İLETİŞİM ARAŞTIRMALARI - Deneme Sınavı - 8

Teori; bir takım olguları ve bu olgular arasındaki ilişkileri anlamlı bir örüntü oluşturacak şekilde ortaya koyan kavramsal sistemdir.

Örneklem; nüfusun genel özelliklerini yansıtan, yani nüfusun bütününü temsil niteliği taşıyan, yeterli büyüklükteki seçilmiş nüfus parçasıdır.

“Ödül beklentisi ile istendik davranış arasında pozitif ilişki vardır.” hipotezini sınamak için yeterli sayıda ve uygun nitelikte bir grup birey belirlenir. Daha önceden tasarlanan bir konuda ve farklı düzeylerde ödül önerilir ve ardından bireylerin davranışlarındaki değişim gözlemlenir. Gözlemler (veriler) kaydedilerek bazı istatistiki tekniklerle analiz edilir. Kabul edilebilir bir güven aralığında ödül arttıkça istendik davranışın da artığı sonucuna varıldıysa, “Ödül ve istendik davranış arasında pozitif ilişki vardır.” bulgusuna ulaşılır. Yani hipotez desteklenmiş olur. Aynı araştırma süreci “Ceza beklentisi ile istendik davranış arasında pozitif ilişki vardır.” hipotezini sınamak için de uygulanabilir. Bu tip hipotezlere “doğrusal ilişki arayan” hipotezler denir.

Bir nedene bağlı olarak durumu değişen değişkene “bağımlı değişken” denir. Bağımlı değişkendeki değişim, bağımsız değişkendeki değişime bağlıdır. Örneğin “su tüketimi” ve “tuvalet ihtiyacı” arasındaki ilişkiye bakarsak; tuvalet ihtiyacı, bağımlı değişkendir ve su tüketimi miktarına göre değişir. Su tüketimi miktarı ise bağımsız değişkendir.

Bulgu; verilerin amaç doğrultusunda seçilmesi, sınıflanması ve ilişkilendirilmesiyle ulaşılan sonuçtur. Veriler ham halleriyle bulgu olma niteliğine kavuşamazlar.

Güvenilirlik, tekrarlı sınamalarda aynı sonuca ulaşılmasıdır. Yani bilimsel bilgi, doğru olanı göstermeli (geçerlilik) ve bu doğru süreğen olmalıdır (güvenilirlik). Hatta bilim “geçerli ve güvenilir bilgi” olarak tanımlanabilmektedir.

Bağımlı ve bağımsız değişken arasında gözlenen ilişkinin şiddetini, bu değişkenlerle olan farklı ilişkisi nedeniyle azaltan veya ortadan kaldıran değişkene “mediatör değişken” denir. Algılanan fiyat (bağımsız değişken) ile algılanan kalite (mediatör değişken) arasında “pozitif” ilişki vardır. Yani bir ürünün fiyatının yüksek olmasını bize onun kaliteli olduğunu düşündürür.

Algılanan kalite (mediatör değişken) ile satın alma eğiliminin artması ya da azalması söz konusu eğilimin bağımlı değişken olduğunu gösterir. Algılanan kalite arttıkça satın alma eğilimi de artacak, azaldıkça satın alma eğilimi de azalacaktır.

“Kilo” ve “yeme miktarı” arasındaki ilişkiye bakarsak; kilo, bağımlı değişkendir ve yeme miktarına göre değişir. Yeme miktarı ise bağımsız değişkendir.

Teori; bir takım olguları ve bu olgular arasındaki ilişkileri anlamlı bir örüntü oluşturacak şekilde ortaya koyan kavramsal sistemdir. Bulgu; verilerin amaç doğrultusunda seçilmesi, sınıflanması ve ilişkilendirilmesiyle ulaşılan sonuçtur. Teoride önerilen olgular arası ilişkilerden hareketle sınanmak amacıyla belirtilen yargı ifadelerine hipotez denir. Veri; araştırmamızda incelediğimiz değişkenlerin gözlenen niteliksel veya niceliksel özelliklerine atfen saptanan değerlerdir. Bir olguya dair gözlenmiş ortak bir karakteristik yapı, özellik ve durumların açıklamasını içeren ifadelere ise “kavramsal tanım” denir.

Bilgi; üst kavramlarla “gerekçelendirilerek” ilişkilendirilen bulgulardır. Bulgu; verilerin amaç doğrultusunda seçilmesi, sınıflanması ve ilişkilendirilmesiyle ulaşılan sonuçtur. Güvenilirlik; tekrarlı sınamalarda aynı sonuca ulaşılmasıdır. Araştırmacının bizzat kendi gözlemleri sonucu elde edilen verilere “birincil veri” denir. Soyutlama; gözleneni, bağlamı içerisinde değerlendirmektir.

