İLETİŞİM BİLGİSİ

Kültürler arası iletişim; farklı kültürlere mensup insanlar arasında etkileşim ve anlam aktarımları, yabancının algılanması, açıklanması ve kültürel farklılıkların gözetilmesi gibi konuları inceleyen disiplinler arası bir bilim dalıdır. Değişik kültürel iklimlerde yetişen bireylerin arasında gelişen iletişim süreci hem farklılıkların algılanması hem de yeni kültürel verilerin elde edilmesi açısından önemli bir süreçtir.

Kültürler arası iletişimin var olabilmesi için gerekli olan başlıca özellikler şunlardır:
• Kültürler farklı, birbirinden ayırt edilebilir olmalıdır.
• Kültür ve iletişim arasında bir ilişki olmalıdır.
• İletişime katılanlar aynı zamanda bir kültürde yer alan, o kültüre katılanlardır.
• Kültürel olan, iletişime yansır (kültür katılımcıları olmadan iletişim kurulamaz).
• Kültürde yer almak, belirli bir tarzda iletişim kurmak anlamına gelir.
• Ortak kültüre sahip olmak iletişimi kolaylaştırırken farklı kültürlere sahip olmak iletişimi zorlaştırmaktadır.

Saygı, hoşgörü, anlayış, empati, gibi unsurlarla temellenen kültürler arası iletişimin başlıca yararları şunlardır: Daha sağlıklı topluluklar, ticaretin artması, çatışmanın azalması ve hoşgörü yoluyla kişisel gelişimdir.  Farklılıkları kabullenip anlayışla karşılayan topluluklar ortaklaşa amaç için çalışırken ırk, cinsiyet, etnik köken, yaşam tarzı gibi bireysel unsurları önemsememektedirler. Önyargıların azalması, empatinin artmasıyla kültürler arası iletişimde çatışmalar azalmaktadır.

Kültürler arası iletişimde kültüre ait olan her türlü unsur birer farklılık oluşturmaktadır. Dolayısıyla zaman ve mekân algıları, sözsüz iletişim kodları, dil, hukuki ve etik kodlar kültürler arası iletişimde farklılaşan unsurlardandır.

Bireycilik – ortaklaşalık boyutu, bir toplumda bireysel yaşam ile kolektif yaşam arasında hüküm süren ilişkiyi tanımlamaktadır. Bireycilik – ortaklaşalık boyutunun dört tanımlayıcı özelliği bulunmaktadır:
1. Bireyin kendisini algılayış biçimi (“Ben eşsizim.” / “Ben bir ailenin üyesiyim.”)
2. Bireyin diğerleri ile ilişkileri (“Bu davranıştan ne kazanırım?” / “Bu davranış diğerlerini nasıl etkiler?”)
3. Bireyin ulaşmak istediği hedefler (“Kazanmak istiyorum.” / “Grubumun kazanmasına yardımcı olan bir takım oyuncusuyum.”)
4. Bireyin davranışını şekillendiren dürtüler (“Bunu yapmak benim hakkım.” / “Benim grubuma karşı bir yükümlülüğüm var.”).

Hofstede’nin erillik – dişillik boyutu, toplumsal cinsiyete atfedilen rollerle ilişkilendirilmiştir. Söz konusu roller, rekabetçi ve iddialı bir uçtan müşfik ve alçak gönüllü bir uca uzanmaktadır. Rekabetçi kutup eril, müşfik kutup ise dişil olarak tanımlanmıştır. Bu bağlamda eril karakter çalışmak için yaşarken, yaşamak için çalışmak dişil karakterin özelliğidir.

Belirsizlikten kaçınma boyutu, farklı kültürlerin gelecek hakkındaki belirsizlikten ya da belirsiz durumlardan endişe ve rahatlık duyma oranını ortaya koymaktadır. Belirsizlikten kaçınma skoru yüksek olan toplumlarda farklı olan ürkütücü kabul edilmektedir. Belirsizlik bir tehdit olarak algılandığı için kurallar olmadan yaşanmaz. Belirsizlikten kaçınmanın düşük olduğu toplumlarda ise bireyler farklı seçeneklere karşı daha toleranslıdırlar. Bu toplumlar yaratıcılığın teşvik edildiği, mümkün olduğunca az kuralın konduğu soğukkanlı topluluklardır.

Trompenaars ve Turner’ın çalışmasına göre kültürel boyutlar diğer bireylerle olan ilişkiler boyutu, zamanla ilişkili boyut ve çevreyle ilişkili boyut olmak üzere üç ana grupta incelenmektedir.Bireycilik – ortaklaşalık, başarı – övgü odaklılık, nötr – duygusal olma ve özel – yaygın olma diğer bireylerle ilişkiler boyutunu ele almaktayken, iç yönelimlilik – dış yönelimlilik çevreyle olan ilişki boyutunu tanımlar.

Düşük bağlamlı kültürlerde iletişim doğrudan, şeffaf iletiler yoluyla gerçekleşmektedir. Eleştiriler doğrudan ve resmî bir şekilde yöneltilmektedir. Düşük bağlamlı kültürler bireye odaklıdır; bireyin gelişimi önemlidir. Yüksek bağlamlı kültürlerde iletişim imalı yolları ve karmaşık, örtük iletileri kullanarak gerçekleşmektedir. Bazen neyin söylenmemiş olduğu, neyin söylenmiş olduğundan daha fazla anlam taşımaktadır.

