İKTİSAT TARİHİ - Deneme Sınavı - 5

Düyun-u Umumiyye İdaresi’nin kurulmasıyla Osmanlı hükümetinin karar
alma ve hareket özgürlüğü önemli ölçüde kısıtlandı. İmparatorluğun en verimli gelir
kaynakları Düyun-u Umumiyye’ye verilmişti ve kapitülasyonlar hükümetin geri
kalan gelir kaynaklarından etkin şekilde yararlanmasını engellemekteydi. Ancak
Düyun-u Umumiyye para istikrarının sağlanmasına katkıda bulundu; Avrupa’da
devletin kredi itibarını yükselterek daha elverişli koşullarla borçlanmasını sağladı
ve iyi işleyen bürokrasisiyle öşür gelirlerinin artırılmasında önemli rol oynadı.

20. yüzyılda Avrupa gücünü ve otonomisini kaybetti. 1914’ten sonra
Avrupa tarihi, giderek daha fazla olarak Avrupa dışından gelen güçlerin etkisini
yansıtmaya başladı. ABD’nin ve Sovyetler Birliği’nin birbirine rakip yeni süper
güçler olarak ortaya çıkışıyla iki blok arasında Soğuk Savaş döneminin başlaması
bu değişmenin bir yönünü, dünyanın Avrupalı olmayan milletlerinin Avrupa’nın
siyasi ve ekonomik kontrolüne karşı başkaldırması sonucu Üçüncü Dünya ülkelerinin
oluşması ise diğer yönünü teşkil ediyordu.

20. yüzyılın ortasında gelişmiş Batılı ülkelerde hayat süresi ümidi 60 yılı aşmış-
tır. İkinci Dünya Savaşı’ndan beri tüm ülkelerde ortalama hayat süresi yükselmeye
devam etmektedir. Yirmi birinci yüzyılın başında gelişmiş ülkelerde hayat ümidi 80
yıla yaklaşmıştır. Ortalama hayat süresindeki artış kişi başına gelirlerdeki, beslenme
düzeylerindeki ve tıbbi bakım şartlarındaki iyileşmelerle yakından alakalıdır.

Bilim ve teknolojinin hızlı değişme yeteneği bir dizi yan gelişmeyle de desteklendi.
Bunun en iyi örneği saniyeden daha kısa bir sürede binlerce karmaşık
hesaplamayı yapabilen elektronik bilgisayarlardır. İlk hesap makinesi 1830’larda
icat edildi. Yirminci yüzyıl başlarında ticari amaçlarla birkaç kaba mekanik alet
kullanılmaktaydı.

Almanya’da firmalar arasında zararlı rekabeti önleyen iş birliği geleneği gelişmişti. Karteller fiyatların tespiti, üretimin sınırlandırılması, pazarların paylaşılması gibi tekelci uygulamaların gerçekleştirilebilmesi için bağımsız firmalar arasında yapılmış anlaşmalardı. Bu tip anlaşmalar ABD ve İngiltere’de yasaklanmıştı. Oysa maliyet düşüşüne imkân veren veya topluma bir şekilde yarar sağlayan kartel anlaşmaları ve tekeller Almanya’da tamamen hukuki idi ve hatta yasal uygulama imkânına sahipti.

İkinci Dünya Savaşı sömürgeciliğe büyük bir darbe vurdu. 1960’ların ortalarına gelmeden Avrupalı sömürgeciler, Asya ve Afrika’daki tüm sömürgelerinin bağımsızlıklarını tanımak zorunda kaldılar. Ancak yeni ülkeler aşırı derecede yoksuldu.
Üç yüzyıllık sömürgecilik döneminde Avrupalı milletler ülkelerine maden
ve diğer kaynaklar şeklinde büyük servetler aktardılar ancak kazandıkları bu servetleri
sömürge halklarıyla paylaşmadılar. Yeni sömürge hükümetleri, ekonomik
gelişme için yeterli kaynaklardan ve özellikle de beşeri sermayeden yoksundular

1944’te bu alanda iki uluslararası kuruluşun temeli atıldı: Uluslararası Para Fonu
(IMF) ve Dünya Bankası (IBRD).

Savaş sonrasının önemli problemleri, ekonomik milliyetçiliğin doğuşu ile parasal
ve mali problemlerdi. Birinci Dünya Savaşı sonunda yapılan Paris Barışı sonucunda
Almanya savaş öncesi ekili alanlarının %15’ini, demir rezervlerinin dörtte üçünü,
kömür yataklarının dörtte birini yitirdi. Afrika ve Pasifik’teki Alman sömürgeleri
müttefiklerce işgal edildi. Almanya savaş tazminatı ödemeye de mahkûm edildi

1931 Mayıs’ında Viyana’da, Orta Avrupa’nın en büyük ve önemli bankalarından
biri ödemelerini durdurdu. Panik Macaristan, Çekoslovakya, Romanya, Polonya
ve özellikle de Almanya’yı etkisi altına aldı. Haziran ayında büyük ölçüde mevduatların
çekilmesi pek çok bankanın iflası ile sonuçlandı. Panik İngiltere’ye sıçradı ve 21 Eylül’de Merkez Bankası altın ödemelerini durdurdu.

Marshall Planı: 1947 yılında ABD dışişleri Bakanı George Marshall’ın Harvard Üniversitesi’nde yaptığı bir konuşmada temelleri atılan ve Avrupa’da savaştan zarar gören ülkelerin ekonomilerinin ayağa kalkması için tek taraflı olarak yapılan yardımları kapsayan programın adıdır.