Bağımlı ve bağımsız değişken arasında öngörülen ilişkinin yapısında değişikliğe neden olma potansiyeline sahip “farklı gözlem kategorilerine” moderatör değişken denir. Aile geliri ve çocukların giyim kuşamı ile çocuğun marka takıntısı olup olmaması arasında doğrudan bir ilişki (korelasyon) yoktur. Ama “ailenin gelir düzeyi” ile “çocukların giyim kuşamı” arasındaki ilişki çocuğun markalara karşı ilgisi olması ya da olmamasına göre farklılaşabilir.

Gözlem bir bilimsel araştırmada veri toplamak için kullanılan tekniklerin genel adıdır. Her araştırmanın amacı doğrultusunda nasıl bir gözlem yapılması gerektiği, yani uygun veri toplama teknikleri tasarlanır.

Araştırmacının bizzat kendi gözlemleri sonucu elde edilen verilere birincil veri, daha önce farklı araştırmaların gözlemleri sonucu elde edilmiş verilere ikincil veri denir. İkincil verileri elde etmek birincil verilere kıyasla daha pratiktir ve daha az zaman alır. Çünkü yeni bir gözlem süreci gerektirmez. Bu nedenle ikincil verilerin maliyeti, birincil veri toplamaya kıyaslaya daha düşüktür. Ancak ikincil veriler her zaman birincil veriler kadar geçerli olmayabilir.

“Örneklem” nüfusun genel özelliklerini yansıtan, yani nüfusun bütününü temsil niteliği taşıyan, yeterli büyüklükteki seçilmiş nüfus parçasıdır. Evren ve evreni temsil eden örneklem seçiminde sosyal bilimlerdeki yaklaşım da kek tatmaya benzer niteliktedir.

Bilim; (en genel haliyle) olgular arasındaki neden-sonuç ilişkilerinin yapısını çözümlemeye yarar. Neden ve sonuç arasındaki yapısal ilişkiyi çözümlediğimiz zaman; nedenleri değiştirerek (manipüle ederek), sonuçları daha istendik hale getirebiliriz. Buna göre neden sonuç ilişkisi kurulan ve karşılıklı etkileşim durum ve düzeyleri incelenen olgulara “değişken” denir.

Araştırmacılar veri elde etmek için bizzat kendileri gözlem yapabilecekleri gibi, amaca ve koşullara göre başkalarının gözlemleri sonucu elde edilmiş verilerden de yararlanabilirler. Araştırmacının bizzat kendi gözlemleri sonucu elde edilen verilere “birincil veri” denir.

Gözlem teknik, araç ve süreçlerinin tasarımında, (1)araştırmacı yanlılığının (reseracher bias) engellenmesi, (2)araştırmacı yönlendirmesinin (responce construction) engellenmesi, (3)teyit edici yaklaşımların (confirmist responces) engellenmesi ve (4)sosyal kabul edilirlik kaygısının engellenmesi gerekir. Bunların dışında örneklemin uygunluğu, örnekleme tekniğinin uygunluğu, veri toplama zamanının uygunluğu, analizlerin uygunluğu da nihayetinde bulguların geçerliliği açısından önemlidir.

Teori, bir takım olguları ve bu olgular arasındaki ilişkileri anlamlı bir örüntü oluşturacak şekilde ortaya koyan kavramsal bir sistemdir. Bu tanım, teorilerin olgulara ilişkin olduğunu, etkileşim halindeki bir grup olgunun birbiriyle ilişkisini nitelediğini, bu nitelemenin mantıksal olduğunu ve teoriyi ortaya koyma işinin kavramsal düzeyde yapıldığını belirtmektedir. Ayrıca, teori kavramı bilimin temel unsurlarından biridir. Dolayısıyla, teoriler hem fen bilimlerinde hem de sosyal bilimlerde hayatımızı etkiler. Sonuç olarak, A, B, C ve E şıklarındaki ifadeler doğrudur. Buna karşılık, sınanmak için ortaya konan yargı ifadeleri teori değil hipotezlerdir. Bir teoride önerilen ilişkisel yapının geçerli olup olmadığının test edilmesi için hipotezler kullanılır. D şıkkındaki ifade yanlıştır.

Gözlem, bir bilimsel araştırmada veri toplamak için kullanılan tekniklerin genel adıdır. Değişken, neden sonuç ilişkisi kurulan ve karşılıklı etkileşim durum ve düzeyleri incelenen olgulara denir. Sınama ise,  gözlem yoluyla bir hipotezdeki yargının doğruluğunu veya yanlışlığını saptamak amacıyla yapılan testlere denir. Soru kökünde evren ve örneklem kavramlarının tanımları verilmemiştir. Evren, hakkında araştırma yaptığımız, belirli bir konuda niteliğini öğrenmek istediğimiz kitlenin bütünüdür. Örneklem ise, nüfusun genel özelliklerini yansıtan, yani nüfusun bütününü temsil niteliği taşıyan, yeterli büyüklükteki seçilmiş nüfus parçasıdır.