İLETİŞİM ARAŞTIRMALARI - Deneme Sınavı - 9

Araştırmanın başlangıç aşamasında önünde binlerce literatürle karşı karşıya olan araştırmacı karanlıkta kaybolmuş gibidir. Merak edilen ve ilgi duyulan bir konuda okumak daha akıcı ve verimli olur ve karanlıkta yol aramak için araştırmacıya güç verir. Literatür okumaları devam ettikçe araştırmacı için “amaç” belirginleşmeye başlar. Amaçla birlikte beliren “kapsam”, okunacak literatürün sınırlanmasına yardımcı olur.

Bilimsel bilginin en temel ayırt edici niteliksel özelliği “gözlenebilir olgularla ilgili” olmasıdır. Subjektif değil nesnel verilere dayandığı için kişisel düşünce ve tecrübeler, manevi özellikler bu kapsam dışındadır. Güncel olması ya da maddi gereksinimlerinin olması özellikleriyle diğer bilgi kaynakları arasında ayırt edici özelliklere sahip değildir.

Bilimsel bilginin temel ayırt edici özellikleri, gözlenebilir olgularla ilgili olması, ölçüm sonuçlarına dayanması, tekrarlanabilir, sınanabilir, eleştirel ve birikimli olmasıdır. Bu ayırt edici özellikler nedeniyle bilimsel bilgi; güvenilir, geçerli, nesnel ve genellenebilir olma vasıflarına kavuşur.

Kavramsallaştırma, keşfetme ve sınama bilimsel araştırmanın temel amaçlarından biridir. “Bu nedir, bu nasıl çalışıyor ve neden böyle çalışıyor, bu çalışıyor mu” soruları bu amaçlara karşılık gelerek, bilimsel araştırmanın amaçlarını oluşturur.

Bir araştırmaya başlarken; araştırmacının, araştırdığı konuyla ilgili geçmişte yapılmış çalışmaları bilmesi gerekir. Araştırmacı böylelikle, alanda neyin eksik olduğunun, ne yapabileceğinizin bilincine ulaşır. Araştırma raporlarındaki literatür sunumu, yapılan yeni araştırmanın amacına, önemine ve katkısına dayanak olacak önceki araştırmaların serimi için yapılır. Araştırmacı literatür sunumunda geçmiş çalışmaların açığa çıkardığı alanları nirengi alarak hangi alanlarda hala belirsizlik olduğunu gösterir ve bu belirsizliği gidermenin önemini tartışır. Araştırmacının literatürde belirsiz olduğunu düşündüğü veya tekrar sınanması gerektiğini düşündüğü alanlar araştırmanın kapsamı açısından yol göstericidir. Geçmişte yapılan çalışmaları tekrar etmek ya da benzer çalışmalar üretmek literatür taramasının amaçlarından değildir.

Yukarıda verilen örnek kültürel mirasın korunması alanında çalışacak araştırmacının konunun kapsamını daraltması anlamına gelmektedir. Arkeolojik alanlara indirgenmesi kapsamın sınırlandırılması anlamına gelir. Endüstri mirası, arkeolojik miras, mimari miras, somut olmayan miras gibi seçeneklerin daraltılmasıdır. Yine kültürel mirasın korunması hususunda tüm insanlığı inceleyen bir çalışma yapmak ya da ziyaretçi/turistleri gözlemlemek yerine yerel halkın farkındalığı konusuna odaklanmak da kapsamın belirlenmesiyle ilişkilidir.

Bilimsel araştırmaların yöntemlerine kılavuzluk eden iki temel yaklaşım tümevarım ve tümdengelimdir. Bilimsel araştırmanın amaçları dikkate alındığında; kavramsallaştırma ve keşfetmenin “tümevarım”, sınamanın “tümdengelim” yaklaşımlarını yansıttığı söylenebilir. Hem tümevarım hem de tümdengelim yaklaşımlarının her ikisinde de genelleme amacı vardır. Ancak bu ortak amaç̧ yanıltıcı olmamalıdır. Çünkü tümevarım yaklaşımında “teorik/olgusal genelleme” hedeflenirken, tümdengelim yaklaşımında “evren genellemesi” hedeflenir. Bu iki farklı genelleme bağlamı, iki farklı metodolojik yaklaşıma işaret eder. Örneklem ise, bir araştırmada genelleme yapabilmek için seçilen uygun nitelik ve büyüklükte gruptur.

