İLETİŞİM ORTAMLARI TASARIMI

Dizi filmlerin yapım sürecinde tema'dan sonraki aşama senaryonun yazılması-dır. Senaryoyu oluşturacak metin, birkaç sayfalık özetten, bir film öyküsüne, ayrın­tılı çekim senaryosuna dek değişir. Senaryo çalışmasının evreleri şöyle bir sıra iz­ler: Özet (synopsis/sinematografik konu), geliştirim (treatment/taslak, iskelet, şe­ma), ayrımlama (sinematografik öykü), çekim senaryosu (shoting script/çevirim senaryosu).

Ayrımlama, senaryo yazarının, yönetmen ile çalışmaya başlamadan önceki son bireysel çalışmasını yaptığı senaryo evresidir. Ayrımlama ile senaryo yazım evresi tamamlanır. Bu evrede içerik açısından belli bir sonuca giden olaylar dizisinin en küçük ayrıntıları ortaya konulmuş, kişilerin kişilik özellikleri en küçük ayrıntısına dek belirlenmiştir. Böylece artık dizi yazarları önceden belirlenmiş kurallara uygun biçimde ellerindeki malzemeyi düzenleyerek senaryoyu tamamlamış olurlar

Durum komedisi önceden düşünülmüş belirlenmiş bir zaman dilimi içinde in­celik ve ustalıkla çözüme bağlanan bir çatışma ya da sorun üzerinde odaklanır. Bu çatışma-çözüm modeli tüm sorunların varolan düzen içinde çözülebileceğini gös­terir. Bu bakımdan durum komedileri, diğer televizyon anlatı biçimleri gibi halkın afyonlu ilacı değil, halkın etkin bir öğretmeni ve eğitimcisi olmaya özen gösterir, Yüklendiği işlev insanları gündelik yaşam sorunlarından, kendi varlıklarının temel­lerini araştırmaktan, neden ve niçin sorularını kendilerine ve başkalarına sormak­tan uzaklaştırmak değil, bu araştırma ve sorular için bir bakış açısı sağlamaktır. Bu bakış açısının, her bakış açısı gibi yanlı olduğu kuşkusuzdur.

Pembe dizilerde olaylara, konulara, karakterlere hep alışılagelen kadın bakış açısın­dan bakılır; egemen ilişki biçimi ise kocalarla kadınlar arasmdakilerdir. Pembe di­zilerin izleyicisiyle kurduğu ilişkide, bu ilişkinin biçim ve niteliğini tanımlayan te­mel etken, kuşkusuz dizide yer alan karakterlerdir. Hemen hiç aksiyon sahnesinin yer almadığı, ağırlıkla diyaloga dayanan bu yapımlarda karakterlerin derinlemesi­ne incelenmesi, ayrıntısıyla geliştirilmesi mümkündür. Bu durum, olay örgülerini zamana yayabilen dizilerin bir özelliğidir. Pembe dizilerde zaman neredeyse bitim­sizdir ve bu anlatı yapısı içinde doğumlar, evlilikler , hastalıklar, boşanmalar, hu­kuk davaları, aldatmalar, yeniden uzlaşmalar vb. karmaşık bir biçimde birbirine örülür.

Televizyonun yaygınlaşmasıyla daha da önem kazanan belgesel tür pek çok ül­kede planlı ve örgütlü bir biçimde kullanılmaya başlanmıştır. Özellikle kamu hiz­meti yayıncılığının önce Batı Avrupa'da, daha sonraları dünyanın diğer bölgelerin­de yaygınlaşmasıyla birlikte, bilgilendirme, eğitme ve eğlendirme gibi temel amaç­lar genelde kamu hizmeti yayıncılığı özelde ise belgesel için kullanılır olmuştur, Kaldı ki, ticari sinemanın kimi kesimleri de belgesel türün açtığı bu yolda yürüme­ye, toplumsal sorunların alabildiğine irdelenip tartışıldığı başarılı yapıtlar sergile­meye başlamıştır. Belgesel tanımı, televizyonun gelişim tarihiyle paralel bir deği­şim göstermiştir. L. Herman'a göre, "Belgesel film, öyküsü gerçeğin içinden çıkan bir çalışmadır. Bu nedenle de gerçekçi bir konum içinde, öykünün geçtiği gerçek yerde ve öyküyle ilgili gerçek kişilerle uygulanır." İngiliz Belgesel Okulu'nun ön­de gelen yönetmen ve kuramcılarından biri olan Paul Rotha ise şöyle diyor: "Bel­gesel sözcüğü konuyu ya da biçimi değil, yaklaşımı belirler. Belgeselde ne eğitil­miş oyuncuların ne de sahnelemenin yararları yadsınamaz. İzleyici üzerinde etki uyandırabilmek için her türlü teknik yöntemden yararlanılabilir. Belgesel sinema öykülü sinemadan amacıyla ayrılır." Gelişen belgeselcilik geleneğine göre, belge­sel programların açık sosyal amaçları ve demokratikleşme işlevleri bulunmaktadır,

