İLETİŞİM SOSYOLOJİSİ

XVII. yüzyıl, Avrupa’da düzenli, periyodik bir görünümü yansıtması bakımından ilk gerçek gazete diyebileceğimiz yayınların başladığı yüzyıl olmuştur (İnuğur, 1993: 57).

Bugünkü anlamda ilk gazete 1609’da Strasbourg’da haftalık olarak Almanca yayınlanan Avisa, Relation oder Zeitung’dur.

Batı Avrupa’da XVII. yüzyılda güçlenen liberalizm akımının basın özgürlüğü alanındaki ilk önemli temsilcisi John Milton’un basın özgürlüğü tarihi açısından bir klasik sayılan Areopagitica: John Milton’dan İngiltere Parlamentosu’na Sansürsüz Basım Hakkında Söylev başlıklı yazısı, XVII. yüzyılın ortalarında 1644’te sansür yasasının geçerli olduğu bir dönemde kaleme alınmıştır.

XVII. yüzyılda basın özgürlüğüne yönelik düşünceleriyle öne çıkan bir diğer önemli düşünür John Locke’tur. 1632-1704 yılları arasında yaşamış liberalizmin öncü isimlerinden John Locke, 1694’de parlamentoda basın üzerindeki devlet sansürünün neden kaldırılması gerektiğini on sekiz madde ile açıklayan bir konuşma yapmış, sansüre devam etmenin önemli ekonomik sonuçları olacağını, sansürün İngiliz basımcılarının ticaretini zedelerken, onların diğer ülke basımcıları ile rekabetini zorlaştıracağını ileri sürmüştür. Locke, ayrıca “Özel İzin Yasası”nın hantal ve gereksiz olduğunu, genel yasaların ahlaksız kişilere karşı yeterli korumayı zaten sağladığını savunmuştur.

XVIII. yüzyıl basın tarihi açısından önemli yeniliklere tanıklık etmiştir. Günlük gazeteler bu yüzyılda yayınlanmaya başlamış, muhalif gazetecilik anlayışı ortaya çıkmış, gazetelerde reklam ve ilanlar verilmeye başlanmış, Amerikan basını bu yüzyılda kurulmuştur (İnuğur, 1993: 72-73). Bu yüzyıl aynı zamanda, modern çağın başından beri süregelen algılama ve temsil şemalarının sarsılışının sonuçlarına da tanıklık etmiştir. Aydınlanma akımının da etkisiyle dini, politik, felsefi ve sanatsal alandaki doğmalar eleştirel bir şekilde yeniden değerlendirilmiştir.

On Liberty (Özgürlük Üzerine) (1859) başlıklı eser yüzyılın ortalarında İngiliz filozof John Stuart Mill tarafından kaleme alınmış ve ikinci bölümünde, düşünceyi açıklama ve basın özgürlüğünü haklı ve zorunlu gösteren nedenler sıralanmıştır.

1979’da tamamlanan UNESCO’nun McBride Raporunda “iletişim hakkı” ele alınmış ve bu hakkın artık haberleşme hakkının ötesinde, ileti alma ve bilgilendirme hakkını da içerdiği ve iletişimin, tarafların bireysel ve kolektif olarak içinde demokratik ve dengeli bir diyalog sürdürdükleri, çift yönlü bir süreç olduğu kabul edilmiştir.

John Keane, modern devletin başlangıcından bu yana süren, günümüzde artarak devam eden birbirleriyle bağlantılı beş siyasal sansür türünün özel ilgiye değer olduğunu belirtmektedir. Bunlar olağünüstü hal erkleri, silahlı gizlilik, yalan söylemek, devlet reklamcılığı ve korporatizmdir.

Osmanlı İmparatorluğu’nda 1864 yılına kadar basın özgürlüğünün hukukî ve objektif herhangi bir sınırı yoktur. Padişahlar istediği zaman gazete çıkarılmasına izin vermiş, istediği zaman bu izni kaldırmış ve gazeteleri kapatabilmiştir. XIX. yüzyılın son çeyreğinden itibaren tüzük ve kararnamelerle düzenlenen basın alanı yine yöneticilerin kişisel müdahalelerine açık olmuş, sıkı kontrol ve denetleme mekanizmalarına tabi tutulmuştur. Osmanlı döneminin basın alanına ilişkin ilk kapsamlı yasal düzenlemesi olan Matbuat Nizamnamesi 1864 tarihinde kabul edilmiştir.

