İLETİŞİM ARAŞTIRMALARI

Horkheimer, 1947’de yazdığı “Akıl Tutulması” isimli kitabında akılcı bakış açısını eleştirmekte, akıl ve felsefenin ayrışmasının ve aklın biçimselleşmesinin eşitlik, mutluluk gibi kavramları tarihsel köklerinden kopardığını belirtmektedir.

İletişim araştırmalarının tarihini değerlendirirken temel alınabilecek ölçütlerden biri, iletişim teknolojilerinin evrimi olabilir çünkü iletişimin tarihi büyük ölçüde iletişime aracılık eden ortamların tarihidir. Nitekim ilk çağda mağara duvarlarına yapılan resimler, yerel nitelik taşıyan deneyimleri öteki insanlara aktarmanın önemli bir aracı olmuştur. Sümerlerin tablet yazıları ve Mısırlıların papirüsü ise sınırları genişleyen toplum yaşamında önemli bir gelişme sağlamıştır. Daha sonraki dönemlerde de matbaanın ağırlıklı bir etkisinin olduğu bilinmektedir. Günümüzde yeni iletişim teknolojilerinin toplumu nasıl dönüştürdüğü tartışılırken taş tablet, deri, papirüs, kâğıt, telefon, gazete, radyo, televizyon, bilgisayar ve İnternet gibi iletişim araçlarının kullanımı ve etkileri iletişim araştırmalarına yön vermiştir. Bu araçların insan davranışlarıyla etkileşimi, iletişim araştırmalarının önemli inceleme konularından birisi olmuştur. Son yüzyıl boyunca yaklaşık her on yılda yeni bir iletişim ortamının başatlık kazandığı düşünüldüğünde, iletişim araştırmalarını değerlendirirken bu teknolojilerin gelişimini dikkate almak bir zorunluluk olarak karşımıza çıkmaktadır. Nerone’a (2006) göre, iletişim alanı her zaman geleceğe vurgu yapmıştır çünkü bu alan özünde yeni teknolojiler ve kültürel biçimlerle anlamlı bir etkileşim sağlayabilme gereksiniminden doğmuştur.

İlk iletişim araştırmalarının 19. yüzyılın ikinci yarısında başlaması rastlantısal bir olay değildir. On dokuzuncu yüzyıl maddi refahın yükseldiği bir dönem olup yeni teknolojiler ve gelişen sanayi, toplumsal yaşamı yönlendiren temel etmen olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu etkiler sonucunda köylü/çiftçi toplumundan kentli/işçi toplumuna geçiş yaşanmıştır. Toffler’in (1981) birinci dalga olarak söz ettiği tarım devriminden ikinci dalga olan sanayi devrimine geçiş sürecinde insanlardaki ve yaşamdaki büyük değişim şok olarak adlandırılmaktadır. Drucker (1992) bu dönemi betimlerken 19. yüzyıldaki yenilik hareketlerinin çoğunun 1865-1914 arasındaki 50 yıllık dönemde gerçekleştiğini ve yılda neredeyse bir önemli buluş, icat, keşif ya da yeni kurum olduğunu belirtmektedir. Gazete, telefon ve telgraf gibi kitle iletişim araçları da belirtilen süreçte bulunmuş ve geliştirilmiştir. Hızlı bir değişim çağı olan 19. yüzyılda yaşanan nicel değişimler, özünde pazarın gelişmesine ve ekonomik emperyalizmin yayılmasına neden olmuştur. Kuşkusuz, malların dolaşımı ve sermayenin yeniden üretimi sürecinde teknolojinin gelişimi tek başına toplumu dönüştüren bir güç olarak kabul edilmemelidir. Sanayi toplumuna geçişle birlikte yeni iletişim araçlarının da gelişimi, toplumsal yaşamın ve bireylerin beklentilerinin değişimini beraberinde getirmiştir. Bürokrasinin artması ve ağır çalışma koşulları bu sürecin getirdiği olumsuzluklar olmuştur. Şehirlere göç hızlanmıştır. Üretim araçlarına sahip olanlar güçlendikçe ve çalışanların yaşam koşulları ağırlaştıkça sınıf çatışmaları gibi toplumsal sorunlar artmaya başlamıştır. On dokuzuncu yüzyıl sonlarında yaygınlaşan gazete ve dergiler ile yirminci yüzyıl başında gelişmeye başlayan film ve benzeri teknolojilere dayalı kitle yayıncılığı toplumsal değişimle etkileşerek iletişim araştırmalarına farklı boyutlar kazandırmıştır.

