İKTİSAT TARİHİ

20. yüzyılın ikinci yarısında Avrupa Birliği’nin oluşumu Avrupa tarihi açısından yeni ve tarihte benzeri olmayan bir tecrübedir. 1950’de ikinci binyıl boyunca
birbirleriyle sürekli askeri çatışma halinde olan milletlerin katılımıyla ve tamamen ekonomik amaçlarla ortaya çıkan Avrupa Ekonomik Topluluğu (EEC) daha
sonra Avrupa Birliği (EU) şeklinde henüz tam anlamıyla gerçekleşmemiş olsa da
daha geniş ve iddialı bir siyasal birlik projesine dönüştü. Bu deneyim tarihte politik ve askeri çatışma halinde olan Avrupa milletleri arasında ticaretin birleştirici
rolünün bir başka örneği olarak da önemlidir.

20. yüzyılda ekonomik kaynaklar açısından en önemli gelişme, enerji alanında
oldu. On dokuzuncu yüzyılda kömür, sanayileşen ülkelerde temel enerji kaynağı
iken 20. yüzyılda başta petrol ve doğal gaz olmak üzere yeni enerji kaynakları büyük ölçüde onun yerini aldı. Petrol ticari olarak 19. yüzyılda üretilmeye başlandığı
halde yalnızca aydınlanma ve yağlama amacıyla kullanılmaktaydı.

1950’lere kadar toplam dünya üretiminin %60’ını gerçekleştiren ABD, günümüzde dünya petrolünün
yarısını üretmesine rağmen net ithalatçı bir ülke durumundadır.

Modern sanayinin bilimsel bir temele oturması pek çok yeni ürün ve hammad-denin ortaya çıkmasını sağladı. Daha 19. Yüzyılda, kimyacılar çok sayıda
sentetik ilaç ve boya keşfetmişlerdi. 1898’de suni ipeğin keşfi ile başlayarak çeşitli
suni dokuma ham maddeleri ortaya çıktı.

1960’larda yeni tekniklerin tropikal bölgelere yaygınlaştırılması ‘yeşil ihtilal’ olarak adlandırılmış ve bazı Asya
ülkelerinde zirai verimlilik önemli ölçüde yükselmiştir. Ancak zengin ve yoksul
ülkeler arasındaki verimlilik farkı hala sürmektedir.

Buharlı lokomotif 19. yüzyılın ekonomik gelişmesini sembolize ederken otomobil
de 20. yüzyılın başarısını ifade ediyordu. Otomobil sanayii yarattığı geniş istihdam imkânı yanında diğer pek çok sanayiye de talep doğurdu.

1969’da ilk kez insan aya ayak bastı. İnsanoğlu böylece yeni bir çağı başlattı. Bu
olay insanoğlunun haberleşme alanında aldığı mesafenin de çok açık bir göstergesiydi.

İki taraflı anlaşmalar yerine uluslararası düzeyde çok taraflı anlaşmalar yoluyla dünya ticareti sisteminin yeniden canlandırılması çabaları savaş sırasında başlamıştı.
1944’te bu alanda iki uluslararası kuruluşun temeli atıldı: Uluslararası Para Fonu
(IMF) ve Dünya Bankası (IBRD).
IMF çeşitli dünya paraları arasındaki değişim oranının düzenlenmesi ve ülkeler
arasındaki kısa dönemli ödemeler dengesi problemlerinin çözümlenmesi görevini üstlenmişti. Dünya Bankası ise hem savaştan zarar gören ekonomilerin yeniden
inşası hem de yoksul ülkelerin gelişmesi için uzun dönemli krediler verecekti. İki
kuruluşun işler hale gelmesi 1946’ya kadar mümkün olmadı.

20. yüzyılda tüm milletleri etkileyen diğer önemli bir değişme ekonomide büyük
ölçüde genişleyen devlet rolüydü. Ancak bu 19. yüzyıl laissez-faire ideallerinden
kesin bir geri dönüş anlamına gelmiyordu. Ekonomik milliyetçiliğin altın çağı
olan 17. yüzyılda mutlakiyetçi krallar ekonomiyi kendi arzularına göre yönetmek
istiyorlardı.

1929 krizini başlatan ülke ABD oldu. Fakat krizin yayılmasında uluslararası sorumluluk da söz konusuydu. Her ülke krizi derinleştirici politikalar izledi.