1867’de yayınlanan Âli Kararname’nin ilk uygulamaları olarak Muhbir ve Vatan kapatılmış (1867), memur gazeteciler uyarılmış ya da yeni görevlere atanarak İstanbul’dan uzaklaştırılmış, Tercüman-ı Ahval ve Tasvir-i Efkar’ın yayınlarına son verilmiş, gazeteci-memur Ali Suavi, Namık Kemal ve Ziya Bey yeni görevlerine gitmemek için yurt dışına kaçmışlardır.

XVII. yüzyıl, Avrupa’da düzenli, periyodik bir görünümü yansıtması bakımından ilk gerçek gazete diyebileceğimiz yayınların başladığı yüzyıl olmuştur. Doğru cevap C seçeneğidir.

Bugünkü anlamda ilk gazete 1609’da Strasbourg’da haftalık olarak Almanca yayınlanan Avisa, Relation oder Zeitung’dur. Doğru cevap A seçeneğidir.

Batı Avrupa’da XVII. yüzyılda güçlenen liberalizm akımının basın özgürlüğü alanındaki ilk önemli temsilcisi John Milton'dur. Milton’un basın özgürlüğü tarihi açısından bir klasik sayılan Areopagitica: John Milton’dan İngiltere Parlamentosu’na Sansürsüz Basım Hakkında Söylev başlıklı yazısı, XVII. yüzyılın ortalarında 1644’te sansür yasasının geçerli olduğu bir dönemde kaleme alınmıştır. Doğru cevap B seçeneğidir.

XVII. yüzyılda basın özgürlüğüne yönelik düşünceleriyle öne çıkan bir diğer önemli düşünür John Locke’tur. 1632-1704 yılları arasında yaşamış liberalizmin öncü isimlerinden John Locke, 1694’de parlamentoda basın üzerindeki devlet sansürünün neden kaldırılması gerektiğini on sekiz madde ile açıklayan bir konuşma yapmış, sansüre devam etmenin önemli ekonomik sonuçları olacağını, sansürün İngiliz basımcılarının ticaretini zedelerken, onların diğer ülke basımcıları ile rekabetini zorlaştıracağını ileri sürmüştür. Doğru yanıt D seçeneğidir.

John Keane, “basının davranışlarının bireylerin haklarına uygun olması” (1993: 31) gerektiği fikrinin Locke tarafından ortaya atıldığını belirtmiş ve onu basın özgürlüğünü bireyin hakları ile savunan görüş içerisinde ele almıştır. Doğru yanıt C seçeneğidir.

XVIII. yüzyıl basın tarihi açısından önemli yeniliklere tanıklık etmiştir. Günlük gazeteler bu yüzyılda yayınlanmaya başlamış, muhalif gazetecilik anlayışı ortaya çıkmış, gazetelerde reklam ve ilanlar verilmeye başlanmış, Amerikan basını bu yüzyılda kurulmuştur. Doğru yanıt E seçeneğidir.

XIX. yüzyılda halkın çıkarını gözetme işlevi aracılığıyla kendi meşruluk zeminini yaratan basın, liberal demokrasilerin temsili kurumları arasında sayılması gerektiğini ve “dördüncü” güç olduğunu ilan etmiş, bu durumu yasal teminat altına almak için mücadele edilmesi gerektiğini ileri sürmüştür. Doğru yanıt E seçeneğidir.

“İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi” 10 Aralık 1948 tarihinde kabul edilmiştir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Başta İngiltere’de örgütlenen kamu hizmeti yayıncılığı ve onun örnek kuruluşu BBC (British Broadcasting Corporation – İngiliz Radyo Televizyon Kurumu) aracılığıyla görülen yayıncılık anlayışı, toplumda eşit iletişim olanaklarından yoksun bırakılmış kesimlerin görüşlerine yer açabilmek için var edilmiştir. Özel çıkarların temsiline aracılık etmek yerine kamu çıkarını görünür hale getirmek için kurulan yayıncılık kuruluşlarının giderleri kamu tarafından karşılanmış, özerklikleri yasalarla teminat altına alınmıştır. Doğru cevap C seçeneğidir.

II. Abdülhamit’in istibdat döneminde, hükümetin çıkacak gazeteleri önceden denetleyeceği bildirilmiş (Topuz, 2003:47); hazırlanan çeşitli listeler ile “grev, suikast, kargaşalık, hürriyet, vatan, Bosna, Hersek, Makedonya, Kanun-i Esasi” gibi kelimelerin kullanılması yasaklanmıştır. Doğru yanıt D seçeneğidir.