İLETİŞİM ARAŞTIRMALARI - Deneme Sınavı - 4

İnsanların yaşadıkları dünyayı anlayabilmek, davranışlarını istendik sonuçlar elde edecek şekilde yönlendirebilmek ve böylece hedeflerine ulaşmak için bilgiye ihtiyaçları vardır. Dağarcığınızda pek çok farklı kaynaktan edinilmiş pek çok farklı bilgi vardır. Örneğin dünyada iyi insan olmanın ve iyi şeyler yapmanın ahirette cennete gitmek için gerekli olduğu, “dini önermelerden” gelen bir bilgidir. Pek çok insan için hayat içinde davranışlarını belirleyici bir referans olabilir. Büyükler başlamadan yemeğe başlamamak gerektiğini öğrenmiş olabilirsiniz. Bu bilgi size “gelenekler” yoluyla aktarılmıştır. Bir gün size büyükbabanız, “iyi bir evlilik hayatı için tuş olmayı baştan kabul etmek gerektiğini” söylemiştir ve 17 siz bu nasihattan hareketle eşinizin ısrarcı olduğu bir konuda diklenmemek gerektiğini öğrenmişsinizdir. Büyükbabanız sizin için bir otorite figürüdür ve söylediklerinin doğru olduğunu değerlendirmektesinizdir. Yani “otorite” diğer bir bilgi kaynağıdır. Şanslı kaleminiz olmadan girdiğiniz sınavlarda düşük not aldığınızı düşünmektesinizdir. Bu “kişisel deneyimden” gelen bir bilgidir. Dün baktırdığınız kahve falında çok şanslı bir döneme girdiğiniz ve işinizde yükseleceğiniz söylenmiştir. Bu tip “hurafeler” de bazılarınca bir bilgi olarak değerlendirilebilir. Özetle; her birinin kaynağı ve niteliği farklı olmakla birlikte, dini referanslar, gelenekler, otorite, kişisel deneyimler (bazıları için hurafeler dahi) alternatif bilgi kaynaklardır. Bilim de bir bilgi kaynağıdır ve bazı temel niteliksel özellikler açısından diğer bilgi kaynaklarından ayrılır.

Bilimsel araştırmaların raporlamasında belirli ilkeler vardır. “Yöntem” bölümü, bilimsel araştırma raporlarında yer alan temel bölümlerden biridir. Bu bölümde araştırma amacına “nasıl” ulaşılacağı ve “neden” böyle yapılmasının tercih edildiği gerekçeleriyle açıklanır. Bunun nedeni sonraki araştırmalarda aynı yöntem tasarımıyla gözlemlerin “tekrarlanabilirliğine” olanak sağlamaktır. Böylece birbirinden bağımsız farklı araştırmacılar; farklı katılımcılar ve/veya farklı ürün grupları üzerinde aynı araştırmayı “tekrarlayabilirler”. Örneğin Eskişehir’de Anadolu Üniversitesi İletişim Fakültesi öğrencileri 18 örneklenerek yapılan bir çalışmada; ders anlatımlarında görsel materyal kullanımının, derse olan ilgiyi (görsel materyal kullanmamaya kıyasla) artırdığı bulunmuş olabilir. Bu araştırmanın raporlamasında, araştırmacı nasıl bir yöntemle bu bulguya ulaştığını açıklar. Böylece farklı bir araştırmacı Amerika’da bir üniversitede farklı öğrenciler üzerinde aynı çalışmayı tekrarlayabilir. Bu yaklaşım bilimsel bilginin diğer bir ayırt edici özelliğine işaret eder; “tekrarlanabilirlik”. Bilimsel bilginin tekrarlanabilirliği, sınanabilmeyi sağlar. Bir araştırmanın bulguları, farklı araştırmacılar tarafından tekrarlı sınamalara tabi tutulur. Böylece; “ders anlatımlarında görsel materyal kullanımı, derse olan ilgiyi artırır” gibi bir önerme güvenilir bilgi niteliğine kavuşur. Defalarca sınanan bilgi güvenilir bir genelleme yapmaya imkân verir.