Modern sanayinin bilimsel bir temele oturması pek çok yeni ürün ve hammaddenin ortaya çıkmasını sağladı. Daha 19. Yüzyılda, kimyacılar çok sayıda sentetik ilaç ve boya keşfetmişlerdi. 1898’de suni ipeğin keşfi ile başlayarak çeşitli suni dokuma ham maddeleri ortaya çıktı.

1913’te hareketli montaj bandı sistemiyle kitle üretimine geçildikten sonra otomobil sanayii, ABD ve Avrupa imalat sanayilerinin en geniş istihdam alanlarından biri oldu.

İngiliz filosunun Alman gemilerini denizlerden uzaklaştırırıp tarafsız gemileri de rahatsız ederek yüklerine el koyması I. Dünya Savaşı sonrası yaşanan bir gelişmedir.

20. yüzyılda Avrupa gücünü ve otonomisini kaybetti. 1914’ten sonra
Avrupa tarihi, giderek daha fazla olarak Avrupa dışından gelen güçlerin etkisini
yansıtmaya başladı. ABD’nin ve Sovyetler Birliği’nin birbirine rakip yeni süper
güçler olarak ortaya çıkışıyla iki blok arasında Soğuk Savaş döneminin başlaması
bu değişmenin bir yönünü, dünyanın Avrupalı olmayan milletlerinin Avrupa’nın
siyasi ve ekonomik kontrolüne karşı başkaldırması sonucu Üçüncü Dünya ülkelerinin
oluşması ise diğer yönünü teşkil ediyordu.

20. yüzyılın ortasında gelişmiş Batılı ülkelerde hayat süresi ümidi 60 yılı aşmış-
tır. İkinci Dünya Savaşı’ndan beri tüm ülkelerde ortalama hayat süresi yükselmeye
devam etmektedir. Yirmi birinci yüzyılın başında gelişmiş ülkelerde hayat ümidi 80
yıla yaklaşmıştır. Ortalama hayat süresindeki artış kişi başına gelirlerdeki, beslenme
düzeylerindeki ve tıbbi bakım şartlarındaki iyileşmelerle yakından alakalıdır.

Bilim ve teknolojinin hızlı değişme yeteneği bir dizi yan gelişmeyle de desteklendi.
Bunun en iyi örneği saniyeden daha kısa bir sürede binlerce karmaşık
hesaplamayı yapabilen elektronik bilgisayarlardır. İlk hesap makinesi 1830’larda
icat edildi. Yirminci yüzyıl başlarında ticari amaçlarla birkaç kaba mekanik alet
kullanılmaktaydı.

İkinci Dünya Savaşı sömürgeciliğe büyük bir darbe vurdu. 1960’ların ortalarına gelmeden Avrupalı sömürgeciler, Asya ve Afrika’daki tüm sömürgelerinin bağımsızlıklarını tanımak zorunda kaldılar. Ancak yeni ülkeler aşırı derecede yoksuldu.
Üç yüzyıllık sömürgecilik döneminde Avrupalı milletler ülkelerine maden
ve diğer kaynaklar şeklinde büyük servetler aktardılar ancak kazandıkları bu servetleri
sömürge halklarıyla paylaşmadılar. Yeni sömürge hükümetleri, ekonomik
gelişme için yeterli kaynaklardan ve özellikle de beşeri sermayeden yoksundular

1944’te bu alanda iki uluslararası kuruluşun temeli atıldı: Uluslararası Para Fonu
(IMF) ve Dünya Bankası (IBRD).

Savaş sonrasının önemli problemleri, ekonomik milliyetçiliğin doğuşu ile parasal
ve mali problemlerdi. Birinci Dünya Savaşı sonunda yapılan Paris Barışı sonucunda
Almanya savaş öncesi ekili alanlarının %15’ini, demir rezervlerinin dörtte üçünü,
kömür yataklarının dörtte birini yitirdi. Afrika ve Pasifik’teki Alman sömürgeleri
müttefiklerce işgal edildi. Almanya savaş tazminatı ödemeye de mahkûm edildi

1931 Mayıs’ında Viyana’da, Orta Avrupa’nın en büyük ve önemli bankalarından
biri ödemelerini durdurdu. Panik Macaristan, Çekoslovakya, Romanya, Polonya
ve özellikle de Almanya’yı etkisi altına aldı. Haziran ayında büyük ölçüde mevduatların
çekilmesi pek çok bankanın iflası ile sonuçlandı. Panik İngiltere’ye sıçradı ve 21 Eylül’de Merkez Bankası altın ödemelerini durdurdu.