İLETİŞİM SOSYOLOJİSİ - Deneme Sınavı - 12

Lazarsfeld’in iletişim araştırmaları kategorileştirmesi ise “yönetsel araştırma” ve “eleştirel araştırma” şeklindedir. Ona göre yönetsel araştırma, özel ya da kamusal belli kurumların talepleri doğrultusunda, yine onların ekonomik desteği ve yanıtını bilmek istedikleri sorular etrafında desenlenmiştir. Eleştirel araştırma ise toplumsal sistem içinde medyanın genel rolünü belirlemeye çalışan araştırmadır. Eleştirel araştırmalar bilim insanları veya araştırmacıların öznel tercihlerini yansıtsa da yönetsel araştırmacılar için aynı şey söylenemez. Ancak bu tanım da sorunlu bulunmuştur. Curran’a göre, “amprik (deneysel) / yönetsel” ile “eleştirel araştırma” ayrımı, daha adlandırmadan başlayarak teori, yöntem ve kapsamı birbiriyle karıştırmaktadır. Biri amprik araştırmalara ve özellikle niceliksel tekniklere ağırlık veren, işlevselci ve etkiye odaklanan çalışmalar olarak tasnif edilirken diğeri, felsefi vurguya ağırlık veren, Marksist, yapısal bağlamda kontrol meselesine odaklanan çalışmalar öbeği olarak aktarılır (Kejanlıoğlu, 2000).Doğru cevap D'dir

Baran ve Davis, (2003: 12-20) ise iletişim araştırmalarını beş dönem içerisinde ele almaktadır: Birinci dönem: Bu dönem Kitle Toplumu ve Kitle Kültürü Dönemi olarak adlandırılır. Bu dönemin çalışmaları, 19. Yüzyılın sonlarında yeni iletişim teknolojileri bağlamında yapılan kültürel üretimin bir analizidir. Bazı kuramcılar yeni iletişim teknolojileri ve medyanın insanları ortak bir paydada buluşturarak barışçıl bir iklim yaratacağını öne sürer. Ne var ki özellikle kitle toplumu teorilerinden beslenen Frankfurt okulu düşünürleri, medyanın olumsuz etkilerine odaklanarak hayli eleştirel ve karamsar görüşler öne sürerler. İkinci dönem: Kitle İletişiminde Bilimsel Perspektiflerin Ortaya Çıkışı olarak adlandırılır. Bu dönemin çalışmaları, 1930’lu yıllarda ortaya çıkar. Sözkonusu zaman diliminde Avrupa’da totaliter yönetimler yükselişe geçmektedir ve Nazi propagandasının kitleleri peşinden sürükleyebildiği bir dönemdir. Dolayısıyla medyanın propaganda da etkili olduğu ve kitle toplumu kuramlarının sosyal bilimciler nezdinde kabulünün arttığı bir süreçtir. Amerika Birleşik Devletleri’nde Paul Lazarsfeld’in saha çalışmaları yapmış ve araştırmalarında istatistikten yararlanmıştır; kendisinin bu çalışmaları iletişim çalışmalarında öncü ve önemli kilometre taşı olarak kabul görür. Üçüncü dönem: Sınırlı Etkiler Dönemi olarak adlandırılır. Bu dönem, 1950’li yıllarda başlar. Sınırlı etkiler pekçok orta ölçekli kuramın bulgularından hareketle konulan bir isimdir. Carl Hovland’ın askerlerle yaptığı deney çalışmaları, iletişim çalışmalarının ilk yıllarında olduğu gibi sınırsız bir etki potansiyeline sahip olmadığı aksine medyanın sınırlı ve dolaylı etkisinden söz etmektedir. 1960’lı yıllara gelindiğinde ise Amerika’da iletişim çalışmaları yapan araştırmacılar arasında kitle toplumu ve sınırlı etkiler perspektifi terk edilmiş; medya şiddet ilişkisi, televizyonun toplumsal yaşamdaki rolü veya kadınların medyada temsilleri ilgi gören konular olarak bilimsel ajandaya girmiştir. Dördüncü dönem: Bu dönem Kültürel Eleştiri: Sınırlı Etkiler Paradigmasına Meydan okuma olarak adlandırılır. Kıta Avrupası’nda II. Dünya savaşının ardından kitle toplumu teorileri hala kabul görmekte; Amprizm ve niceliksel araştırma tekniklerinin analiz gücünden kuşku duymaktadır. 1960’lı yıllarda neo-marksistler İngiliz Kültürel Çalışmalar okulunu kurdular. Bu okulun odaklandığı konu medyayı ve onun hegemonik dünya görüşünü güçlendirmedeki (promoting) rolüdür. Beşinci Dönem: Ilımlı (Moderate) Etkiler Perspektifinin Doğuşu olarak adlandırılmaktadır. Sınırlı etkiler dönemindeki çalışmaların etkisi hayli azalmıştır. Yeni bir iletişim araştırma dönemine girilmesinin nedenleri İngiliz kültürel çalışmalar okulu ve yeni iletişim teknolojilerinin yol açtığı yeni medya ortamıdır. Eski araştırma soruları ve yöntemlerinin artık yetersiz kalmakta, yeni medya ortamı yeni tekniklerle analiz edilmektedir. Bu anlamda medyanın gücü yeniden tartışmaya açılmakta; orta düzeyli veya ılımlı (moderate) bir etkiden söz edilmektedir etkilerinde orta düzey ve daha ılımlı bir etkiden söz edilmektedir. Kültürel çalışmaların daha sonraki çalışmalarında alımlama çalışmaları veya izleyici araştırmalarına kayması ve homojen bir medya tüketim pratiğinden söz edilemeyeceğini öne sürmesi iletişim araştırmalarında odağın medyanın üretim süreçleri ve/veya metin analizlerinden tüketim boyutuna kaymasına yol açar. “Aktif izleyici” savı önem kazanır ve medya okuryazarlığı yaklaşımları aracılığıyla insanların medya karşısında eleştirel ve bilinçli olabilecekleri görüşleri yaygınlaşır. Doğru cevap C'dir.

