İLETİŞİM SOSYOLOJİSİ

İnsanın tek başına olduğu kadar topluluklar halinde de varlığını sürdürmek için gerçekleştirdiği bütün pratikler, dilsel pratiklerle iç içe örülmüştür. Tarihsel olarak insanlar tarafından üretilen bütün uygarlıklar ve kültürler, önce bir sözellik aşamasından geçip daha sonra okuryazarlık aşamasına girmişlerdir. Bu, dil kullanımının yazıdan önce konuşmayla ve sözle başlamasının doğal bir sonucu- dur. Sözel dil, insanın ürettiği sembolik biçimleri sabitlemek için geliştirdiği ilk teknik araçtır.

Sözelliğin ağır bastığı ve yazının yaygınlaşmadı- ğı toplumlarda, anlatım insan belleğine dayalıdır. Burada dilbilgisi kurallarından çok, canlı ortamın sağladığı topluluk enerjisi, anlamın belirlenmesine yardımcı olur. Bilginin bellekte depolanabilmesi için, kalıp ifadeler geliştirilmiştir. Kalıp ifadelerde, sıfatların bolca kullanılması, akılda kalıcılığı sağlamaktadır. Örneğin, “yürekli savaşcı”, “koca dağ”, “güzel prenses” gibi sıfatlar, kuşaktan kuşağa aktarılan kalıp ifadelere dönüşür (Sanders, 1999). Düşüncenin kuru kuru dizilmesi yerine, olabildi- ğince bol sözle anlatılması, adeta bir dil ekonomisi yaratılması, sözlü kültürün insanlarının temel alışkanlığıdır. Buna ek olarak, aynı sözlerin birkaç kez tekrarlanması, konuşmacının derdinin daha iyi anlaşılmasını sağlar.

Sözlü kültürde insan zihninin soyutlama düzeyi, okur-yazar kültürün insanına göre daha düşüktür. Çünkü sözel toplumda insan, somut deneyimleriyle arasına mesafe koymakta zorlanır.

Bütün iletişim biçimleri, zaman ve mekânda hareketi içerir. Belirli bir zaman ve mekânda ger- çekleşen deneyime ilişkin üretilen anlamlar ve sembolik biçimler, bulunduğu bağlamdan koparak farklı zaman ve yerlerde yeniden konumlandırıla- bilir, yeni bağlamlara gömülebilir. İki kişi arasında herhangi bir konuşmanın gerçekleştiği andan itibaren, bu yeniden bağlamlaştırma süreci başlar. Yazı da, konuşma gibi bir teknik araç olduğundan, yeniden bağlamlaştırabilir. Hem dilin hem de yazının gerçekleştirdiği bu mesafelenmeye “zaman-mekân ayrışması” adı verilir.

Yazı, insanın ürettiği sembolik biçimleri ve deneyimin anlamını yaymak amacıyla sabitlemeyi sağlayan bir diğer teknik araçtır. Yazı, bir teknolojidir, yapaydır. Eğer bütün maddi şeyler insanların bir zamanlar bedenleriyle yaptıklarının bir uzantısı ise, yazı teknolojisi de, insan duyusunun bir uzantısı sayılabilir. Bunu ilk ortaya koyanlardan iletişimci Marshall McLuhan’a göre bütün iletişim teknolojileri, duyularımızın çeşitli şekillerde dışsallaştırılmasıdır; dışsallaştırılan bir duyusal yeti, dönüp dolaşıp duyu organlarında birtakım değişimlere de yol açar.

Okur yazarlığın artışı ve yazılı kültüre geçiş, hem fonetik alfabenin icadının hem de matbaanın yaygınlaşmasının bir sonucudur?

Okuma yazma bilenler, yaşadıkları dünyadan kendilerini koparabilirler. Oysa sözlü kültürün insanı için, olup biten şeyler gerçekliğin kendisidir, kendilerini içinde yaşadıkları dünya ile özdeşleştirirler. Okur-yazar olmayanlar, yaşamın katı gerçeklerini kabullenen pratik bir anlayış sergi- lerler; yazı ve matbaa kültürü, insanı deneyiminin alanından uzaklaştırır. Okur-yazarlık kendi üzerine düşünebilen bireyler yaratmıştır. Okur-yazarlar her zaman yargılar ve çözümler; okur-yazarlar hep eleştirir ve düzeltir. Okur-yazar kültürün insanı, çözümleyici (analitik), teleolojik ve ilişkisel düşünmektedir.