Değişkenler gözlenirken, değişkenlerin değişim durumları kaydedilir ve bağımsız değişkendeki değişimin bağımlı değişkende yarattığı değişim düzeyi belirlenir. Yani bilimin diğer bir ayırt edici niteliği “gözlenen olgulardaki değişimin ölçümlenmesi”dir. Büyük babanın bir otorite olarak, iyi bir evlilik için kabullenici yaklaşım gösterme önerisi getirdiğinden bahseden örneği hatırlayın. Ne kadar kabullenici olursanız, ne kadar daha mutlu bir evlilik yaşarsınız? Otoriteden gelen bilginin ölçümlenmesi söz konusu değildir. Oysa bilimsel araştırmalarda, bağımsız değişkende gözlenen her bir düzey için, bağımlı değişkendeki düzey gözlenmekte, dolayısıyla bağımsız değişkenin bağımlı değişkeni etkileme düzeyi ölçülmektedir. Doktora gittiğiniz zaman hastalığınızın durumuna göre size belirli bir dozda ilaç önermektedir. Doktorların ilaç dozu belirleme pratiği, daha önce yapılmış bilimsel araştırmalardan gelmektedir. Aksi takdirde doktorlar hastalarına reçete ettikleri ilaçlarda alınması uygun olan dozu öngöremezlerdi. Yani, farklı ilaç dozlarının, hastalığın seyri üzerindeki etkisi ölçülerek çıkarımlarda bulunulmaktadır. Ölçme yaklaşımı, iletişim alanında yapılan bilimsel çalışmalarda da uygulanabilir. Örneğin alternatif iletişim araçlarının, mesajın hatırlanırlığına etkisini bilmek istediğimizi düşünün. Görsel ve işitsel olarak iki farklı kanaldan aynı mesaj gözlem grubuna iletilir ve belirli bir süre sonra mesajları hatırlamaları istenir. Böylece alternatif kanallarla iletilen mesajın hatırlanırlık düzeyleri ve düzeyler arasındaki fark ölçüm sonuçlarıyla verilebilir. Katılımcı grubun niteliği ve/veya iletilen mesajın niteliği farklılaştırılarak ölçme işlemine devam edilebilir. Böylece; hangi gruba, hangi tür mesajlarda, hangi iletişim aracının kullanılmasının uygun olduğu önerilebilir. Diğer bilgi türlerinde, değişkenlerinin gözlenen değerlerinin ölçülmesi yönünde bir yaklaşım yoktur.

Literatür; belirli bir konu ile ilgili geçmişte yapılmış çalışmalara verilen genel addır. Literatür kelimesinin yerine “yazın” ifadesi de kullanılmaktadır. Her iki kelimede nitelenen aynıdır. Bir araştırmaya başlarken; araştırmacının, araştırdığı konuyla ilgili geçmişte yapılmış çalışmaları bilmesi gerekir. Bu; araştırmacının kavrayışının gelişmesi, neyi, hangi kapsamda ve nasıl araştıracağını belirlemesi için bir zorunluluktur. Bunun için araştırmacı literatür taraması yapar. Literatür taraması için internet ortamında bulunan bilimsel veri tabanlarından veya basılı pek çok materyalden faydalanılabilir. Yeni araştırmacılar için başlangıçtaki en büyük zorluk çok büyük hacimdeki literatürden uygun kaynakları seçebilmektir. Doğru literatür seçimine yardımcı ilk kılavuz samimi bir “merak”tır. Araştırmanın başlangıç aşamasında önünde binlerce literatürle karşı karşıya olan araştırmacı karanlıkta kaybolmuş gibidir. Merak edilen ve ilgi duyulan bir konuda okumak daha akıcı ve verimli olur ve karanlıkta yol aramak için araştırmacıya güç verir. Literatür okumaları devam ettikçe araştırmacı için “amaç” belirginleşmeye başlar. Amaçla birlikte beliren “kapsam”, okunacak literatürün sınırlanmasına yardımcı olur. Bunun yanı sıra araştırma sonucunda teorik ve pratik alana yapılabilecek “katkı hedefi”nın netleşmesi de literatürü sınırlamada diğer bir yardımcıdır. Teorik ve pratik anlamda sizin araştırdığınız alana özgü konuların tartışıldığı kaynakları tespit edersiniz. Bu kaynaklarda sizinle aynı meraka ve benzer amaçlara sahip araştırmacıların raporlarına ulaşabilirsiniz. “Alana özgü kaynaklar”ın bilgisine ulaştığınızda karanlık tünelin ucunda ışık gözükmeye başlar. Alanda neyin eksik olduğunun, sizin ne yapabileceğinizin bilincine ulaşırsınız. Bu aşama, araştırmanın amacının, kapsamının, öngörülen katkısının ne olduğunun ve gözlem süreçlerinin nasıl belirleneceğinin tam olarak belirgin olduğu aşamadır. Bu noktada araştırmacı kendi araştırma raporunun “literatür sunumu” bölümünü yazmaya başlar. Araştırma raporlarındaki literatür sunumu, yapılan yeni araştırmanın amacına, önemine ve katkısına dayanak olacak önceki araştırmaların serimi için yapılır. Araştırmacının daha önce incelediği pek çok sayıdaki literatür arasından kendi araştırması açısından gerekli gördüğü araştırmalara atıfla yazılır. Araştırmacının literatüre yaptığı atıflar; halen bilinenden, yeni keşfedilecek ya da sınanacak olana geçişte, “nirengi” görevi görürler. Araştırmacı literatür sunumunda geçmiş çalışmaların açığa çıkardığı alanları nirengi alarak hangi alanlarda hâlâ belirsizlik olduğunu gösterir ve bu belirsizliği gidermenin önemini tartışır. Araştırmacının literatürde belirsiz olduğunu düşündüğü veya tekrar sınanması gerektiğini düşündüğü alanlar araştırmanın kapsamı açısından yol göstericidir.