1939 yılında Marshall tarafından düzenlenen ve savaş dönemindeki iletişim çalışmalarının yönünü belirleyen "İletişim Semineri" isimli etkinlik, propaganda çözümlemesini konu almıştır.Bu seminer, nazi propagandasından korunmayı ve halkın moralinin yükseltilmesini amaçlamıştır. Seminer aracılığıyla devletin propaganda kampanyasının yönü belirlenmiştir.

İletişimde doğal olarak kabul edilen doğrusal ve tek yönlü etki mekanizmasının anlatıldığı, ilk iletişim kuramı olarak bilinen "Doğrusal Model", Lasswell tarafından oluşturulmuştur. "Kim, kime, hangi kanalla, hangi etki için, neyi iletir?” şeklinde formüle edilmiştir.

Lasswell, "hipodermik iğne" kavramını; medyanın izleyiciler üzerinde kısa sürede çok güçlü etki yarattığı görüşünü, anlatmak için kullanmıştır.

Frankfurt Okulu Weil tarafından 1923 yılında Almanya’da kurulmuştur. Okul, başlangıçta ekonomi politik alanında disiplinlerarası çalışmalar yapmayı amaçlamış olsa da özellikle 1931 yılından itibaren Horkheimer’in önderliğinde felsefe, kültür ve medya alanına yönelmiştir. Felsefeci olan Marcuse 1932 yılında, disiplinlerarası çalışan Adorno ise 1939 yılında okula katılmıştır 1933 yılında Hitler’in egemenliğinin güçlenmesi ile Frankfurt Toplumsal Araştırmalar Enstitüsü üyeleri Amerika’ya giderek New York’a yerleşmişlerdir. 1949 yılında Horkheimer Frankfurt’a geri dönmüştür. Frankfurt Okulu’nda 1930-1950 arasında Horkheimer, 1950-1970 döneminde Adorno ve Marcuse, 1970’den sonra da ağırlıklı olarak Habermas’ın görüşlerinin etkili olduğu görülmektedir (Erdoğan & Alemdar, 2006).

Habermas (1962) Kamusallığın Yapısal Dönüşümü isimli kitabıyla eleştirel yaklaşımda yeni bir bakış açısı getirmiştir. Habermas bilim ve teknolojinin bireysel bilincin gelişimine olumsuz yönde etkide bulunduğunu ve toplumsal ilerlemenin ancak çarpıtılmamış iletişimle sağlanacağını belirtmektedir. Buna göre, İngiltere ve Fransa’da erken kapitalizmin geliştiği dönemde yaratılan tartışma ortamı yok olmuş, kamusal alan feodalleşmiştir. Toplumsal ilerlemenin ancak tartışmalı konularda tüm katılımcıların eşit ve özgür bilgiye erişim olanağının olduğu, sorunların anlaşılıp uzlaşmayla çözüldüğü ve kamuoyunun demokratik olarak biçimlendiği bir kamusal alanın yeniden yaratılmasıyla olası olduğunu savunmaktadır (Habermas, 2003; Timisi, 2003). Bu yaklaşım, İletişimsel Eylem Kuramı olarak da adlandırılmaktadır.

Anadolu Üniversitesi bünyesinde ayrıca 1993 yılında İletişim Bilimleri Enstitüsü adıyla bir enstitü kurulmuştur. Bu enstitü, Türkiye’de kendi alanında ilk ve tek enstitü olma özelliğini korumaktadır. Söz konusu enstitünün amaçları arasında iletişim bilimleri alanında lisansüstü düzeyde eğitim vermek, alana akademisyen yetiştirmek, özgün araştırmalar yapmak, projeler yürütmek, danışmanlık hizmetleri sunmak ve bilimsel yayınlar yapmak bulunmaktadır. Enstitü uzunca bir sessizlik döneminin ardından son birkaç yıldır etkin olmaya başlamıştır. Bu bağlamda Türkiye’deki iletişim araştırmalarını ve alandaki öğretim üyelerini kapsayan ulusal ölçekli bir veri tabanı hazırlanarak tüm iletişim bilimcilerin hizmetine sunulmuştur. Mart 2012 tarihi itibariyle söz konusu veri tabanında 1340 yüksek lisans tezi, 486 doktora tezi ve 333 öğretim üyesine ilişkin bilgi bulunmaktadır. Bazı bilgilerin eksik olduğu da düşünülürse eldeki tez verilerinden hareketle bile Türkiye’de çok sayıda iletişim araştırması yapıldığını ve alanın önemli sayılabilecek bir derinlik kazandığını söylemek olanaklıdır.

