İLETİŞİM SOSYOLOJİSİ - Deneme Sınavı - 1

George Orwell, 1984 (Çev. Celal Üster, Can) adlı ünlü romanında, modern iletişim teknolojilerinin totaliter bir iktidarın (Big Brother) elinde ürkütücü bir denetim mekanizmasına dönüştüğü, çarpıcı bir distopya yaratır.

Diğer yaş gruplarıyla karşılaştırıldığında yeni iletişim teknolojilerine çok daha hızlı biçimde adapte olabilen gençler, teknolojiyi günlük yaşamlarına çok farklı biçimlerde uyarlama becerisi gösteriyorlar (van Dijk, 2006: 180).

Mobil Teknolojiler ve Gelişen Dünya

Bilgi ve iletişim teknolojilerinin toplumsal, bölgesel, coğrafi etki alanı haritası,
söz konusu dönüşümlerin yalnızca ileri kapitalist toplumlarla sınırlı kalmadığını açıkça gösteriyor. Geçmişten günümüze bir değerlendirme yapıldığında internet temelli teknolojilerde dijital uçurumda ciddi gerilemelerin yaşandığı, açlık ve yoksulluğun kalıcı toplumsal sorunlara dönüştüğü coğrafyalarda bile iletişim teknolojilerinin, bireylerin “temel ihtiyaçlar” listesinde üst sıralarda yer aldığı dikkati çekmektedir. Gelişmekte olan ülkelerin 2000-2003 yılları arasında mobil teknoloji pazarının %60'ını oluşturduğu ileri sürülmektedir. Bununla birlikte iletişim teknolojilerinde hızlı değişimin yaşandığı ilk yıllarda BİT'teki değişimler farklı sosyoekonomik, kültürel ve politik özellikler gösteren toplumlarda farklı düzeylerde yaşanmıştır. Dolayısıyla doğru cevap A'dır.

Hanelerde mobil telefon sahipliği oranının, 2008 yılı itibarıyla diğer ileri iletişim teknolojilerinin tamamını geride bırakarak % 87,2 rakamına ulaşmış olması; özellikle kentsel ve kırsal alanda sırasıyla % 89,8 ve % 82,2 olan oranların birbirine yakınlığı, mobil telefonun sadece kentli ve ekonomik gelir seviyesi görece yüksek kesimlerde değil, toplumun genelinde önemli bir gereksinim olarak algılandığını göstermektedir. Dolayısıyla doğru cevap C'dir.

Mobil teknolojiyi kullanarak bireyin çevresindekilerle birlikte zaman geçirmesi anlamına gelebilecek "çevrimiçi ağlar yoluyla sosyalleşmeye" B seçeneği örnek gösterilebilir. Diğer seçeneklerde bireyin mobil teknolojiyi kullandığına dair bir bilgi paylaşımı bulunmamaktadır. Dolayısıyla doğru cevap B'dir.

Castells’in dördüncü dünyası, teknolojik gelişmelerin büyük kısmına uzak kalmış, küreselleşme sürecinin bir parçası olan bilgi ve iletişim teknolojilerinden haberdar olmayan, dolayısıyla bu teknolojiler yoluyla sürekli etkileşim halinde bulunan küresel toplumun dışına itilmiş bireylerden, gruplardan, toplumlardan oluşur. Dolayısıyla doğru cevap A'dır.

Mobil telefonlar ile ekonomik gelişme arasındaki ilişkiye odaklanan çalışmalardan bir kısmı, telekomunikasyon teknolojilerinin sağladığı bireylerarası bilgi akışı, düşük iletişim maliyeti ve anında iletişim olanakları sayesinde mal ve hizmetlerin daha geniş bir tüketici kitlesine daha hızlı ulaştırılabildiğini, iletişim ve ulaşım maliyetlerinin önemli ölçüde düştüğünü, ticari pratiklerinin daha işlevsel hale geldiğini ileri sürüyorlar. Bu bilgiler ışığında doğru cevap D'dir.