“Yöntem” bölümü, bilimsel araştırma raporlarında yer alan temel bölümlerden biridir. Bu bölümde araştırma amacına “nasıl” ulaşılacağı ve “neden” böyle yapılmasının tercih edildiği gerekçeleriyle açıklanır. Diğer bir deyişle; araştırma amaçlarına ulaşmak için, neyin/kimin; nerede, nasıl gözlendiği ve gözlemin neden böyle yapıldığı detaylı biçimde açıklanır. Özetle, yöntem bölümünde araştırmada yapılacak gözlemlere ve gözlem süreçlerine dair tüm detaylar anlatılır. Böylece, bu araştırmanın bulgularının güvenilirliğini sınamak isteyebilecek sonraki araştırmacılar açısınından “tekrarlanabilirlik” sağlanır. Birbirinden bağımsız farklı araştırmacılar; farklı katılımcılar ve/veya farklı ürün grupları üzerinde sizinle aynı gözlem (veri toplama) teknik ve süreçlerini uygulayarak bulgularınızı sınayabilirler. Bilimsel araştırmanın yönteminin tekrarlanabilirliğe uygun raporlanmasının dışında “araştırma amaçlarına uygun” olarak da tasarlanması gerekir.

Bir bilim adamı alanında ne kadar yetkin olursa olsun, yapılan her araştırmada sınırlılıklar vardır. Araştırmanın sınırlılığı, bir araştırmanın “kapsamından” ve/veya “yöntem tasarımından” kaynaklanabilir. Araştırmacının bu sınırlılıkların farkında olması ve araştırma raporunda açıkça belirtmesi gerekir. Bir araştırmanın sınırlılıkları gelecek araştırmalarda ne yapılması ve hatta ne yapılmaması konusunda öneriler olarak araştırma raporunda açıklanır.

Nesnel ifadesi en genel haliyle “düşünceden bağımsız olan” demektir ve sosyal bilimler “insani olarak öznel” oldukları için tamamen nesnel olamazlar (Rubin ve Babbie, 1989: 40,62). Bu nedenledir ki sosyal bilimlerdeki nesnellik argümanını araştırmacının nesnelliğiyle ilişkilendirmek doğru olmaz. Sosyal bilimlerde nesnellik argümanını sağlamanın yolu; öznel bakış açılarına sahip farklı araştırmacıların, belirli sistematik gözlem teknikleri yoluyla aynı sonuca ulaşabilmeleridir (Rubin ve Babbie, 1989: 62). Yani “nesnellik”; bulguların tekrarlı sınamalarda aynı sonuca işaret etmesi durumudur. Nesnellik argümanının karşılanması için, araştırma gözlem sürecinin tekrarlanabilir nitelikte raporlanması önemlidir.