İletişim araştırmalarının tarihini değerlendirirken temel alınabilecek ölçütlerden biri, iletişim teknolojilerinin evrimi olabilir çünkü iletişimin tarihi büyük ölçüde iletişime aracılık eden ortamların tarihidir. Nitekim ilk çağda mağara duvarlarına yapılan resimler, yerel nitelik taşıyan deneyimleri öteki insanlara aktarmanın önemli bir aracı olmuştur. Sümerlerin tablet yazıları ve Mısırlıların papirüsü ise sınırları genişleyen toplum yaşamında önemli bir gelişme sağlamıştır. Daha sonraki dönemlerde de matbaanın ağırlıklı bir etkisinin olduğu bilinmektedir. Günümüzde yeni iletişim teknolojilerinin toplumu nasıl dönüştürdüğü tartışılırken taş tablet, deri, papirüs, kâğıt, telefon, gazete, radyo, televizyon, bilgisayar ve İnternet gibi iletişim araçlarının kullanımı ve etkileri iletişim araştırmalarına yön vermiştir. Bu araçların insan davranışlarıyla etkileşimi, iletişim araştırmalarının önemli inceleme konularından birisi olmuştur. Son yüzyıl boyunca yaklaşık her on yılda yeni bir iletişim ortamının başatlık kazandığı düşünüldüğünde, iletişim araştırmalarını değerlendirirken bu teknolojilerin gelişimini dikkate almak bir zorunluluk olarak karşımıza çıkmaktadır. Nerone’a (2006) göre, iletişim alanı her zaman geleceğe vurgu yapmıştır çünkü bu alan özünde yeni teknolojiler ve kültürel biçimlerle anlamlı bir etkileşim sağlayabilme gereksiniminden doğmuştur. İletişim araştırmalarının tarihinde en büyük rolü oynayan etkenlerden biri iletişim teknolojileridir.

İletişim araştırmalarını değerlendirirken yararlanılabilecek başka bir ölçüt de araştırmaların temel aldığı ideolojik paradigmalar olabilir. Buna göre iletişim araştırmaları ya yerleşik/egemen paradigma ya da alternatif/eleştirel paradigma altında sınıflandırılmaktadır. Genellikle pozitivist ve tümdengelimci olan egemen kuramlar yerleşik durumun korunmasını hedefleyen araştırmaları desteklemektedir. Muhalif ve alternatif bir bakış açısına sahip olan eleştirel kuramlar ise, egemen yaklaşımların sonuçlarını yapısalcılık, ekonomi-politik ve kültürel çalışmalar gibi yaklaşımlar bağlamında irdelediği için genellikle toplumsal çatışmalar, sınıf farklılıkları, ekonomik dengesizlikler, yeni iletişim teknolojilerinin topluma etkisi ve kültür endüstrisi çerçevesinde açıklamaktadır

İletişim araştırmalarının tarihi, iletişimin temel bileşenleri açısından da irdelenebilir. İletişimin özünde içerik ve ilişki olmak üzere başlıca iki boyut bulunmaktadır. İçerik boyutu çoğu zaman duygu, düşünce ve fikirleri kapsamaktadır. Bu boyut daha çok ileti türleri ya da sembol sistemleriyle ilgilidir. Örneğin yazılı, sözlü, görüntülü vb. iletilerden söz etmek olanaklıdır. Belirli iletişim konuları bu açılardan bilimsel olarak irdelenebilir. Hangi ileti türlerinin ya da bunların farklı tasarımlarının nasıl bir iletişim ortamı yarattığı ya da sonuçlarının ne olduğu araştırılabilir. İletişim türleri ve araştırmaları, ilişkiler bağlamında iç iletişim, bireylerarası iletişim, grup-örgüt iletişimi, kitle iletişimi ve kültürel iletişim olmak üzere beş başlık altında sınıflandırılmaktadır (Erdoğan, 2005). İletişim araştırmalarının bir bölümü bu dallarda odaklanmış ve iletişimdeki ilişki boyutlarının anlaşılmasına katkı sağlamıştır. Kuşkusuz, iletişimin bileşenlerine ilişkin bu sınıflamaları değişik bakış açılarına göre çeşitlendirmek olanaklıdır. Nitekim iletişime ilişkin her tanımlama ya da sınıflama, iletişimin doğasından çok yazarlar hakkında bir şeyler söylemektedir Örneğin, bir mühendis olan Shannon iletişimi “iletilerin aktarılması ve alınması” olarak tanımlarken teknik bir yaklaşım sergilemektedir. Buna karşılık, bir felsefeci olan Richards “iletişim anlam üretmedir” derken insancıl bir bakış açısını yansıtmaktadır (Griffin, 1997).

