İLETİŞİM ARAŞTIRMALARI

Bilimsel araştırma süreci literatür taraması, amaç, kapsam, yöntem ve bulgu olarak sıralanır.

Doğrudan veya dolaylı olarak gözlemlenebilir olmayan olgular, bilimsel araştırmanın kapsamı dışındadır.

Birbirinden bağımsız farklı araştırmacılar; farklı katılımcılar ve/veya farklı ürün grupları üzerinde aynı araştırmayı “tekrarlayabilirler”. Bu yaklaşım bilimsel bilginin “tekrarlanabilirlik” özelliğine işaret eder.

Bilimsel bilginin en temel ayırt edici niteliksel özelliği “gözlenebilir olgularla ilgili” olmasıdır. Bilimsel araştırmadaki tüm dizgeler, doğrudan ya da dolaylı olarak gözlenebilen olgularla ilgilenir. Örneğin insan düşünce ve duyguları doğrudan gözlenebilir bir niteliğe sahip olmamasına rağmen, bilimsel araştırma alanına girmektedir.

Bilimsel araştırmaların raporlamasında belirli ilkeler vardır. “Yöntem” bölümü, bilimsel araştırma raporlarında yer alan temel bölümlerden biridir. Bu bölümde araştırma amacına “nasıl” ulaşılacağı ve “neden” böyle yapılmasının tercih edildiği gerekçeleriyle açıklanır. Bunun nedeni sonraki araştırmalarda aynı yöntem tasarımıyla gözlemlerin tekrarlanabilirliğine olanak sağlamaktır.

Bu nedir sorusuna karşılık; “İletişim nedir”, “mesaj nedir”, “algı nedir” gibi sorular örnek olarak verilebilir. “Bu nedir” sorusu, bilimde “kavramsallaştırma” amacına yönelik araştırmaların sorusudur. Kavramsallaştırma, bir olguya dair gözlenmiş ortak bir karakteristik yapı, özellik ve durumların açıklamasını içerir.

Bilimsel araştırma amaçlarını niteleyen diğer soru yapısı “bu nasıl çalışıyor ve neden böyle çalışıyor” şeklindedir. Neden ve nasıl sorularıyla yönlenen araştırmalardaki amaç, olgular arasındaki ilişkinin yapısını keşfetmektir. Örneğin “çocuk iletişimi nasıldır ve neden böyledir” sorularına cevap ararken bu iletişimi etkileyen diğer olgularla birlikte etkileşim yapısını ortaya koymak gerekir.

Literatür; belirli bir konu ile ilgili geçmişte yapılmış çalışmalara verilen genel addır. Literatür kelimesinin yerine “yazın” ifadesi de kullanılmaktadır. Her iki kelimede nitelenen aynıdır. Bir araştırmaya başlarken; araştırmacının, araştırdığı konuyla ilgili geçmişte yapılmış çalışmaları bilmesi gerekir.

Bilimsel araştırmanın yönteminin tekrarlanabilirliğe uygun raporlanmasının dışında “araştırma amaçlarına uygun” olarak da tasarlanması gerekir. Bilimsel araştırmaların yöntem tasarımında (araştırmanın desenlenmesinde) en önemli belirleyici araştırma amaçlarına uygunluktur.

Bilimsel araştırmaların yöntemlerine kılavuzluk eden iki temel yaklaşım tümevarım ve tümdengelimdir. Bilimsel araştırmanın amaçları dikkate alındığında; kavramsallaştırma ve keşfetmenin “tümevarım”, sınamanın “tümdengelim” yaklaşımlarını yansıttığı söylenebilir. Tümevarım yaklaşımında “teorik/olgusal genelleme” hedeflenir.

Tümevarım ve tümdengelim yaklaşımları, bilimin eleştirel yapısının da göstergesi niteliğindedir. Tümevarım yoluyla ne olduğu ve nasıl oluştuğu keşfedilen olgular ve olgular arası ilişkilerin doğruluğu, tümdengelim yaklaşımıyla sınanır.

Bir araştırmanın desenlemesinden veya kapsamından kaynaklı sınırlılıklar, gelecek araştırmalar için önerilerle ilişkilendirilerek açıklanır. Böylece bilimsel faaliyet, daha gelişkin bilgiye ulaşma yönünde sürüp gider.

Araştırmanın başlangıç aşamasında önünde binlerce literatürle karşı karşıya olan araştırmacı karanlıkta kaybolmuş gibidir. Merak edilen ve ilgi duyulan bir konuda okumak daha akıcı ve verimli olur ve karanlıkta yol aramak için araştırmacıya güç verir. Literatür okumaları devam ettikçe araştırmacı için “amaç” belirginleşmeye başlar. Amaçla birlikte beliren “kapsam”, okunacak literatürün sınırlanmasına yardımcı olur.