İletişim araştırmalarının tarihini değerlendirirken temel alınabilecek ölçütlerden biri, iletişim teknolojilerinin evrimi olabilir çünkü iletişimin tarihi büyük ölçüde iletişime aracılık eden ortamların tarihidir. Nitekim ilk çağda mağara duvarlarına yapılan resimler, yerel nitelik taşıyan deneyimleri öteki insanlara aktarmanın önemli bir aracı olmuştur. Sümerlerin tablet yazıları ve Mısırlıların papirüsü ise sınırları genişleyen toplum yaşamında önemli bir gelişme sağlamıştır. Daha sonraki dönemlerde de matbaanın ağırlıklı bir etkisinin olduğu bilinmektedir. Günümüzde yeni iletişim teknolojilerinin toplumu nasıl dönüştürdüğü tartışılırken taş tablet, deri, papirüs, kâğıt, telefon, gazete, radyo, televizyon, bilgisayar ve İnternet gibi iletişim araçlarının kullanımı ve etkileri iletişim araştırmalarına yön vermiştir. Bu araçların insan davranışlarıyla etkileşimi, iletişim araştırmalarının önemli inceleme konularından birisi olmuştur. Son yüzyıl boyunca yaklaşık her on yılda yeni bir iletişim ortamının başatlık kazandığı düşünüldüğünde, iletişim araştırmalarını değerlendirirken bu teknolojilerin gelişimini dikkate almak bir zorunluluk olarak karşımıza çıkmaktadır. Nerone’a (2006) göre, iletişim alanı her zaman geleceğe vurgu yapmıştır çünkü bu alan özünde yeni teknolojiler ve kültürel biçimlerle anlamlı bir etkileşim sağlayabilme gereksiniminden doğmuştur. İletişim araştırmalarının tarihinde en büyük rolü oynayan etkenlerden biri iletişim teknolojileridir.

İletişim araştırmalarını değerlendirirken yararlanılabilecek başka bir ölçüt de araştırmaların temel aldığı ideolojik paradigmalar olabilir. Buna göre iletişim araştırmaları ya yerleşik/egemen paradigma ya da alternatif/eleştirel paradigma altında sınıflandırılmaktadır. Genellikle pozitivist ve tümdengelimci olan egemen kuramlar yerleşik durumun korunmasını hedefleyen araştırmaları desteklemektedir. Muhalif ve alternatif bir bakış açısına sahip olan eleştirel kuramlar ise, egemen yaklaşımların sonuçlarını yapısalcılık, ekonomi-politik ve kültürel çalışmalar gibi yaklaşımlar bağlamında irdelediği için genellikle toplumsal çatışmalar, sınıf farklılıkları, ekonomik dengesizlikler, yeni iletişim teknolojilerinin topluma etkisi ve kültür endüstrisi çerçevesinde açıklamaktadır

İletişim araştırmalarının tarihi, iletişimin temel bileşenleri açısından da irdelenebilir. İletişimin özünde içerik ve ilişki olmak üzere başlıca iki boyut bulunmaktadır. İçerik boyutu çoğu zaman duygu, düşünce ve fikirleri kapsamaktadır. Bu boyut daha çok ileti türleri ya da sembol sistemleriyle ilgilidir. Örneğin yazılı, sözlü, görüntülü vb. iletilerden söz etmek olanaklıdır. Belirli iletişim konuları bu açılardan bilimsel olarak irdelenebilir. Hangi ileti türlerinin ya da bunların farklı tasarımlarının nasıl bir iletişim ortamı yarattığı ya da sonuçlarının ne olduğu araştırılabilir. İletişim türleri ve araştırmaları, ilişkiler bağlamında iç iletişim, bireylerarası iletişim, grup-örgüt iletişimi, kitle iletişimi ve kültürel iletişim olmak üzere beş başlık altında sınıflandırılmaktadır (Erdoğan, 2005). İletişim araştırmalarının bir bölümü bu dallarda odaklanmış ve iletişimdeki ilişki boyutlarının anlaşılmasına katkı sağlamıştır. Kuşkusuz, iletişimin bileşenlerine ilişkin bu sınıflamaları değişik bakış açılarına göre çeşitlendirmek olanaklıdır. Nitekim iletişime ilişkin her tanımlama ya da sınıflama, iletişimin doğasından çok yazarlar hakkında bir şeyler söylemektedir Örneğin, bir mühendis olan Shannon iletişimi “iletilerin aktarılması ve alınması” olarak tanımlarken teknik bir yaklaşım sergilemektedir. Buna karşılık, bir felsefeci olan Richards “iletişim anlam üretmedir” derken insancıl bir bakış açısını yansıtmaktadır (Griffin, 1997).