Araştırmacı, araştırması sırasında yöntem tasarımından kaynaklı olarak bir sorunla karşılaşmış ve bu sorunu aşamamış olabilir. Her ne kadar sorun alanları barındıran bir araştırmadan kaçınmak gerekse de, bu belirli nedenlerle sağlanamamış̧ olabilir. Bu koşulda araştırmacı bu sınırlılığın ne olduğunu, neden kaynaklandığını, aşılmak için neler yapıldığını ve neden aşılamadığını raporunda açıklar. Araştırma sınırlılıklarının diğer bir nedeni kapsamdır. Araştırmacı kendi araştırmasının kapsamı dahilinde ilgilendiği soruna/soruya cevap üretebilmiş olabilir. Ancak araştırmanın daha kapsayıcı bilgelere işaret edebilmesi için farklı ve/veya tamamlayıcı kapsamda araştırmalar yapılması gerektiğini fark etmiş olabilir. Yöntem ya da kapsamdan kaynaklı bu sınırlılıklar daha sonra yapılacak çalışmalara kılavuzluk etmesi açısından raporda belirtilir.

Bahsedilen örnekte araştırma birinci sınıf öğrencilerini konu almış ancak bazı sebeplerden dolayı çalışma kapsamında ikinci sınıf öğrencileriyle de çalışmayı gerçekleştirmenin olumlu olacağı belirtilmiştir. Bu durum daha sonra çalışmayı inceleyen araştırmacılara yol göstermesi açısından çalışmanın sınırlılığını göstermektedir.

Bilim alanında yapılan çalışmalar sonucu olgulara ait kesin ve mutlak tanımlamalar yoktur. Çünkü çalışmaların süreğenliği, bilim insanlarını olgularla ilgili daha gelişkin kavrayışlara ulaşmak için hep daha derine ve daha uzağa, eleştirel ve çok yönlü bakabilme çabası söz konusudur. Bilim insanlarını çalışmaları nesnel verilere dayanır bu nedenle güvenilirliği düşük değildir. Bilim nesnel bir alan olduğu için araştırmacıların karakterlerinin ve aralarındaki kişisel ilişkilerin de bu durum üzerinde bir etkisi yoktur. Bilim insanlarının çalışmalarını sahiplenmelerinin de olguların mutlak olmayan tanımlarıyla bir ilgisi yoktur.

Bilim; gözlemleyebildiğimiz evrene dair sistemli biçimde veriler elde etmek, elde edilenleri diğer verilerle mantıksal ve anlamlı biçimde ilişkilendirmek ve ulaştığımız tüm yargıları alternatif gözlem ve ilişkilendirmelerle tekrarlı sınamalara tabi tutmaktır. Bu tanıma göre bilim gözleme dayanır, sistematik veriler içerir ve veriler arası ilişkiler, elde edilen sonuçlar sınamaya tabi tutulur. Nesnel veriler içerdiği için subjektif değildir ve duygulara dayanmaz. Duyularla elde edilen gözlemleri içerir.

Teori bir icat değil, doğada zaten var olan oluşları ortaya koyan bir keşfin açıklamasıdır. Fen bilimleri alanında olduğu gibi sosyal bilimler alanında da kullanılır. Teoriler olguların birbirleriyle ilişkisinin mantıksal nitelemeleridir ve kavramsal düzeyde yapılırlar. Sınanmak için ortaya konan yargı ifadeleri teori değil hipotezlerdir.