Bilindiği üzere her canlının kendisini dış çevreden ayıracak bir sınırı vardır. Bu sınır insanoğlunun derisidir ancak birey bunun dışında görünmez birtakım sınırlarla da çevrilidir. Trompenaars’ın özel-yaygın olma boyutu kapsamında ele aldığı mesafeye ilişkin sınırlar kişisel mesafeyle başlayıp egemenlik alanıyla sona ermekte ve her kültürde farklılık göstermektedir. Hall’a göre kişisel mesafe “bireyin diğer bireylerle olan ilişkisi, duygusal durumu, kültürel altyapısı ve gerçekleştirilen eyleme göre daralıp genişleyen, görünmez bir baloncuktan oluşan alan”dır. Söz konusu baloncuğun boyutu ülkeden ülkeye, kültürden kültüre değişmektedir.

Kültürlerin farklı, birbirinden ayırt edilebilir olması ve kültür ve iletişim arasında bir ilişki olması kültürler arası iletişimin var olabilmesi için gerekli olan özelliklerdendir. Farklı kültürlerle ticari faaliyetler artış göstermesi ise kültürler arası iletişimin yararlarındandır.

Kültürler arası iletişimin başlıca yararları şunlardır: Kültürel farklılıklara saygı duyan toplumlarda bireyler birbirlerini anlamaya, onaylamaya ve takdir etmeye gayret eden daha sağlıklı topluluklar oluşturur. Farklı kültürlerden insanlarla etkileşim halinde olmak, ticari açıdan da fayda sağlamaktadır. Ortak referans çerçeveleri kullanılarak çatışma azaltılır. Ayrıca farklı kültürlere mensup bireyler iletişim kurarken aynı zamanda birbirlerinin değerlerini, tarihlerini ve alışkanlıklarını da öğrenmektedirler. Gelir farklılığının az olması ise Hofstede’nin güç mesafesi düşük kültür özelliklerindendir.

Güç mesafesi ve bireycilik-ortaklaşalık Hofstede’nin kültürel boyutlarındandır. Evrensellik-tikelcilik ise Trompenaars’ın kültürel boyutlarına aittir.

Çatışma ve duyguların gösterilmemesi, kesinlik ve dakikliğin öğrenilmesi, ait olma, saygı ve başarıdan motive olma, farklı olanın merak uyandırması belirsizlikten kaçınmanın zayıf olduğu toplumlara ait özelliklerdendir. Meşgul olmanın duygusal bir gereksinim olması ise belirsizlikten kaçınmanın güçlü olduğu toplumlarda görülür.

Para ve nesnelerin önemli olması ve güçlüye sempati duyulması eril kültürün özelliklerindendir. İnsanlar ve sıcak ilişkilerin önemli olması ve bireyin yaşamak için çalışması ise dişil kültürün özelliklerindendir.

Bireyciliği benimseyen toplumlarda düşük bağlı iletişim vardır. Ortaklaşalığı benimseyen toplumlarda ise çocuklar “biz” bilincini öğrenir, ilişkiler iş üzerine kuruludur. Kimlik, ait olduğu sosyal ağ üzerine kuruludur ve yönetim, grupların yönetimidir.

Diğer bireylerle olan ilişkiler; evrensellik-tikelcilik, bireycilik-ortaklaşalık, nötr-duygusal olma, özel-yaygın olma ve başarı-övgü odaklılık olmak üzere beş alt grupta incelenmektedir. İç yönelimlilik-dış yönelimlilik ise çevreyle ilişkili boyuta aittir.

Edward T. Hall, kültürler arası farklılıkları incelerken kültürel yapıyı oluşturan üç ana unsuru temel almıştır. Kültürler arası farklılıklar iletişim, zaman ve mesafe açısından incelenmiştir. Çevreyle ilgili boyut Trompenaars ve Turner’ın çalışmasına aittir.

Yüksek bağlamlı kültürler gruplara odaklıdır; özellikle aile ve arkadaş grupları arasında geniş bir bilgi ağı bulunmaktadır. Bunun yanı sıra bu kültürlerde yakın kişisel ilişkiler önemlidir. Yüksek bağlamlı kültürlere örnek olarak Kore gibi yeni sanayileşen birçok Asya ülkesi, Çin, Japonya, Arap ülkeleri, Akdenizli toplumlar ve Latin Amerika verilebilmektedir. Düşük bağlamlı kültürler bireye odaklıdır; bireyin gelişimi önemlidir. Kişisel ilişkiler, hem iş yaşamının hem de günlük yaşamın birçok boyutu birbirinden ayrılmaktadır. Amerika ve Almanya gibi etnik çeşitliliğin ve birbirine karışmamış büyük göçmen nüfusların olduğu kültürler ile İsveç, İskandinavya gibi Kuzey Avrupa kültürleri düşük bağlamlı kültürlere örnek olarak verilebilmektedir.

Çok zamanlı kültürlerde zamanın doğrusal bir biçimde somutlaştırılmasından bahsedilememektedir. Bu kültürlerde tek zaman dilimi içerisinde birden fazla eylem gerçekleştirilebildiği için aynı anda birden çok işle uğraşılabilmektedir. Esnek bir zaman anlayışı hâkimdir; bu sebeple dakiklik konusunda titizlik beklenmemelidir. Çok zamanlı kültürlere örnek olarak İtalya gibi Akdeniz ülkelerini gösterebiliriz. Tek zamanlı kültürlerde yaşayan bireyler ise dakik olma konusunda hassastır. Amerika Birleşik Devletleri, İsviçre, Almanya, İskandinav ülkeleri tek zamanlı kültürlere örnektir.