İletişime ilişkin ilk çalışmaların Sümerler’den başlatılması yerinde olacaktır. M.Ö.3500’ler ile M.Ö 2000’li yıllar arasında Mezopotamya’da yaşayan Sümerler, M.Ö.3200 yılında yazıyı bulmaları sayesinde yalnızca iletişim tarihini değil insanlık tarihinin de yazılı başlangıcını gerçekleştirmişlerdir. Sümerlerin kendi dillerine göre önce taş sonra kil tablet üzerine yazı yazmalarıyla insanlık tarihi önemli bir sıçrayış gerçekleştirmiştir. Yazdıkları belgeler iletişimin en önemli işlevlerinden birisi olan kültürün geliştirilmesi ve aktarılmasında etkili olmuştur. Sümerlerin din ve hukuk alanlarındaki yapıtları, günlük yaşama ilişkin efsane, şiir, destan, atasözü ve öyküleri kültürel iletişimin temelini oluşturmaktadır, özellikle yazıtlarıyla sonraki dönemlerde ortaya çıkan uygarlıkları güçlü bir şekilde etkilemişlerdir.

Aristuppus’un (M.Ö. 435-366) hedonizmle hazzın artırılarak acının azaltılması ve Epicurus’un (M.Ö 342-270) hazzı en üst düzeye getirmede ahlaki kısıtlamaların gereğine dikkat çekmesi (Peterson, Park, & Seligman, 2005) iletişim açısından kapitalist yaklaşımın benimsediği egemen kuramların felsefik temelini oluşturmaktadır. Günümüzde özellikle pazarlama iletişimi ve reklamcılık gibi alanlarda haz olgusunun sıklıkla işlendiği görülmektedir.

Sanayi toplumuna geçiş sonrasında kitlelerin kontrol edilmesinin gerekliliği iletişim araştırmalarına ideolojik bir yön vermiştir. Genel olarak 18. yüzyılın sonlarından 19. yüzyılın ortalarına kadar özellikle İngiltere ve Fransa’da yaygınlaşan gazete ve dergiler serbest bir tartışma ortamı oluşturmuştur. Doğru ile yanlışın bireysel iradeyle ayırt edilmeye çalışıldığı bu süreçte yazılı basının olanakları sayesinde bireyler toplumun düzenlenmesi ve devlet yönetimi hakkında tartışma özgürlüğüne kavuşmuştur. Bu tartışmalar ilerleyen dönemlerde eleştirel kuramcılardan Habermas’ın kamusal alanın nasıl olması gerektiğine ilişkin çalışmasına örnek oluşturmuştur. Yaklaşık olarak 18. yüzyılın sonlarında iletişim açısından öne çıkan olay, Thomas Jefferson’ın görüşlerinin aktarıldığı 1776 Virginia Haklar Bildirgesi’nin 12. maddesindeki basın özgürlüğü ve “bu özgürlük (despot) hükümetler tarafından kısıtlanamaz” söylemini savunduğu metindir. Bu dönemdeki iletişim çalışmaları medyanın asıl işlevinin ne olduğu üzerinedir. Ortaya çıkan serbest tartışma ortamının risklerini ve kitle iletişim araçlarının potansiyel gücünü kısa sürede kavrayan sermaye sahipleri birleşerek örgütlenmiştir. Dolayısıyla kitle iletişim araçları sayesinde oluşan kamusal alan kısa sürede feodalleşme sürecine girmiştir (Çaplı, 2002, s.13)

Birinci Dünya Savaşı ekonomik kaynaklı tamamlanmamış bir çekişme olup kısa sayılabilecek bir süre sonra İkinci Dünya Savaşı (1939-1944) çıkmıştır. Medyanın gücünün ve etkisinin anlaşılmaya başlandığı bu dönemde özellikle propaganda odaklı çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmalar çoğunlukla psikoloji, sosyoloji, siyaset bilimi ve gazetecilik alanlarından gelen bilim insanlarınca gerçekleştirilmiştir. Böylece devam etmekte olan konuşma konusuyla paralel gelişen başka bir iletişim çalışmaları süreci ya da alanı ortaya çıkmıştır (Griffin, 1997).