1973’ten yüzyılın sonuna kadar devam eden ve neoliberal düzenin uygulandığı yıllar dünya ekonomisinin ikinci en iyi ekonomik performans dönemidir

Fransa’da modern ekonomik büyüme 18. yüzyılda başladı. Yüzyıl boyunca toplam ve kişi başına üretim İngiltere ile aynı ya da muhtemelen biraz daha yüksek bir oranda arttı. Ancak yüzyılın başında Fransa’da kişi başına üretim İngiltere’nin gerisindeydi. Yüzyılın sonunda da bu durum değişmedi. Yüzyılın sonlarında İngiltere, Sanayi Devrimi sürecini yaşarken Fransa, Fransız İhtilali’nin yol açtığı büyük politik çalkantılarla uğraştı. On dokuzuncu yüzyılın büyük bölümünde iki ekonomi arasındaki nispi performans farkının temel nedeni Fransız İhtilali ve buna bağlı gelişmelerdi.

1973’ten sonra farklı zamanlarda dünyanın çeşitli bölgelerini farklı derecelerde
etkileyen ve büyüme hızını düşüren 4 büyük ekonomik şok yaşanmıştır. İlk şok
1970’lerde hızla yükselen enflasyondan, uluslararası para düzeninin çöküşünden
ve OPEC’in ham petrol fiyatlarını 3-4 katına yükseltmesinden kaynaklanmış ve
özellikle de gelişmiş ülke ekonomilerini önemli ölçüde etkilemiştir. İkinci şokun
nedeni 1980’lerin başlarında Latin Amerika ekonomilerini sarsan borç kriziydi.
Üçüncü şok 1990’larda Japon senetlerinin fiyatlarının düşmesinin dünyanın bu
en dinamik ekonomisinde yarattığı deflasyonist etkiden doğmuştu. Sonuncu şoka
ise 1991’de Doğu Avrupa ülkeleri üzerindeki Sovyet kontrolünün son bulması,
COMECOM ticaret anlaşmalarının geçerliğini yitirmesi, Varşova Paktı’nın dağılması ve yıkılan Sovyetler Birliği’nin yerine 15 ayrı devletin kurulması neden olmuştu.

Siyasi gelişmeler sonucunda daha önce temsili bir nitelik taşıyan imparator yönetimin en güçlü kişisi durumuna geldi. 1867'de genç, ihtiraslı ve akıllı bir imparator olan Mutsihito iktidarı eline geçirdi. Modern Japonya, 1912'ye kadar hüküm süren bu imparatorun yönetiminde (Meiji dönemi) doğdu.

Tarım, sanayileşmede başka hiçbir ülkede Japonya’da olduğu kadar önemli bir rol oynamamıştır. 1870’lerde 30 milyon nüfusuyla Japonya, Batı standartlarına göre yoğun nüfuslu bir ülkeydi. Birinci Dünya Savaşı öncesinde nüfus 50 milyona ulaşmıştı. Ekilebilir arazi kıtlığına rağmen Japon tarımı hem bu kalabalık nüfusu beslemiş hem de ihracatın büyük bir bölümünü sağlamıştır. Tarım sektörü hükümet harcamalarının büyük kısmını karşılamış ve böylece dolaylı şekilde de olsa sermaye birikimine katkıda bulunmuştur.

Ekonominin bütün sektörleri içinde en az değişme göstereni tarımdı. Ancak 19. yüzyıl boyunca ekim alanlarının genişlemesi, pazara dönük ürünler üretiminin artışı, pazara arz edilen ürün oranının artışı, tarımda daha kapitalist nitelikli ilişkilerin yaygınlaşması gibi önemli değişmeler de oldu.

Tekellerin kaldırılması ile hükümet önemli miktarda gelir kaybına uğradı. Ayrıca hükümet, imparatorluk içinde mal akışı üzerindeki kontrolünü de kaybetti. Yabancı ürünler imparatorluk içinde serbest dolaşıma kavuşurken yerli el sanayii Avrupa ürünleri rekabetinin tam bir taarruzuna uğradı.

Avrupa'da ki nüfus hareketlerinin 19 ve 20. yüzyıldaki karekteristik özellikleri aşağıdaki gibidir:

Doğru cevap D'dir.

20. yüzyılda ekonomik kaynaklar açısından en önemli gelişme, enerji alanında omuştur. On dokuzuncu yüzyılda kömür, sanayileşen ülkelerde temel enerji kaynağı iken 20. yüzyılda başta petrol ve doğal gaz olmak üzere yeni enerji kaynakları büyük ölçüde onun yerini almıştır. Petrol ticari olarak 19. yüzyılda üretilmeye başlandığı halde yalnızca aydınlanma ve yağlama amacıyla kullanılmaktaydı.

20. yüzyılın başında enerji kaynağı olarak kömürün üstünlüğü tartışma götürmezdi. 1928’de dünya enerji üretiminin %75’i kömürden elde edilirken petrolün payı %17, hidrolik enerjinin payı ise %8 idi. 1950’lerde hala kömür toplam enerjinin yarısını sağlarken petrol ve doğal gazın payı %30’a yükseldi. Ancak 1980’lerde bu oranlar tamamen tersine döndü: Kömürün payı %27’ye düşerken petrol ve doğal gazın payı %64’e yükseldi. Doğru cevap B'dir.

Bilimsel ve teknik ilerlemenin ön şartı eğitilmiş bir insan gücü yani beyin gücü havuzunun varlığıdır. Doğru cevap C'dir.