İLETİŞİM VE ALTERNATİF İLETİŞİM SİSTEMLERİ - Deneme Sınavı - 12

Davranışçı görüş genetik-çevre tartışmasının çevre tarafındayken doğuştancılık genetik tarafındadır.

Doğuştancı yaklaşımın en önemli temsilcilerinden biri Noam Chomsky’dir

Dil ediniminde yetişkinlerin rolü sınırlıdır.

Bilişsel yaklaşımda sözü edilen en temel zihinsel yapılara şema denmektedir.

Sembolik dönemde çocuklar benmerkezcidirler.

Çocuğun kendi başına, bağımsız olarak yapabilecekleri ile ilgili seviyeye gerçek gelişim seviyesi denir.

Davranışçılığın en önemli özelliği, insan zihnindeki gözlenemeyen duygu ve düşünceler gibi özelliklerin incelenmesine karşı çıkmasıdır.

Klasik koşullanmanın gerçekleşmesi için:
• Doğal bir “uyaran-tepki” bağının olması (et-salya salgılama)
• Koşullu uyaran koşulsuz uyarandan hemen önce verilmesi, birleştirilmesi (zil sesi-et).
• Koşullu uyaran ile koşulsuz uyaran bağının tekrarlanması gerekir. Ancak, bazı korku yaratan durumlarda tek bir yaşantı da öğrenmeyi sağlayabilir.

Gürültü yapan üst komşusunu uyardığında gürültülerinin kesildiğini gören Şahbaz ailesi, benzer durumlarda aynı davranışı tekrarlamaktadır. Bu olay olumsuz pekiştirme örneğidir. Olumsuz pekiştireç ise gürültüdür.

Sommerville’e göre çocuklar dil edinimi sürecinde ebeveynlerini çok nadir taklit etmektedir. Sommerville bu görüşünü çocukların yapmış olduğu hataların daha önce hiç duyulmamış, karşılaşılmamış hatalar olması ile desteklemektedir. Ayrıca uyaran yoksunluğuna dikkati çekerek çocukların sınırlı dil girdisine maruz kaldıklarını
belirtmektedir.

Çocukların herhangi bir dili öğrenmek için kalıtsal bir yetiyle doğduğuna inanan Chomsky, çocukların doğru kullandıkları belirli dilsel yapıların zihinlerinde zaten var olduğunu ve her çocukta bir dilin temel kurallarını ve dilbilgisel yapılarını onun zihnine kodlayan bir “dil edinim düzeneği” olduğunu iddia eder.

Tüm bu bilgiler ışığında doğuştancılık yaklaşımının temel varsayımlarını aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür:
• Çocuklar dile ilişkin bir kapasiteyle doğarlar.
• Dil özellikleri evrenseldir; yani tüm dillerde ortak olan bazı özellikler bulunmaktadır.
• Dil öğrenilmez, edinilir.
• Çocuklar dil edinimini kolaylaştıran bir mekanizmaya sahiptir.
• Dil ediniminde yetişkinlerin rolü sınırlıdır.
• Çocuklar daha önce hiç duymadıkları tümceleri üretip anlayabilir.

Bilişsel yaklaşımın en önemli noktası çocuğu dünyayı anlamak için araştıran bir bilim insanı gibi görmesidir. Piaget’ye göre çocuk, çevresindeki dünyayı anlamaya çalışırken aktiftir.

Gerçek gelişim seviyesi sosyo-kültürel yaklaşımın temel kavramları arasında yer almaktadır.

Eğitici kişi davranışlarıyla çocuğa model olabilir ve/veya çocuğa sözel yönergeler, ipuçları sağlar. Vygotsky bu sürece işbirlikçi diyalog adını vermiştir.

Sosyo-kültürel yaklaşımın öncüsü olan L. Vygotsky, Piaget ile aynı dönemlerde yaşamıştır. İki kuramcı birbirlerinin yaklaşımlarından hem etkilenmiş hem de birbirlerini eleştirmişlerdir. Sosyo-kültürel yaklaşım da bilişsel yaklaşım gibi etkileşimci bir yaklaşımdır. Başka bir deyişle, gelişimin biyolojik, bilişsel ve çevresel etkilerin etkileşimiyle mümkün olduğunu savunmaktadır.

