İKTİSAT TARİHİ - Deneme Sınavı - 7

On yedinci yüzyıl boyunca Hollanda, sanayi ve teknoloji alanında Avrupa’nın lideri durumundaydı. On sekizinci yüzyılda ise İngiltere öncülüğü eline geçirdi.

Yeniliklerin yaygınlaşmasının önünde çok çeşitli engeller vardı. Bir yeniliğin başkalarınca kullanımını yasaklayan patent hakları, imalatçıların geliştirdikleri yeni metotları rakiplerinden sır gibi saklamaları ve pek çok makinenin başlangıçta yetersiz ve verimsiz olması yeniliğin yaygınlaşmasını geciktiriyordu. Yeni tekniklerin yayılmasını yavaşlatan diğer bir faktör de eski lonca sınırlamalarıydı. Ayrıca hükümetlerin yeni endüstrileri teşvik etmek ya da eskilerini korumak için yaptıkları ayrıntılı üretim düzenlemeleri, uyguladıkları yüksek gümrük tarifeleri ve kurdukları devlet destekli tekeller teknolojik değişimi geciktirici bir etki yaratıyordu.

Tohum ekme makinesi 1700’de yapıldı.James Watt, 1760’da buharlı makineyi geliştirdi. İlk harman makineleri 1780’lerde yapıldı.

1764’te James Hargreaves’in icat ettiği iplik yapma makinesi, mekanik güç gerektirmeyen basit bir alet olmasına rağmen iplik işçisinin verimini önemli ölçüde artırdı. James Watt buhar makinesini, John Kay uçan mekiği, Richard Arkwright su gücüyle çalışan pamuk ipliği makinesini, Samuel Crompton ise çıkrık makinesini icat etmiştir.

1850’ye kadar Belçika, Fransa, Almanya, İsviçre ve ABD; 1900’lere doğru ise Kuzey İtalya, Rusya ile Japonya sanayileşmeye başladı.

Demir sanayiinde de İngiltere en doruk noktasına dünya ham demir üretiminin yarısından fazlasını ürettiği 1870’lerde ulaştı. Ancak 1890’larda ABD ve 20. yüzyılın başında da Almanya öne geçti. Kömür üretiminde 20. yüzyılın başında ABD ilk sıraya yükseldi.

1859’da dikiş makinelerinin ortaya çıkışından kısa süre sonra ABD’de İngiltere’dekinin 5 katı daha fazla sayıda dikiş makinesi işlemekteydi.

Amerikalılar makineleşmeye daha kolay uyum sağladılar. Çünkü onlar hem emekten tasarruf sağlayıcı teknikleri benimsemek için daha fazla nedene sahiptiler, hem de uzun bir sınai geleneğin kökleşmiş muhafazakârlığından nispeten daha uzaktılar. Avrupa’da dönüm başına zirai verimlilik ABD’den daha yüksekti. Fakat nispi olarak daha düşük maliyetli araçlar kullanan Amerikan çiftçisi, işçi başına daha yüksek verim elde ediyordu. Aynı durum sanayi için de geçerliydi.

Sanayinin gösterdiği hızlı gelişmeye rağmen 19. yüzyılda ABD bir tarım ülkesi olma özelliğini sürdürdü.

19. yüzyıl Alman ekonomik tarihi kabaca üç döneme ayrılabilir. İlki yüzyılın başından 1833’te Zollverein’in teşekkülüne kadar süren dönemdir.

Fransa sanayileşen ülkeler arasında en düşük şehirleşme oranına sahip olanıdır. Bunun temel nedeni, nüfus artış hızının yavaşlığı olmakla birlikte tarımsal iş gücü oranının yüksekliği ve sınai teşebbüslerin yeri gibi faktörlerin de rol oynamasıydı.

20. yüzyılın başında Rus İmparatorluğu, nüfus ve toprakları itibariyle Avrupa’nın en önde gelen ülkesiydi. Toplam rakamlar ölçü alındığında ekonomik olarak da oldukça büyüktü. Toplam sınai üretim bakımından dünyada ABD, Almanya, İngiltere ve Fransa’nın ardından beşinci sırada bulunuyordu. Başta pamuk ve keten olmak üzere yaygın bir dokuma sanayii yanında kömür, ham demir ve çelik gibi ağır sanayilere sahipti. Petrol üretiminde ABD’nin hemen ardından geliyordu.

Kırım Savaşı giderleri iç kaynaklarla karşılanamaz düzeye ulaşınca Osmanlı hükümeti 1856’da Avrupa piyasalarından ilk borcunu almak zorunda kaldı.

Osmanlı kamu borçlanmasında en büyük pay Fransa’ya aitti. Birinci Dünya Savaşı öncesinde İngilizler giderek paylarını küçültürken Almanların payı büyü- dü. 1881’de Fransa ve İngiltere üçte birer paya sahipken 1914’te Fransa’nın payı %60’a yükseldi, İngiltere’nin payı %10’a düştü, Almanya’nın payı %20’ye çıktı.

1850'ye kadar Belçika, Fransa, Almanya, İsviçre ve ABD; 1900'lere doğru ise Kuzey İtalya, Rusya ile Japonya sanayileşmeye başladı. Yirminci yüzyılın ikinci yarısında ise Asya'nın önemli bir kısmı sanayileşme sürecine katıldı. Böylece sanayileşmenin başlangıcından iki yüzyıl sonra dünya nüfusunun yarısı modern ekonomik büyüme ile tanışmış oldu.

İlk sanayi devleti olan İngiltere, 19. yüzyılda dünyanın en önde gelen sınai ve ticari gücüydü. 1815’te İngiltere, toplam dünya sınai üretiminin dörtte birini gerçekleştiriyordu; toplam uluslararası ticarette dörtte bir ile üçte bir arasında değişen bir paya sahipti.

Toplam üretimin %80’i dışarı satılan pamuk, 19. yüzyılın ilk yarısında ihracatın en önemli kalemi olmuştur. Aynı yüzyılın ikinci yarısında demiryollarının ve buharlı gemilerin gelişmesiyle taşıma maliyetlerinin düşüşünden sonra mısır ve buğday temel ihraç ürünleri arasına katılmıştır.

Almanya’nın ekonomik gelişmesi açısından önemli bir dönüm noktası, 1833’te Prusya’nın önderliğinde, Alman devletleri arasında kelime olarak gümrük birliği anlamına gelen Zollverein’in kurulmasıydı. Bu sayede ülke içinde tüm iç gümrük engelleri kaldırılmış, bir Alman ortak pazarı yaratılmış ve dışa karşı ortak bir gümrük tarifesi uygulanmaya başlanmıştı.

Modern sanayinin bilimsel bir temele oturması pek çok yeni ürün ve hammaddenin ortaya çıkmasını sağladı. Daha 19. Yüzyılda, kimyacılar çok sayıda sentetik ilaç ve boya keşfetmişlerdi. 1898’de suni ipeğin keşfi ile başlayarak çeşitli suni dokuma ham maddeleri ortaya çıktı.

1913’te hareketli montaj bandı sistemiyle kitle üretimine geçildikten sonra otomobil sanayii, ABD ve Avrupa imalat sanayilerinin en geniş istihdam alanlarından biri oldu.