İletişime ilişkin ilk çalışmaların Sümerler’den başlatılması yerinde olacaktır. M.Ö.3500’ler ile M.Ö 2000’li yıllar arasında Mezopotamya’da yaşayan Sümerler, M.Ö.3200 yılında yazıyı bulmaları sayesinde yalnızca iletişim tarihini değil insanlık tarihinin de yazılı başlangıcını gerçekleştirmişlerdir. Sümerlerin kendi dillerine göre önce taş sonra kil tablet üzerine yazı yazmalarıyla insanlık tarihi önemli bir sıçrayış gerçekleştirmiştir. Yazdıkları belgeler iletişimin en önemli işlevlerinden birisi olan kültürün geliştirilmesi ve aktarılmasında etkili olmuştur. Sümerlerin din ve hukuk alanlarındaki yapıtları, günlük yaşama ilişkin efsane, şiir, destan, atasözü ve öyküleri kültürel iletişimin temelini oluşturmaktadır, özellikle yazıtlarıyla sonraki dönemlerde ortaya çıkan uygarlıkları güçlü bir şekilde etkilemişlerdir.

Aristuppus’un (M.Ö. 435-366) hedonizmle hazzın artırılarak acının azaltılması ve Epicurus’un (M.Ö 342-270) hazzı en üst düzeye getirmede ahlaki kısıtlamaların gereğine dikkat çekmesi (Peterson, Park, & Seligman, 2005) iletişim açısından kapitalist yaklaşımın benimsediği egemen kuramların felsefik temelini oluşturmaktadır. Günümüzde özellikle pazarlama iletişimi ve reklamcılık gibi alanlarda haz olgusunun sıklıkla işlendiği görülmektedir.

Sanayi toplumuna geçiş sonrasında kitlelerin kontrol edilmesinin gerekliliği iletişim araştırmalarına ideolojik bir yön vermiştir. Genel olarak 18. yüzyılın sonlarından 19. yüzyılın ortalarına kadar özellikle İngiltere ve Fransa’da yaygınlaşan gazete ve dergiler serbest bir tartışma ortamı oluşturmuştur. Doğru ile yanlışın bireysel iradeyle ayırt edilmeye çalışıldığı bu süreçte yazılı basının olanakları sayesinde bireyler toplumun düzenlenmesi ve devlet yönetimi hakkında tartışma özgürlüğüne kavuşmuştur. Bu tartışmalar ilerleyen dönemlerde eleştirel kuramcılardan Habermas’ın kamusal alanın nasıl olması gerektiğine ilişkin çalışmasına örnek oluşturmuştur. Yaklaşık olarak 18. yüzyılın sonlarında iletişim açısından öne çıkan olay, Thomas Jefferson’ın görüşlerinin aktarıldığı 1776 Virginia Haklar Bildirgesi’nin 12. maddesindeki basın özgürlüğü ve “bu özgürlük (despot) hükümetler tarafından kısıtlanamaz” söylemini savunduğu metindir. Bu dönemdeki iletişim çalışmaları medyanın asıl işlevinin ne olduğu üzerinedir. Ortaya çıkan serbest tartışma ortamının risklerini ve kitle iletişim araçlarının potansiyel gücünü kısa sürede kavrayan sermaye sahipleri birleşerek örgütlenmiştir. Dolayısıyla kitle iletişim araçları sayesinde oluşan kamusal alan kısa sürede feodalleşme sürecine girmiştir (Çaplı, 2002, s.13)

Birinci Dünya Savaşı ekonomik kaynaklı tamamlanmamış bir çekişme olup kısa sayılabilecek bir süre sonra İkinci Dünya Savaşı (1939-1944) çıkmıştır. Medyanın gücünün ve etkisinin anlaşılmaya başlandığı bu dönemde özellikle propaganda odaklı çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmalar çoğunlukla psikoloji, sosyoloji, siyaset bilimi ve gazetecilik alanlarından gelen bilim insanlarınca gerçekleştirilmiştir. Böylece devam etmekte olan konuşma konusuyla paralel gelişen başka bir iletişim çalışmaları süreci ya da alanı ortaya çıkmıştır (Griffin, 1997).