Bu dönemde medyanın etkileri konusunu araştıran çalışmalar ön plana çıkmıştır. Güçlü ve minimum etki tartışmaları iletişim araştırmalarını şekillendirmiştir. Lippman’ın (1921) Kamuoyu isimli kitabıyla ortaya konulan medyanın düşüncelerin şekillenmesindeki en güçlü araç olduğu tezi, Yale üniversitesinde siyaset bilimci olan Lasswell’in hipodermik iğne kavramıyla pekiştirilmiştir. Hipodermik iğne, medyanın izleyiciler üzerinde kısa sürede çok güçlü etki yarattığı görüşünü anlatmaktadır. Bu bağlamda Lasswell tarafından iletişim işlevleri şu başlıklar altında sınıflandırılmıştır: (1) çevrenin gözetim altında tutulması; (2) toplumun değişik kesimleri ve çevreye verilen tepki arasındaki karşılıklı ilişki; (3) toplumsal mirasın kuşaklar arasında aktarılması (aktaran: Yaylagül, 2006, s.39). Bu anlayışta iletişim, kitleleri kontrol altında tutmak ve yönlendirmek için bir araç olarak görülmektedir. Birey genellikle bu süreçte edilgen olup etkide bulunulan bir nesne konumundadır. Sosyolog Lazarsfeld ise medyanın etkilerinin sınırlı olduğunu söyleyerek güçlü etki yaklaşımına karşı çıkmış ve minimum etki ya da iki aşamalı model yaklaşımını benimsemiştir. Çalışmalarında kullandığı anket ve odak kümesi gibi yaratıcı yöntemler, pazarlama ve endüstriyel alanlarda yaşanan sorunları aydınlatmayı hedeflemiştir. Hem devlet hem endüstri alanındaki yöneticilerle birlikte çalışan Lazarsfeld, kamuoyunu ikna düzeyini ve tüzel sistemlerin verimli bir şekilde düzenlenmesini amaçlamıştır. Bilgi değişimi yaklaşımı, genellikle bu çalışmalarda etkin olan temel anlayıştır (Northeastern University, 2012). Lazarsfeld biraz da sosyolog olmasının etkisiyle Lasswell’in deneysel ve dikkatle tasarımlanmış ortamlara dayalı nicel yöntemlerinden uzaklaşarak alan araştırmalarına yönelmiştir. Özellikle 1940’larda oy verme davranışı üzerinde çalışan Lazarsfeld, medyanın davranışları pek etkilemediği, bireylerin içinde bulundukları grubun etkisinde daha çok kaldığı ve bireylerarası ilişkiler ile kanı önderlerinin tutum ve davranış değişiminde çok etkili olduğu sonuçlarını ortaya koymuştur. Bu bağlamda “medya yalnızca insanların önceden sahip olduğu kişisel görüşleri pekiştirmekte, bunun dışında içinde bulunulan durumun sürdürülmesine hizmet etmektedir” tezi iletişim araştırmalarına yeni bir yön vermiştir. Ancak 1970’li yıllarda Alman toplumbilimcisi Neumann’ın görüşleriyle güçlü medya yaklaşımı yeniden popülerlik kazanmıştır. Neumann, medyanın sürekli aynı içerikleri tekrar ederek seçici algıyı körelttiği, bu nedenle medyanın etkisinin uzun dönemde arttığını belirtmektedir (Yaylagül, 2006, s.44).

1950’li yıllarda iletişim araştırmaları ve geliştirilen kuramlar özü itibariyle psikoloji ve sosyoloji ağırlıklıdır. Bu dönemde pozitivist deneysel yöntemler sıklıkla kullanılmıştır. Festinger’in Bilişsel Uyum Kuramı, NewComb’un ABX modeli, Westley ve McLean’ın Aracılanmış İletişim Modeli, Riley ve Riley’in İletişime Sosyolojik Bakış Modeli, Gerbner’in Genel İletişim Modeli bu dönemdeki iletişim araştırmalarında ön plana çıkmıştır. Innis’in Medyatik Yayılma ve Kontrol tezi ise iletişim teknolojilerine eleştirel bakış açısından önemlidir. Ayrıca, Bartes de eleştirel yaklaşımların bu dönem içindeki önemli bir temsilcisidir. 1950’li yıllar çok sayıda iletişim kuramı ve modelinin geliştirildiği bir dönem olmuştur.