Lazarsfeld’in araştırmaları sonucunda, medyanın seçim kampanyalarının insanların oy verme davranışı üzerinde doğrudan etkisinin zayıf olduğu ve aynı şekilde seçmenlerin, edilgen ve tesadüfi olarak oy kullanmadığı görülür. Seçmenlerin, siyasi parti tercihi ve oy kullanma davranışının üç değişkenden hareketle açıklanabileceği görülür: Sınıf, coğrafi aidiyet ve din. Araştırmada dernekler ya da kiliseye üyelik, önceki politik tercihler, ikamet edilen mahalle ya da bölge, aile ve arkadaş gruplarına ilişkin yöneltilen sorular doğrultusunda ulaşılan demografik ve sosyo-ekonomik göstergelerden doğrultusunda politik kararlar analiz edilir.Doğru cevap A'dır.

Lazarsfeld ve ekibi, medya mesajlarının kendi başlarına etkili olmadıklarını kanı önderi ya da kamuoyu lideri olarak adlandırılan insanların diğer insanların moda, oy kullanma gibi konularda etkileme gücüne sahip olduklarını belirtir. Onlara göre medyadan seçmenlere/izler kitleye doğrudan ulaşan bir mesaj akışı değil; medyadan kanı (kanaat) önderlerine ulaşan ve onlardan da kendi süzgeçlerinden geçirilmiş olarak grubun diğer üyelerine aktarılan bir mesaj akışı vardır. Bu nedenle kuramlarına “İki Aşamalı Akış” adı verilmiştir.Doğru cevap D'dir.

Lazarsfeld, Berolson ve Gaudet Halkın Tercihi (The People Choice) adlı çalışmalarında 1940 ve 1948 ABD’de yapılan başkanlık seçimlerini incelemişlerdir. Halkın Tercihi adlı bu çalışmada, Lazarsfeld ve arkadaşları seçim kampanyaları sırasında kitle iletişim araçlarının seçmen üzerinde doğrudan etkisinin daha önce yapılan araştırmaların abartılı bulgularının tersine çok sınırlı olduğunu ileri sürmüşlerdir. Bir diğer ifade ile kitle iletişim araçlarının aslında sınırlı etkiye sahip oldukları söz konusu etkilenmenin de daha çok kanıların pekiştirilmesi şeklinde olduğu sonucuna varmışlardır. Üstelik asıl etkili olanların kişisel kaynaklar yani kanaat önderleri bir diğer ifade ile yüzyüze ilişkiler olduğu ortaya çıkmıştır. Sınırlı etki modeline göre medya var olan davranışları pekiştirmekten başka bir şey yapmıyordu. Çünkü elde edilen bulgulara göre, izleyici-okuyucular seçici dikkat, seçici algılama ve seçici anımsama gibi çeşitli savunma stratejilerine sahipler. Aslında buradan anlaşılması gereken bir anlamda yüzyüze ilişkilerin ya da yüzyüze iletişimin öneminin yeniden keşfetti.

