İLETİŞİM SOSYOLOJİSİ - Deneme Sınavı - 20

Bugünkü anlamda ilk gazete olan 1609’da Strasbourg’da haftalık olarak Almanca yayınlanan Avisa, Relation oder Zeitung’dur. Doğru cevap A'dır.

Basın özgürlüğü yerine iletişim özgürlüğü kavramının kullanımı yirminci yüzyılda gündeme gelmiştir. Doğru cevap D'dir.

Osmanlı döneminin basın alanına ilişkin ilk kapsamlı yasal düzenlemesi olan 1864 tarihli Matbuat Nizamnamesidir. Doğru cevap A'dır.

24 Temmuz günü, Cumhuriyetin ilanının ardından “Gazeteciler/Basın Bayramı” olarak kabul edilmiştir. Doğru cevap B'dir.

1632-1704 yılları arasında yaşamış liberalizmin öncü isimlerinden John Locke, 1694’de parlamentoda basın üzerindeki devlet sansürünün neden kaldırılması gerektiğini on sekiz madde ile açıklayan bir konuşma yapmıştır. Doğru cevap C'dir.

Basının davranışlarının bireylerin haklarına uygun olması gerektiği fikrinin Locke tarafından ortaya atılmıştır. Doğru cevap E'dir.

1964 yılında yürürlüğe giren Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu Yasası ile de kamu hizmeti yayıncılığı, yasal teminat altına alınmış ve kurumun özerk bir yapıya kavuşturulması doğrultusunda adımlar atılmıştır. Doğru cevap C' dir.

1961 Anayasası, “Basın hürdür; sansür edilemez” ilkesini benimsemiş ve basın özgürlüğünü sağlayacak tedbirleri uygulamada devlete sorumluluklar vermiştir. Doğru cevap D'dir.

1987 tarihinde başlayan AB üyelik sürecinin 2000’li yıllarda hız kazanmasının ardından, 2004 yılında yeni bir basın kanunu hazırlanmıştır. 1931 tarihli Matbuat Kanunu ile 1950 tarihli Basın Kanunu’nun ardından kabul edilen Cumhuriyet döneminin üçüncü ve son basın kanunudur. Doğru cevap C'dir.

XVII. yüzyıl, Avrupa’da düzenli, periyodik bir görünümü yansıtması bakımından ilk gerçek gazete diyebileceğimiz yayınların başladığı yüzyıl olmuştur (İnuğur, 1993: 57).

Bugünkü anlamda ilk gazete 1609’da Strasbourg’da haftalık olarak Almanca yayınlanan Avisa, Relation oder Zeitung’dur.

Batı Avrupa’da XVII. yüzyılda güçlenen liberalizm akımının basın özgürlüğü alanındaki ilk önemli temsilcisi John Milton’un basın özgürlüğü tarihi açısından bir klasik sayılan Areopagitica: John Milton’dan İngiltere Parlamentosu’na Sansürsüz Basım Hakkında Söylev başlıklı yazısı, XVII. yüzyılın ortalarında 1644’te sansür yasasının geçerli olduğu bir dönemde kaleme alınmıştır.

XVII. yüzyılda basın özgürlüğüne yönelik düşünceleriyle öne çıkan bir diğer önemli düşünür John Locke’tur. 1632-1704 yılları arasında yaşamış liberalizmin öncü isimlerinden John Locke, 1694’de parlamentoda basın üzerindeki devlet sansürünün neden kaldırılması gerektiğini on sekiz madde ile açıklayan bir konuşma yapmış, sansüre devam etmenin önemli ekonomik sonuçları olacağını, sansürün İngiliz basımcılarının ticaretini zedelerken, onların diğer ülke basımcıları ile rekabetini zorlaştıracağını ileri sürmüştür. Locke, ayrıca “Özel İzin Yasası”nın hantal ve gereksiz olduğunu, genel yasaların ahlaksız kişilere karşı yeterli korumayı zaten sağladığını savunmuştur.

XVIII. yüzyıl basın tarihi açısından önemli yeniliklere tanıklık etmiştir. Günlük gazeteler bu yüzyılda yayınlanmaya başlamış, muhalif gazetecilik anlayışı ortaya çıkmış, gazetelerde reklam ve ilanlar verilmeye başlanmış, Amerikan basını bu yüzyılda kurulmuştur (İnuğur, 1993: 72-73). Bu yüzyıl aynı zamanda, modern çağın başından beri süregelen algılama ve temsil şemalarının sarsılışının sonuçlarına da tanıklık etmiştir. Aydınlanma akımının da etkisiyle dini, politik, felsefi ve sanatsal alandaki doğmalar eleştirel bir şekilde yeniden değerlendirilmiştir.

On Liberty (Özgürlük Üzerine) (1859) başlıklı eser yüzyılın ortalarında İngiliz filozof John Stuart Mill tarafından kaleme alınmış ve ikinci bölümünde, düşünceyi açıklama ve basın özgürlüğünü haklı ve zorunlu gösteren nedenler sıralanmıştır.

1979’da tamamlanan UNESCO’nun McBride Raporunda “iletişim hakkı” ele alınmış ve bu hakkın artık haberleşme hakkının ötesinde, ileti alma ve bilgilendirme hakkını da içerdiği ve iletişimin, tarafların bireysel ve kolektif olarak içinde demokratik ve dengeli bir diyalog sürdürdükleri, çift yönlü bir süreç olduğu kabul edilmiştir.

John Keane, modern devletin başlangıcından bu yana süren, günümüzde artarak devam eden birbirleriyle bağlantılı beş siyasal sansür türünün özel ilgiye değer olduğunu belirtmektedir. Bunlar olağünüstü hal erkleri, silahlı gizlilik, yalan söylemek, devlet reklamcılığı ve korporatizmdir.

Osmanlı İmparatorluğu’nda 1864 yılına kadar basın özgürlüğünün hukukî ve objektif herhangi bir sınırı yoktur. Padişahlar istediği zaman gazete çıkarılmasına izin vermiş, istediği zaman bu izni kaldırmış ve gazeteleri kapatabilmiştir. XIX. yüzyılın son çeyreğinden itibaren tüzük ve kararnamelerle düzenlenen basın alanı yine yöneticilerin kişisel müdahalelerine açık olmuş, sıkı kontrol ve denetleme mekanizmalarına tabi tutulmuştur. Osmanlı döneminin basın alanına ilişkin ilk kapsamlı yasal düzenlemesi olan Matbuat Nizamnamesi 1864 tarihinde kabul edilmiştir.

1867’de yayınlanan Âli Kararname’nin ilk uygulamaları olarak Muhbir ve Vatan kapatılmış (1867), memur gazeteciler uyarılmış ya da yeni görevlere atanarak İstanbul’dan uzaklaştırılmış, Tercüman-ı Ahval ve Tasvir-i Efkar’ın yayınlarına son verilmiş, gazeteci-memur Ali Suavi, Namık Kemal ve Ziya Bey yeni görevlerine gitmemek için yurt dışına kaçmışlardır.

XVII. yüzyıl, Avrupa’da düzenli, periyodik bir görünümü yansıtması bakımından ilk gerçek gazete diyebileceğimiz yayınların başladığı yüzyıl olmuştur. Doğru cevap C seçeneğidir.