Bu dönemde medyanın etkileri konusunu araştıran çalışmalar ön plana çıkmıştır. Güçlü ve minimum etki tartışmaları iletişim araştırmalarını şekillendirmiştir. Lippman’ın (1921) Kamuoyu isimli kitabıyla ortaya konulan medyanın düşüncelerin şekillenmesindeki en güçlü araç olduğu tezi, Yale üniversitesinde siyaset bilimci olan Lasswell’in hipodermik iğne kavramıyla pekiştirilmiştir. Hipodermik iğne, medyanın izleyiciler üzerinde kısa sürede çok güçlü etki yarattığı görüşünü anlatmaktadır. Bu bağlamda Lasswell tarafından iletişim işlevleri şu başlıklar altında sınıflandırılmıştır: (1) çevrenin gözetim altında tutulması; (2) toplumun değişik kesimleri ve çevreye verilen tepki arasındaki karşılıklı ilişki; (3) toplumsal mirasın kuşaklar arasında aktarılması (aktaran: Yaylagül, 2006, s.39). Bu anlayışta iletişim, kitleleri kontrol altında tutmak ve yönlendirmek için bir araç olarak görülmektedir. Birey genellikle bu süreçte edilgen olup etkide bulunulan bir nesne konumundadır. Sosyolog Lazarsfeld ise medyanın etkilerinin sınırlı olduğunu söyleyerek güçlü etki yaklaşımına karşı çıkmış ve minimum etki ya da iki aşamalı model yaklaşımını benimsemiştir. Çalışmalarında kullandığı anket ve odak kümesi gibi yaratıcı yöntemler, pazarlama ve endüstriyel alanlarda yaşanan sorunları aydınlatmayı hedeflemiştir. Hem devlet hem endüstri alanındaki yöneticilerle birlikte çalışan Lazarsfeld, kamuoyunu ikna düzeyini ve tüzel sistemlerin verimli bir şekilde düzenlenmesini amaçlamıştır. Bilgi değişimi yaklaşımı, genellikle bu çalışmalarda etkin olan temel anlayıştır (Northeastern University, 2012). Lazarsfeld biraz da sosyolog olmasının etkisiyle Lasswell’in deneysel ve dikkatle tasarımlanmış ortamlara dayalı nicel yöntemlerinden uzaklaşarak alan araştırmalarına yönelmiştir. Özellikle 1940’larda oy verme davranışı üzerinde çalışan Lazarsfeld, medyanın davranışları pek etkilemediği, bireylerin içinde bulundukları grubun etkisinde daha çok kaldığı ve bireylerarası ilişkiler ile kanı önderlerinin tutum ve davranış değişiminde çok etkili olduğu sonuçlarını ortaya koymuştur. Bu bağlamda “medya yalnızca insanların önceden sahip olduğu kişisel görüşleri pekiştirmekte, bunun dışında içinde bulunulan durumun sürdürülmesine hizmet etmektedir” tezi iletişim araştırmalarına yeni bir yön vermiştir. Ancak 1970’li yıllarda Alman toplumbilimcisi Neumann’ın görüşleriyle güçlü medya yaklaşımı yeniden popülerlik kazanmıştır. Neumann, medyanın sürekli aynı içerikleri tekrar ederek seçici algıyı körelttiği, bu nedenle medyanın etkisinin uzun dönemde arttığını belirtmektedir (Yaylagül, 2006, s.44).

1950’li yıllarda iletişim araştırmaları ve geliştirilen kuramlar özü itibariyle psikoloji ve sosyoloji ağırlıklıdır. Bu dönemde pozitivist deneysel yöntemler sıklıkla kullanılmıştır. Festinger’in Bilişsel Uyum Kuramı, NewComb’un ABX modeli, Westley ve McLean’ın Aracılanmış İletişim Modeli, Riley ve Riley’in İletişime Sosyolojik Bakış Modeli, Gerbner’in Genel İletişim Modeli bu dönemdeki iletişim araştırmalarında ön plana çıkmıştır. Innis’in Medyatik Yayılma ve Kontrol tezi ise iletişim teknolojilerine eleştirel bakış açısından önemlidir. Ayrıca, Bartes de eleştirel yaklaşımların bu dönem içindeki önemli bir temsilcisidir. 1950’li yıllar çok sayıda iletişim kuramı ve modelinin geliştirildiği bir dönem olmuştur.