Liberal yaklaşım olarak adlandırdığımız kitle iletişim çalışmalarını anaakım, anayol, anadamar, ya da geleneksel paradigma olarak da adlandırmak mümkündür.

Suskunluk Sarmalı: E. Noelle-Neumann 1965 yılında İletişim Araştırmaları Başkanı olduğunda “Kamuoyu ve Toplumsal Denetim” konusunda çalışmıştır. Temel iddiası kamuoyu kavramı anlaşılmadan ve açıklanmadan medyanın etkilerini anlamanın mümkün olamayacağıdır. Etki odaklı iletişim araştırmalarına farklı bir boyut kazandıran Noelle Neumann, araştırmalarını “suskunluk sarmalı” kavramı üzerine oturtur. Suskunluk sarmalı, bir toplumda üzerinde uzlaşılan belli değerler ve hedeflerin varlığı üzerine kuruludur. “Kamuoyu” olarak tanımlanabilecek bu uzlaşma ya da anlaşma sadece siyasal konularda değil moda, gelenek gibi konularda da aranır.

McLuhan “evrensel köy” kavramı ile kitle iletişim araçlarının gelişmesi ile birlikte dünyanın adeta küresel bir köye dönüşeceğini ileri sürer.

Frankfurt Okulunun temelini belirleyen üç tarihsel olgunun altını çizmek gerekir. Bunlardan ilki Rusya’da gerçekleşen Bolşevik ihtilalinin beklendiği gibi Avrupa’ya yayılmaması. İkincisi Almanya’da Adolf Hitler liderliğinde Faşizmin yükselişi ve iktidar olması. Üçüncüsü ise Batı Avrupa’da egemen sistemlerin bir anlamda istikrara kavuşması ve ideolojik dönüşümlerin bu egemen yapılar tarafından üretilmesidir.

Marksizm İletişim araçlarının eşitsiz toplumsal ilişkileri ve egemen ideolojiyi yeniden ürettiğini ileri sürmektedir. Kuşkusuz bu anlamda Marksizmin gücü, mülkiyet ilişkilerinin içeriği belirlemedeki rolünü deşifre edilmesini sağlayacak kuramsal zemini sağlamasından kaynaklanmaktadır.

Ekonomi politik yaklaşımın 1990’lı yıllardan itibaren dört temel ilgi alanı belirlediğini söylemek mümkündür. Bunlar küreselleşme, deregülasyon, birleşme ve sayısallaşma olarak sıralanabilir.

Kültürel çalışmalar merkezinin siyasal ideolojiler üzerine araştırmaları ise daha çok ırkçılık ve Thatcherizm gibi sağ kanat ideolojiler üzerinedir.

Altın çağının ardından Kültürel Çalışmalar Merkezi ciddi bölünmelere ve itirazlarla karşılaşmaya başlamıştır. Özellikle ırk ve cinsiyet meselelerinin çalışılmaya başlanmasından sonra Kadınlar İtiraz Ediyor (1978) adlı çalışmasıyla, grubun kadın üyeleri feminist kuramın dışlanmasından şikâyet ediyorlardı.

Radikal feministler kadınlara tecavüzü, cinsel şiddeti, dayak, zina ve pornografi, kadın ticareti gibi daha önce kişisel olarak görülen sorunların politikleştirilerek kamusal alanda teşhir edilmesi bir politika olarak benimsenmiştir.

Kitle iletişim araştırmaları konusunda yapılan ve alandaki ilk kavramsallaştırmayı gerçekleştiren, bu nedenle de bir anlamda başlangıç olarak kabul edilen araştırma 1927 yılında Harold Lasswell tarafından yapılmıştır. Dünya Savaşında Propaganda Teknikleri (Technicques in the World War), insanlık tarihinin tanıklık ettiği ilk büyük savaşın analizini yapmıştır. Bu anlamda ittifak devletlerinin I. Dünya Savaşını kazanmalarındaki en önemli nedenlerden birisi de başarılı bir biçimde kullanılan propaganda teknikleri olduğu ileri sürülmüştür. Bu düşünce biçimi dönemin var olan kitle iletişim araçlarını siyasi iktidarların vazgeçilmez ilgi odağı haline getirmiştir. İşte Harold Lasswell tarafından yapılan çalışmanın sonuçlarını ve daha da önemlisi geliştirilen bütün kavramsallaştırmaları bu bağlam içinde düşünmek ve anlamak gerekir.