Genel olarak, varsıllar ile yoksullar, gelişmiş ülkeler ile gelişmekte olan ülkeler, beyazlar ile siyahlar, erkekler ile kadınlar, gençler ile yaşlılar, kentliler ile kırsal kesimde yaşayanlar, fiziksel olarak yeterli olanlar ile engelliler, İngilizce konuşanlar ile diğer dilleri konuşanlar arasında, yeni bilgi ve iletişim teknolojilerine ulaşımda ve bu teknolojilerin etkili kullanımında ortaya çıkan farklılıklar ve uçurumlar, dijital uçurum (ya da dijital bölünme) kavramıyla karşılanmaktadır.

Teknolojik belirlenimci yaklaşıma Postman’ın (2010), televizyonun gerek bir iletişim ortamı, gerekse işleyiş mekanizması açısından yıkıcı bir öze sahip olduğunu ileri sürmesi örnek olarak verilebilir.

Teknolojik belirlenimci yaklaşıma göre sanayileşme sonrasında sınırları, sorumlulukları ve sorunları yetişkinlerin dünyasından keskin biçimde ayrılan, böylece kendilerine ait bir dünya edinen çocuklar, televizyonun çocuk ve yetişkin dünyalarını bir arada sunan içerikleri karşısında bu özerk alanı yitirme tehlikesi içindedirler.

Yeni iletişim teknolojileri kullanıcılarda yeni kaygılar yaratır.

McPherson vd. ve Putnam gibi araştırmacılar, iletişim teknolojilerinin yoğun biçimde kullanıldığı ABD’de, 2000’li yıllara gelindiğinde sosyal ağların/ilişkilerin ciddi biçimde gerilediğini, sosyal sermayede önemli bir düşüş yaşandığını ileri sürmektedir.

Tek yönlü iletişim geleneksel iletişim araçları kullanımında söz konusudur.

2000 yılında gelişmekte olan ülkelerde mobil telefon aboneliği dünyadaki toplam aboneliğin % 30’unun oluştururken, 2004 yılında bu rakam %50’ye, 2007 yılında ise % 70’e çıktı. Kısaca, dünya üzerinde mobil telefon teknolojisi, on yıl gibi kısa bir sürede, lüks tüketim harcamaları listesinden çıktı, temel gereksinimler listesine eklendi.

Yoksul kesim içerisinde mobil teknolojiye dair dinamik ve sıcak bir ilgi olduğuna tanık olmuştuk; ancak teknolojinin bir bölge üzerinde dengeli yayılımı, ancak alt yapı için gerekli harcamaların yapılabilmesiyle mümkün olabiliyor.

Ataerkil aile yapısının çözülmeye uğradığı, ebeveynlerin gençler üzerindeki kontrolünün zayıfladığı modern toplumlarda mobil telefonlar, birbirine zıt görünen iki işlevi aynı anda yerine getiriyor: Mobil teknoloji, bir yandan gençler için önemli bir özerklik ve bağımsızlık alanı tanımlarken, bir yandan da anne, baba ve genç çocuk arasındaki ilişkileri yeniden sağlamlaştırıyor. Mobil telefonlar, yoğun iş yaşamı içerisinde aile-genç arasındaki ilişkilere ve günlük yaşamı örgütleme çabasına katkıda bulunuyor. Kısacası, mobil telefon teknolojisi paradoksal biçimde hem bağların zayıflamasına, hem de sürdürülmesine katkıda bulunuyor.

Bireylerin ya da toplumların sosyal ağ üzerinde var olmalarını mümkün kılacak iletişim teknolojilerine uzak düşmelerinde, ülkelerin ekonomik gelişmişlik düzeyleri arasındaki dramatik farklılıklar kadar, ülke-içi gelir dağılımı eşitsizlikleri de etkili oluyor.