Türk iletişim araştırmaları açısından ilk çalışmalardan birisi Ahmet Emin Yalman’ın 1914 yılında ABD’de Columbia Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi’nde yaptığı ve basındaki bilgilere dayalı olarak modern Türkiye’nin gelişimini inceleyen (Özgün adı: The Development of Modern Turkey as Measured by its Press) doktora tezidir (Tokgöz, 2006). Öztürk (2008) “Türkiye’de İletişim Düşüncesinin Kökenleri” isimli çalışmasında iletişimin çok disiplinli yapısı gereği, Fuat Köprülü, Pertev Naili Boratav, İlhan Başgöz, Nermin Abadan-Unat, Sabri İlgener, Doğan Avcıoğlu ve Ahmet Hamdi Tanpınar’ın çalışmalarını iletişim açısından irdelemiştir. Fuat Köprülü, “Türk Edebiyat Tarihi” (1926) kitabını yazmıştır. Toplumsal yaşamın, değerlerin ve düşünce tarzının edebi eserlerle çözümlenebileceğini düşünen Köprülü, anlamın üretilmesinde İngiliz Kültürel Araştırmalar Yaklaşımının kurucusu Hoggart ile aynı noktada buluşmaktadır. Bu çalışmada halk kitapları, âşık tarzı ve meddah hikâyeleri popüler kültür ürünleri olarak ele alınarak çözümlemeler yapılmıştır (aktaran: Öztürk, 2008). Pertev Naili Boratav (1969) halkbilim araştırmaları yoluyla, başka bir deyişle masal, destan, türkü, halk fıkraları gibi sözlü/yazılı halk ürünleri çözümlemesiyle tarihsel dönüşümleri ve toplum ilişkilerini anlamlandırmayı amaçlamıştır. Örneğin, 1931 yılında derlediği Köroğlu Destanı iletişim açısından dönemin özelliklerini ve baskın iletişim yapılarını kavramak için farklı biçimde okunabilmektedir. Bu yaklaşımın, iletişime yalnızca iletişim teknolojileri açısından bakmaması ve doğrusal etki araştırmalarıyla sınırlı kalmaması dikkat çekicidir. Anlamların nasıl üretildiğine odaklanması ve alanı kuramsal olarak zenginleştiren bütüncül bir toplumsal ve kültürel bakış açısını ortaya koyması bakımından yenilikçi bir bakış açısına sahiptir. İlhan Başgöz de, halkbilim alanında çalışmasına karşın iletişimin disiplinlerarası doğası gereği alana katkısı olmuş ve iletişim süreçlerinin toplumsal bir gösterim olduğunu ileri sürerek savunarak yalnızca metne ya da içeriğe değil toplumsal bağlama de önem verilmesi gereğini savunmuştur (aktaran: Öztürk, 2008). Nermin Abadan-Unat,1950’li ve 1960’lı yıllarda göç, kadın sorunları ve seçmen davranışları üzerinde çalışmıştır. İletişim bilimlerine en büyük katkılarından birisi görgül (empirik) yöntemin uygulanmasında öncü olmasıdır. 1959 yılında öğrencilerin serbest zaman kullanımlarına ilişkin araştırması, 1963 yılında da ilk radyo dinleyicisi araştırmasını yapması bu öncü rolüne örnek olarak verilebilir. 1966’da siyasal parti programlarının içerik ve metin çözümlemesiyle siyasal iletişim çalışmalarını başlatarak hem alanın gelişimine hem de yöntemsel zenginlik kazanmasına katkı sağlamıştır. 1972 yılında yaptığı incelemelere dayanan “Batı Avrupa ve Türkiye’de Basın-Yayın Öğretimi” isimli çalışma içinde iletişim eğitimine ilişkin öneriler bulunmaktadır.

Medya ağırlığını ayarlayabilmeyi sağlar.

Reklam bilinilirliği hatırlama ve tanıma ölçümü tekniklerini içeren hafıza testleri yardımıyla gerçekleştirilir.

Tutum, davranışı etkileyen bir etmendir. Tutum davranışı etkilediği gibi, davranışlarda tutumları etkileyecektir. Reklama karşı geliştirilen olumlu bir tutum o ürünü satın alma davranışını tetikleyebilir. Bu nedenle reklama yönelik tutum araştırmaları reklam ve pazarlama uzmanları için yol gösterici olacak çalışmalardır.