Edebi okur-yazarlığın insana kattıklarını şöylece sıralayabiliriz:

Gözün en üstün duyu organı olarak üstünlüğü ve görülenin hakikat sayılması düşünceleri, Kartezyen özne anlayışının bir sonucu olarak Aydınlanma dönemin- den itibaren güçlenmiştir.

Telegörsel etkileşim, yüzyüze etkileşimin daimi ve rutin özelliği olan başkalarının tepkilerine yanıt verme özelliğinden yoksundur. Dolayısıyla özellikle çocukların ve gençlerin dil yetkinliklerini daraltan bir yönü vardır.

Düşünceler, neredeyse ritmik, melodik bir biçimde söze dönüştürülür ve tekrarlanır (Sanders, 1999). Belirli söz kalıplarının kullanımı, ezbere okumalar, çeşitli müzik araçlarının kullanımı ve topluluktaki anımsatıcıların hepsi birlikte, belleğin içeriğini korumada etkilidir. Doğru cevap E'dir.

Kuşkuculuğun zayıflığı ve eleştirinin zor ge- lişmesi, sözlü kültürün toplumlarını daha kapalı, tutucu ve gelenekçi kılmaktadır (Sanders, 1999).Somut ilişkiler, eski günleri anlatan ve bunu koruyan yaşlı ve bilge kişiler tarafından yeniden üretilir. Doğru cevap E'dir.

Okur yazarlığın artışı ve yazılı kültüre geçiş, hem fonetik alfabenin icadının hem de matbaanın yaygınlaşmasının bir sonucudur. Tarım etkili olmamıştır. Doğru cevap D'dir.

Okuma yazma bilenler, yaşadıkları dünyadan kendilerini koparabilirler. Oysa sözlü kültürün insanı için, olup biten şeyler gerçekliğin kendisidir, kendilerini içinde yaşadıkları dünya ile özdeşleştirirler. Okur-yazar olmayanlar, yaşamın katı gerçeklerini kabullenen pratik bir anlayış sergilerler; yazı ve matbaa kültürü, insanı deneyiminin alanından uzaklaştırır. Okur-yazarlık kendi üzerine düşünebilen bireyler yaratmıştır. Okur-yazarlar her zaman yargılar ve çözümler; okur-yazarlar hep eleştirir ve düzeltir. Okur-yazar kültürün insanı, çözümleyici (analitik), teleolojik ve ilişkisel düşünmektedir (Ong, 2010). Doğru cevap A'dır.

Toplulukla birlikte hareket etmek daha çok sözlü kültürün özelliğidir. Diğer özellikler okur-yazar olanların özellikleridir. Doğru cevap B'dir.

Tanıdıklaşma yerine yabancılaşma özelliklerden biridir. Yabancılaşma, Edebi iletişimde, okur, neyin temsil edildiğinden çok temsil edilen şeyin nasıl temsil edildiğine odaklanır. Edebiyat, gündelik dil kullanımından sapmaya yol açar. Okurlar için, çok tanıdık gelen şeyleri bile onlara yabancı kılar ve böylece onların uyuşmuş algılarını alt üst eder. Edebi okur- yazarlık dogmatizmi azaltır, insanları daha açık fikirli olmaya davet eder. Doğru cevap C'dir.

Tanımı verilen terim imgedir. Doğru cevap A'dır.

İmge, terim olarak Latince “görüyorum” anlamına gelen İmago sözcüğünden gelir. Doğru cevap B'dir.

Kartezyen perspektifçiliğe güç veren, beden-zihin ikiliği olmuştur. Descartes’in ortaya koyduğu Kartezyen özne, kendi zihinsel ve fiziki deneyimleri temelinde, dünyayı düşünen beni ile kavrayan öznedir. Doğru cevap A'dır.

Özellikle internetin, uzaklıkları ve kültürel farkları ortadan kaldırarak, ortak çıkarlar çevresinde çeşitli topluluklar yaratabilme gücü nedeniyle, Mars- hall McLuhan’ın ortaya koyduğu ‘küresel köy’ kavramını gerçeğe dönüştürdüğü söylenmektedir. Doğru cevap B'dir.