Bilimsel bilginin en temel ayırt edici niteliksel özelliği “gözlenebilir olgularla ilgili” olmasıdır. Subjektif değil nesnel verilere dayandığı için kişisel düşünce ve tecrübeler, manevi özellikler bu kapsam dışındadır. Güncel olması ya da maddi gereksinimlerinin olması özellikleriyle diğer bilgi kaynakları arasında ayırt edici özelliklere sahip değildir.

Bilimsel bilginin temel ayırt edici özellikleri, gözlenebilir olgularla ilgili olması, ölçüm sonuçlarına dayanması, tekrarlanabilir, sınanabilir, eleştirel ve birikimli olmasıdır. Bu ayırt edici özellikler nedeniyle bilimsel bilgi; güvenilir, geçerli, nesnel ve genellenebilir olma vasıflarına kavuşur.

Kavramsallaştırma, keşfetme ve sınama bilimsel araştırmanın temel amaçlarından biridir. “Bu nedir, bu nasıl çalışıyor ve neden böyle çalışıyor, bu çalışıyor mu” soruları bu amaçlara karşılık gelerek, bilimsel araştırmanın amaçlarını oluşturur.

Bir araştırmaya başlarken; araştırmacının, araştırdığı konuyla ilgili geçmişte yapılmış çalışmaları bilmesi gerekir. Araştırmacı böylelikle, alanda neyin eksik olduğunun, ne yapabileceğinizin bilincine ulaşır. Araştırma raporlarındaki literatür sunumu, yapılan yeni araştırmanın amacına, önemine ve katkısına dayanak olacak önceki araştırmaların serimi için yapılır. Araştırmacı literatür sunumunda geçmiş çalışmaların açığa çıkardığı alanları nirengi alarak hangi alanlarda hala belirsizlik olduğunu gösterir ve bu belirsizliği gidermenin önemini tartışır. Araştırmacının literatürde belirsiz olduğunu düşündüğü veya tekrar sınanması gerektiğini düşündüğü alanlar araştırmanın kapsamı açısından yol göstericidir. Geçmişte yapılan çalışmaları tekrar etmek ya da benzer çalışmalar üretmek literatür taramasının amaçlarından değildir.

Yukarıda verilen örnek kültürel mirasın korunması alanında çalışacak araştırmacının konunun kapsamını daraltması anlamına gelmektedir. Arkeolojik alanlara indirgenmesi kapsamın sınırlandırılması anlamına gelir. Endüstri mirası, arkeolojik miras, mimari miras, somut olmayan miras gibi seçeneklerin daraltılmasıdır. Yine kültürel mirasın korunması hususunda tüm insanlığı inceleyen bir çalışma yapmak ya da ziyaretçi/turistleri gözlemlemek yerine yerel halkın farkındalığı konusuna odaklanmak da kapsamın belirlenmesiyle ilişkilidir.

“Yöntem” bölümü, bilimsel araştırma raporlarında yer alan temel bölümlerden biridir. Bu bölümde araştırma amacına “nasıl” ulaşılacağı gerekçeleriyle açıklanır. Diğer bir deyişle; araştırma amaçlarına ulaşmak için, neyin/kimin; nerede, nasıl gözlendiği ve gözlemin neden böyle yapıldığı detaylı biçimde açıklanır. Özetle, yöntem bölümünde araştırmada yapılacak gözlemlere ve gözlem süreçlerine dair tüm detaylar anlatılır.

Bilimsel araştırmaların yöntemlerine kılavuzluk eden iki temel yaklaşım tümevarım ve tümdengelimdir. Bilimsel araştırmanın amaçları dikkate alındığında; kavramsallaştırma ve keşfetmenin “tümevarım”, sınamanın “tümdengelim” yaklaşımlarını yansıttığı söylenebilir. Hem tümevarım hem de tümdengelim yaklaşımlarının her ikisinde de genelleme amacı vardır. Ancak bu ortak amaç̧ yanıltıcı olmamalıdır. Çünkü tümevarım yaklaşımında “teorik/olgusal genelleme” hedeflenirken, tümdengelim yaklaşımında “evren genellemesi” hedeflenir. Bu iki farklı genelleme bağlamı, iki farklı metodolojik yaklaşıma işaret eder. Örneklem ise, bir araştırmada genelleme yapabilmek için seçilen uygun nitelik ve büyüklükte gruptur.