Televizyonun çocuklar üzerindeki etkisi 50 yılı aşkın süredir araştırmacıların üzerinde tartıştığı ve araştırdığı bir konudur. Yapılan araştırmalar genel olarak te­levizyonun çocuk için pek çok açıdan zararlı bir iletişim aracı olduğunu ortaya koymuştur. Araştırmalara göre çocuklar, televizyona bağımlı hale geldikçe girişim-sizlik, düş kurma yeteneğinden yoksunluk, oyun zamanlarının kısalması, daha geç yatma, boş zamanlarını televizyonla geçirme, televizyonu eğlence amacıyla kullan­ma, tüketiciliklerinin artması, hobisizlik, şiddetten etkilenerek saldırgan tavırlar gösterme, kaba kuvvet kullanmaya eğilim, okuma oranının düşmesi sonucunda yazı kültürünün gerilemesi gibi etkilerle karşı karşıya kalmaktadırlar.

Haber bültenleri dışında, belirli konularda daha derinlemesine bilgi vermeye çalı­şan, toplumu çok yakından ilgilendiren kimi gerçekleri çeşitli yönleriyle ortaya koymaya çalışan değişik haber-tartışma programları da vardır. Türkiye'de özel te­levizyon kanallarının yayın hayatına başlamasından sonra bu tür programların sa­yısında büyük artış görülmektedir. Bu tür programlar hazırlanırken genel yayıncı­lık ve gazetecilik kurallarının belirleyici ve yönlendirici olması gerekir.

Video klip, en yalın tanımıyla, şarkıların-müziğin-şiirin ya da herhangi bir şeyin tanıtımının daha çok kişiye ulaşması için çekilen görsel-işitsel, rengarenk bir bire­şim, bir çeşit kısa filmdir. Video küplerde hiç değişmeyen ses izi üzerinde, ardı ar­dına hızla değişen güzel görüntüler vardır. İzleyici bir görüntüyü algılamadan, baş­ka bir görüntü gelir. Belleklerde neyin kaldığı ya da kalacağı hiç önemli değildir, Video klip, dinleyenleri-izleyenleri aynı müzikte buluşturan, ama her kişide deği­şik duygular uyandıran, kişiler üzerinde günlük yaşama yansıyan davranış biçim­leri yaratan bir izlence-dinleti türüdür. Yarattığı yeni iş alanı ve kazanç dışında ba­şarılı örnekleriyle video klip, anlatımda da yaratıcılık örneklerini ortaya koyan, en yeni tekniklerin ve bu tekniklerin bireşimlerinin uygulamaya geçirildiği öncü bir alandır.

İzleyicide davranış değişikliğine yol açması için yapıldığı daha somut biçimde gö­ze çarpan ve çoğunluğu "metne dayanan anlatımlar" olarak bilinen televizyon eği­tim programlarının amacı; estetik kaygı ve eğlendirmekten çok, hedef kitlesini bil­gilendirmek, onların davranış, tutum ve düşüncelerinde değişiklik yapmaktır. Te­levizyon eğitim programlarının öğretici olması için; bütünlük taşıması, içinde me­rak, aksiyon, bilgi, kişisellik, gerçeklik ve yenilik öğeleri taşıması gerekir.

Televizyonda açık oturum, konuşmacının izleyiciyle doğrudan ilişki kurduğu düz bir programdan, ya da bir sunucunun izleyici yerine sorular sorduğu haber-söyle-şi türü bir programdan çok daha zordur. Ayrıca, açık oturumlarda genellikle tartış­malı konular ele alındığı, birden fazla konuşmacı katıldığı için zaman darlığı ve ko­nunun belirli sınırlar dışına taşmamasının sağlanması gibi kısıtlamalar da söz ko­nusudur. Programın yapısı gereği karşıt görüşlere yer vermek bir zorunluluktur, Açık oturum türü bir program yapılırken şu noktalara dikkat edilmesi gerekir: Programda işlenecek konu ilginç olmalıdır; oturumu iyi bir yönetici yönetmelidir; konuşmacılar, izleyicinin ilgisini çekecek kişiler olmalıdır; program içeriğinin iyi hazırlanmış olması sağlanmalıdır; programın yönetmeni işin gereğini yerine getire­cek donanımda olmalıdır.

İzleyiciyi bir dizi filme bağlamanın yolu, insan­ların meraklarını uyandıracak bir sorunun çözümünü bir bölümden bir sonraki bö­lüme aktarmada yatmaktadır. İzleyicilerin bir sonraki bölüme katılmasını sağlama alma tekniği olan, izleyiciye "kanca atma" ilkesi dizi filmlerin anlatı yapılarının özüdür.

Bir program tema'sı geliştirilip bir dizi haline getirilirken, bu tema'nın başarılı olup olmayacağı­nın bir anlamda sınanması gerekir. Bunun için "Pilot" film olarak adlandırılan bir bölüm gerçekleştirilir.