Türk iletişim araştırmaları açısından ilk çalışmalardan birisi Ahmet Emin Yalman’ın 1914 yılında ABD’de Columbia Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi’nde yaptığı ve basındaki bilgilere dayalı olarak modern Türkiye’nin gelişimini inceleyen (Özgün adı: The Development of Modern Turkey as Measured by its Press) doktora tezidir (Tokgöz, 2006). Öztürk (2008) “Türkiye’de İletişim Düşüncesinin Kökenleri” isimli çalışmasında iletişimin çok disiplinli yapısı gereği, Fuat Köprülü, Pertev Naili Boratav, İlhan Başgöz, Nermin Abadan-Unat, Sabri İlgener, Doğan Avcıoğlu ve Ahmet Hamdi Tanpınar’ın çalışmalarını iletişim açısından irdelemiştir. Fuat Köprülü, “Türk Edebiyat Tarihi” (1926) kitabını yazmıştır. Toplumsal yaşamın, değerlerin ve düşünce tarzının edebi eserlerle çözümlenebileceğini düşünen Köprülü, anlamın üretilmesinde İngiliz Kültürel Araştırmalar Yaklaşımının kurucusu Hoggart ile aynı noktada buluşmaktadır. Bu çalışmada halk kitapları, âşık tarzı ve meddah hikâyeleri popüler kültür ürünleri olarak ele alınarak çözümlemeler yapılmıştır (aktaran: Öztürk, 2008). Pertev Naili Boratav (1969) halkbilim araştırmaları yoluyla, başka bir deyişle masal, destan, türkü, halk fıkraları gibi sözlü/yazılı halk ürünleri çözümlemesiyle tarihsel dönüşümleri ve toplum ilişkilerini anlamlandırmayı amaçlamıştır. Örneğin, 1931 yılında derlediği Köroğlu Destanı iletişim açısından dönemin özelliklerini ve baskın iletişim yapılarını kavramak için farklı biçimde okunabilmektedir. Bu yaklaşımın, iletişime yalnızca iletişim teknolojileri açısından bakmaması ve doğrusal etki araştırmalarıyla sınırlı kalmaması dikkat çekicidir. Anlamların nasıl üretildiğine odaklanması ve alanı kuramsal olarak zenginleştiren bütüncül bir toplumsal ve kültürel bakış açısını ortaya koyması bakımından yenilikçi bir bakış açısına sahiptir. İlhan Başgöz de, halkbilim alanında çalışmasına karşın iletişimin disiplinlerarası doğası gereği alana katkısı olmuş ve iletişim süreçlerinin toplumsal bir gösterim olduğunu ileri sürerek savunarak yalnızca metne ya da içeriğe değil toplumsal bağlama de önem verilmesi gereğini savunmuştur (aktaran: Öztürk, 2008). Nermin Abadan-Unat,1950’li ve 1960’lı yıllarda göç, kadın sorunları ve seçmen davranışları üzerinde çalışmıştır. İletişim bilimlerine en büyük katkılarından birisi görgül (empirik) yöntemin uygulanmasında öncü olmasıdır. 1959 yılında öğrencilerin serbest zaman kullanımlarına ilişkin araştırması, 1963 yılında da ilk radyo dinleyicisi araştırmasını yapması bu öncü rolüne örnek olarak verilebilir. 1966’da siyasal parti programlarının içerik ve metin çözümlemesiyle siyasal iletişim çalışmalarını başlatarak hem alanın gelişimine hem de yöntemsel zenginlik kazanmasına katkı sağlamıştır. 1972 yılında yaptığı incelemelere dayanan “Batı Avrupa ve Türkiye’de Basın-Yayın Öğretimi” isimli çalışma içinde iletişim eğitimine ilişkin öneriler bulunmaktadır.

İletişim alanı tarihsel olarak değişik isimlerle anılmıştır, bugün bile bu çeşitlenme belirli ölçülerde sürmektedir. Yaygın olan isimlendirmeler arasında özellikle “iletişim”, “iletişim çalışmaları”, “konuşma iletişimi”, “retorik çalışmaları”, “iletişim bilimi”, “medya çalı şmaları”, “iletişim sanatları”, “gazetecilik”, “kitle iletişimi”, “medya ekolojisi”, “bilişim”, “iletişim ve medya çalışmaları” başta gelmektedir.