Dilin nasıl edinildiği ya da öğrenildiğini açıklamaya çalışan iki temel yöntem bulunmaktadır: Tanımlayıcı ve Açıklayıcı yöntemler. Tanımlayıcı yöntem, çocukların hangi dil becerilerini hangi yaşta edindiklerini kronolojik olarak belirlemeye ve tanımlamaya çalışır. Örneğin, “6 aylıkken çoğu bebek ana dilindeki temel sesleri tanır” ya da “3 yaşında 2-3 sözcüklü ifadeler kullanır.” gibi. Açıklayıcı yöntemde ise, dil gelişiminin altında yatan asıl mekanizmalar, öğrenme ilkeleri, zihinsel yapılar, bilişsel süreçler, sosyal etkenler incelenir. Çocukların ne yaptığı değil niye ve nasıl yaptığı açıklanmaya çalışılır.

Klasik koşullanmanın tüm temel bileşenini içe­ren bu deney, sonrasında psikologlarca insan dav­ranışları için de düzenlenmiştir. Örnekteki ilk bi­leşen, refleksif ya da fizyolojik tepkiye neden olan koşulsuz uyarandır (et). Koşulsuz uyaran, varlığı bir organizmanın (insan ya da hayvan olabilir) de­ğişmez olarak belirli bir şekilde tepki vermesine neden olan uyarandır. Koşulsuz uyaranın her or­taya çıkışında organizmanın doğal olarak verdiği tepki koşulsuz tepkidir (salya salgılama). Deneyin başlangıcında köpekte herhangi bir tepkiye neden olmayan zil sesi nötr uyarandır. Zil sesi, tekrarlı olarak koşulsuz uyaran (et) ile birlikte sunulduktan sonra aynı tepkiyi ortaya çıkarmaya başlayınca ko­şullu uyaran (zil sesi) haline gelir. Yani, başlangıçta nötr olduğu halde, bir koşulsuz uyaranla eşlenerek sonrasında da tek başına sunulduğu zaman orga­nizmada istenen tepkiyi çıkarma gücünü kazanan uyarandır. Koşullu tepki ise, koşullanma sonrasında organizmanın sadece koşullu uyaran var olduğu za­man ortaya koyduğu tepkidir.

Edimsel Koşullanma:

Klasik koşullanmanın daha çok refleksif, fizyolojik tepkilerle yani, istemsiz davranışlarla ilişkili olduğundan bahsetmiştik. Ancak, insanların çoğu davranışı, istemli gerçekleşir. Kurama göre bu davranışlar ödüllendirildiği zaman tekrarlanır, görmezden gelindiği ya da cezalandırıldığında söner. Çocuklar alacakları bir cezadan kurtulmak ya da öğretmenleri tarafından ödüllendirilmek için ödevlerini yapabilirler. Yetişkinler para kazanmak, eğlenmek, diğer insanlar tarafından övgü alma ya da hapse girmemek, yalnız kalmamak, acı çekmemek için çeşitli davranışlarda bulunmayı tercih ederler. Davranışlarımız sonucunda ya hoşumuza giden bir durum ortaya çıkar ve davranışın tekrar etme olasılığını arttırır, ya da hoşumuza gitmeyen bir sonuç ortaya çıkar ve davranışın devam etme ya da tekrarlama olasılığı azalır. İstenilen bir şeyi elde etmek ya da hoşlanılmayan bir şeyden kaçınmak amacıyla yapılan ve kendi sonucundan etkilenen, öğrenilmiş davranışlara edim ya da edimsel davranış denmektedir. Bu tür öğrenmelere de edimsel ya da araçsal koşullanma denir.

Olumsuz pekiştirme, davranış sonrasında istenmedik bir uyaranın ortamdan uzaklaştırılması, geri çekilmesi ile davranış sıklığının, süresinin, tekrarlanma olasılığının arttırılmasıdır. Buradaki istenmedik uyarana da olumsuz pekiştireç adı verilir. Yani olumsuz pekiştireç, azaltılması ya da sonlandırılması yapılmakta olan davranışın gelecekte tekrarlanma olasılığını arttıran her türlü olay, nesne ya da durumdur. Örneğin, karnı acıkmış olan (istenmedik durum) bebek ağladığı zaman mama verilir ya da emzirilirse (istenmeyen durumun ortadan kaldırılması), bebeğin daha sonra tekrar acıktığında ağlama olasılığı artar. Bu örnekte olumsuz pekiştireç bebeğin açlık hissidir ve ortadan kaldırılmasıyla ağlama davranışı arttığı için olumsuz pekiştirme gerçekleşmiş olur.