamik değerlendirme; diğer tüm değerlendirme yöntemlerinden farklı olarak vakanın sadece ne yapabildiğinin değil, farklı müdahaleler yardımı ile öğrenme potansiyelinin belirlenmesi ile neler yapabileceğinin de değerlendirilmesini içerir. Değerlendirme sonrasındaki terapiler için bir rehber oluşturması açısından oldukça önemlidir (Freiberg ve Wicklund, 2003; Gürsel, 2017; Maviş, 2017; Roseberry-McKibbin ve Hedge, 2016). Dinamik değerlendirme için bir örnek konuşma sesi bozuk- luklarının değerlendirilmesinden verilebilir.

Afazi dil değerlendirmeleri çok yönlüdür ve afazili bireyin yanında ailesi ve bakıcısını da içermektedir. Afazi dil değerlendirmelerinin amacı:

1) dil davranışlarının güçlü ve zayıf yönlerini tanımlamak,

2) mevcut sorunları belirlemek,

3) müdahale hedeflerini oluşturmak ve

4) dili anlama, üretme ve kullanmayı kolaylaştıracak faktörleri tanımlamaktır.

Dünyada en çok kullanılanılan spesifik testlere örnek Boston Adlandırma Testi’dir (Boston Naming Test; Kaplan, Goodglass ve Weintraub, 1983). Bu testte afazili vakanın 60 tane resmi ad- landırması istenir. Türkçe adaptasyonu olmamakla beraber bazı hastane ve kliniklerde kullanılan bir spesifik testtir.

Rezonans: Ses kıvrımları tarafından üretilen sesin gırtlak üstünde ses yolunda titreşime girip değişimlenmesi durumudur.

Kapsamlı bir değerlendirmenin doğru ve eksiksiz olması için mutlaka içermesi gereken prosedürler bulunmaktadır. Bu prosedürler aşağıdaki gibi sıralanabilir:

Doğru cevap B’dir.

Türkçe konuşan bireylerin dil ve konuşma de­ğerlendirilmesinde kullanılan norm referanslı tara­ma ve tanılama testlerinden Denver Gelişimsel Tarama Testi, TEDİL, TİGE-I/II ve Okul Öncesi Dil Ölçeği ise yabancı dillerden dilimize uyarlanmış testlerdir. Doğru cevap C’dir.

Dil ve konuşma bozukluklarının değerlendirilmesinde kullanılan ölçüt referanslı testler, dil-konuşma örneği alma, orofasiyel muayene, gözlem, görüşme, anket, kontrol listesi, değerlendirme ölçekleri, gelişim envanterleri, portfolyo ve dinamik değerlendirmeler informal değerlendirme yöntemleri arasındadır. Doğru cevap E’dir.

Vaka öyküsü alınırken aileye çoğunlukla şu sorular sorulur:

Doğru cevap A’dır.

Türkçe İfade Edici ve Alıcı Dil Testi (TİFALDİ), 2-13 yaşlarındaki çocukların sözcük bilgisini hem alıcı hem ifade edici dil boyutunda değerlendiren Türkçe için geliştirilmiş bir testtir.  Doğru cevap E’dir.