Liberal yaklaşım olarak adlandırdığımız kitle iletişim çalışmalarını anaakım, anayol, anadamar, ya da geleneksel paradigma olarak da adlandırmak mümkündür. Bu yaklaşım içinde yer alan akademik çalışmalar işlevselci, nicel ölçümler ve sınanabilir hipotezlere öncelik veren, kitle iletişim çalışmalarını betimleyen şemsiye terimler olarak kullanılmaktadır.

Kültürel Göstergeler George Gerbner’in önderliğinde Pensilvanya Üniversitesi Annenberg İletişim Okulu’nda 1960’larda başlayan ve çok uzun süre devam eden “kültürel göstergeler” projesi televizyonda yaratılan dünyayı özellikle bu dünyadaki şiddetin miktarını saptamayı amaçlıyordu. Proje kurumsal çözümleme; mesaj sisteminin çözümlenmesi ve yetiştirme çözümlemesi olmak üzere üç ana bölümden oluşturulmuştur. Kurumsal çözümleme televizyon mesajlarının oluşumundaki karar alma süreçlerini ve bu süreci etkileyen toplumsal aktörleri incelemeye yöneliktir. George Gerbner içerik çözümlemesi yöntemini kullanarak bir kültürü medya üzerinden anlamaya ve analiz etmeye çalışır.

McLuhan’ın araç mesajdır sözünden anlaşılması gerekeni şöyle açıklamaktadır: içerik yerine biçime bakmak gerek; iletişimin şekli sadece içeriği değiştirmez, aynı zamanda her şekil belli iletiler için tercihe sahiptir. İçerik her zaman biçim dinamiği tarafından belirlenir. İnterneti sosyal medyayı ele aldığımızda e-postalarımızı kontrol etsek de, facebooktan herhangi bir işlem yapsak da önemli olan mesaj değil araçtır. Çünkü herhangi bir aracın ya da teknolojinin iletisi aslında bu aracın hayatımızı nasıl etkilediğidir. McLuhan’a göre elektrik ışığı pür enformasyondur. Işık olmadan ameliyat ya da gece oynanan maçlar olamayacağı için bu aktivitelerin elektrik ışığının içerikleri oldukları söylenebilir. Yazının içeriği konuşma; basının içeriği yazılı sözcük; konuşmanın içeriği düşünce sürecidir. McLuhan’a göre araç insanın uzantısıdır. Bu uzantı her şeyi kapsar. Yazılı sözcükler, konuşulan sözcükler, giysilerimiz, saat, gözlük, ev, giysilerimiz, araba, tekerlek, bisiklet, basın, yol, fotoğraf, telgraf, telefon, daktilo, televizyon, sinema, radyo vs. gibi.

Mutlu (1998)’ya göre, eleştirel iletişim araştırmalarının ortak belirleyeni bütün toplumsal ilişkileri aynı zamanda bir iktidar ilişkisi olarak ele almaktır. Bu bağlamda iletişimin de iktidar ilişkilerinin sürdürülmesinde üstlendiği işlev sorgulanmaktadır. Kuşkusuz bu ilişkiler karmaşık tahakküm biçimine de bürünmektedir. Eleştirel yaklaşım modern demokrasinin teknolojik yeniliklerden dolayısıyla da medyanın kullanımından karlı çıktığı düşüncesini kabul etmeyerek karşı çıkmıştır. Yani liberal çoğulcu yaklaşımın savunduğu toplumsal bütünleşmeyi eleştirel çalışmalar toplumsal denetim olarak tanımlayarak eleştirmiştir. Liberal çoğulcu yaklaşımın kutsadığı iletişim araçları simgesel şiddetin ve iktidar ilişkilerinin işleyişinde önemli roller üstlendikleri düşünülerek bir anlamda sorumlu bir konum atfedilir. Ancak bu denetim biçimleri ve tahakkümü açıklama biçimleri çeşitlilik göstermektedir. Eleştirel iletişim çalışmaları temelde iktidar ilişkilerinin sürdürülmesinde iletişimin rolünü açıklasalar da, bunu farklı vurgularla yaparak kendi içinde ayrışmalar göstermektedirler.

Golding ve Murdock, eleştirel ekonomi politik yaklaşımı anaakım ekonomi biliminden belirli nedenlerle farklı olduğunu belirtmişlerdir: 1) bütüncüdür 2) tarihseldir 3) merkezi olarak kapitalist teşebbüs ile devlet müdahalesi arasındaki dengeyle ilgilenir. 4) adalet, eşitlik ve kamu yararı gibi temel ahlaki sorunlarla ilgilenirler.