Gözlem, bilimsel araştırmada veri toplamak için kullanılan tekniklerin genel adıdır. Bilim, gözlemleyebildiğimiz evrene dair sistemli biçimde veriler elde etmek, elde edilenleri diğer verilerle mantıksal ve anlamlı biçimde ilişkilendirmektir. Teori, birtakım olguları ve bu olgular arasındaki ilişkileri anlamlı bir örüntü oluşturacak şekilde ortaya koyan kavramsal sistemdir. Teoride önerilen olgular arası ilişkilerden hareketle sınanmak amacıyla belirtilen yargı ifadelerine hipotez denir. Gözlem yoluyla bir hipotezdeki yargının doğruluğunu veya yanlışlığını saptamak amacıyla yapılan testlere sınama denir.

Teoride önerilen olgular arası ilişkilerden hareketle sınanmak amacıyla belirtilen yargı ifadelerine hipotez denir. Hipotezde ortaya konan ifadenin sınanabilir özellikte olması ve kesin yargı ifadeleri içermesi önemlidir. “Kadınlar ve erkekler arasında cezaya gösterilen tepki düzeylerinde fark yoktur.” kesin bir yargı içerir ve uygun sayıda ve nitelikte bireylerle test edilebilir bir hipotezdir.

Bilimsel araştırmalarda ortaya konan hipotezleri sınamak için yeterli sayı ve uygun nitelikte bireyleri gözlemleyip genel yargıya ulaşmak gereklidir. Çünkü hipotezi sınamak için tüm kitleyi gözlemleyebilmek mümkün değildir. Farklı amaçlar için yapılan gözlemlerde sorulan cinsiyet, yaş, meslek, gelir vb. sorularla örneklem grubun niteliğinin evreni ne kadar temsil ettiği tespit edilerek, uygun programlarla örneklem grubun bireylerinin sayısı belirlenir. İstatistiksel bazı hesaplama yöntem ve programlarla örneklem üzerinde yapılan gözlem sonucu elde edilen verilen genellenir. Evren ve örneklemdir.

Yeme miktarının azalmasıyla bir bireyde kilo kaybı gözlenirken diğerinde gözlenmemesinin nedeni üçüncü grup değişkenlerden aracı değişkenle açıklanabilir. Örneğin; kişide insülin direncinin varlığı, kişinin yaşı vb. diğer faktörler bu ilişkinin yapısını değiştirebilir. Sağlıklı bir kişi yeme miktarını azaltınca kilo veriyorken, insülin direnci olan bir kişide bu iki değişken arasında anlamlı bir ilişki çıkmayabilir. Bu nedenle bunlara aracı değişen denir.

Türkiye’de enflasyon oranını belirlemek için giyim, gıda, ulaşım, barınma fiyatlarının bir senede değişim oranlarının ortaya dökülmesi veridir. 2000 yılındaki enflasyon oranının Türkiye İstatistik Kurumu’ndan elde edilmesi ikincil veridir. Enflasyon sepetindeki ürünlerin verilerinin bütüne yansıtılıp enflasyon oranının bulunması bulgudur. Elde edilen %10 enflasyon oranının, Türkiye koşullarında değerlendirilmesi soyutlamadır. İşlenen ve bulguya dönüşen verinin kendi bağlamında soyutlanması sonucu bilgi edilir.

Veri; araştırmamızda incelediğimiz değişkenlerin gözlenen niteliksel veya niceliksel özelliklerine atfen saptanan değerlerdir. Araştırmacının bizzat kendi gözlemleri sonucu elde edilen verilere “birincil veri” denir. Daha önce farklı araştırmaların gözlemleri sonucu elde edilmiş verilere “ikincil veri” denir. Soyutlama; gözleneni, bağlamı içerisinde değerlendirmektir. Bilgi; üst kavramlarla “gerekçelendirilerek” ilişkilendirilen bulgulardır.

Bilimsel araştırmalarda tekrarlı sınamalar sonucunda aynı verinin elde edilmesi o çalışmanın güvenilirliğini gösterir. Geçerlilik, ölçek ve ölçme süreçler, yani tasarımının kendisi ile ilişkili bir kavramdır. Tekrarlanabilirlik, süreklilik ve doğruluk bilime ait özellikler olup, tanımı karşılamamaktadır.

Olgu; doğada var olan ve duyular yoluyla gözlemlenebilen oluşlardır.