Dizi filmlerin yapım sürecinde tema'dan sonraki aşama senaryonun yazılmasıdır. Senaryoyu oluşturacak metin, birkaç sayfalık özetten, bir film öyküsüne, ayrın­tılı çekim senaryosuna dek değişir. Senaryo çalışmasının evreleri şöyle bir sıra iz­ler: Özet (synopsis/sinematografik konu), geliştirim (treatment/taslak, iskelet, şe­ma), ayrımlama (sinematografik öykü), çekim senaryosu (shoting script/çevirim senaryosu).

Ayrımlama, senaryo yazarının, yönetmen ile çalışmaya başlamadan önceki son bireysel çalışmasını yaptığı senaryo evresidir. Ayrımlama ile senaryo yazım evresi tamamlanır. Bu evrede içerik açısından belli bir sonuca giden olaylar dizisinin en küçük ayrıntıları ortaya konulmuş, kişilerin kişilik özellikleri en küçük ayrıntısına dek belirlenmiştir. Böylece artık dizi yazarları önceden belirlenmiş kurallara uygun biçimde ellerindeki malzemeyi düzenleyerek senaryoyu tamamlamış olurlar

Soap opera deyimi Türkçe'de "sabun köpüğü"deyimiyle karşılanıyor. Bu karşılık özgün deyime oranla bu türe karşı daha olumsuz bir ön-tavrı yansıtıyor. Pembe di­zi (soap opera) türü tümüyle bir Amerikan mamulü olarak önce radyo, sonra da televizyon yayıncılığına girmiştir.

Gerçeği bir öykünün yörüngesinde değil, gerçekliğin kendi dramatik gerilimi içinde aktararak izleyicinin gerçek dünyaya yeni bir gözle bakmasını sağlamaya ça­lışan belgeselin en önemli niteliği, izleyiciden olaylar ve kişilerle kendini özdeşleş­tirmek yerine, bunları tartıp yorumlamasını beklemesidir. Belgesellerin her zaman için yerine getirmeleri gereken bir amacı bulunur. Bu amacın, izleyicilerin ilgisini çekici olması tercih edilen bir durumdur. Toplumu, ele aldığı sorunlar üstünde bi­linçlendirmeyi amaçlayan böylesi bir yaklaşımın eğitsel önemi de açıkça ortadadır.

Haber bültenleri dışında, belirli konularda daha derinlemesine bilgi vermeye çalı­şan, toplumu çok yakından ilgilendiren kimi gerçekleri çeşitli yönleriyle ortaya koymaya çalışan değişik haber-tartışma programları da vardır. Türkiye'de özel te­levizyon kanallarının yayın hayatına başlamasından sonra bu tür programların sa­yısında büyük artış görülmektedir. Bu tür programlar hazırlanırken genel yayıncı­lık ve gazetecilik kurallarının belirleyici ve yönlendirici olması gerekir. Hakkında çok söz edilir (sansasyonel) olmak ve izlenme oranını yükseltmek uğruna bu ku­rallar feda edilmemelidir.

İzleyicide davranış değişikliğine yol açması için yapıldığı daha somut biçimde gö­ze çarpan ve çoğunluğu "metne dayanan anlatımlar" olarak bilinen televizyon eği­tim programlarının amacı; estetik kaygı ve eğlendirmekten çok, hedef kitlesini bil­gilendirmek, onların davranış, tutum ve düşüncelerinde değişiklik yapmaktır. Te­levizyon eğitim programlarının öğretici olması için; bütünlük taşıması, içinde me­rak, aksiyon, bilgi, kişisellik, gerçeklik ve yenilik öğeleri taşıması gerekir

Geliştirim'de(treatment) dramatik yapı belirlenir. Olgular sıralanır. İşlenen öy­künün özetteki gibi yalnızca ana hatları değil ikincil derecedeki gelişmeleri de bel­li olur. İkincil olayların yardımıyla olayların bağlantıları sağlanır, konunun gelişme ve çatışma noktaları belli olur. Olayları oluşturan kişiler özellikleriyle tanıtılır, kişi­ler ve onların ortaya koyduğu olaylar irdelenir. Konuşma örgüsünün (diyalog) en önemlileri yazılır

Çekim se­naryosu, senaryo çalışmasının son evresi olup, ayrımlamada genişletilmiş öykü­nün sinema/televizyon tekniğine göre ayrı ayrı çekimler haline getirilmesinden oluşur. Tüm hareketler; oyuncu ve kamera hareketleri, tüm sesler; diyaloglar, do­ğal sesler, müzik, görüntü efektleri senaryo üzerinde belirlenir. Ayrıca senaryo ay­rım, sahne ve çekim olarak bölümlere ayrılır. Çekim senaryosu şöyle tanımlana­bilir: Henüz çekilmemiş bir filmin ya da televizyon programının bittiği zaman na­sıl olacağının, önceden en küçük ayrıntısına kadar kağıt üzerinde görülebildiği bir metindir.