İKTİSAT TARİHİ - Deneme Sınavı - 16

1733’te John Kay, bir dokuyucunun iki kişinin işini yapmasına imkân veren uçan mekiği icat etti. Bu gelişme iplik talebini daha da artırarak iplik yapma dalında teknolojik buluşları teşvik etti.

18. yüzyılda (1793’te) Eli Whitney, mekanik çıkrığı icat etti.

I, II, III, ve IV sanayi devriminin sonuçları arasındadır.

V. seçenek ise İngiltere’de pamuklu dokuma sanayiinin gelişimi ile ilgilidir.

Hint pamuklu dokumaları uzun bir zamandır Doğu Hindistan Kumpanyası’nın karlı ithal ürünleri arasındaydı. Ham pamuk dışarıdan ithal ediliyordu ve kilosu en iyi İngiliz yününden bile daha pahalıydı.

19. yüzyılda Avrupa’nın en önde gelen sanayi ülkeleri olan İngiltere ve Almanya’da nüfus her yıl %1 artıyordu. Avrupa’nın en az sanayileşmiş ülkelerinden biri olan Rusya, Avrupa ülkeleri içinde %2 ile en yüksek nüfus artış oranına sahip ülkeydi. Bu rakamlar sanayileşme ile nüfus artışı arasında bir paralellik olmadığını göstermektedir.

19. yüzyılda köylüler sınıf olarak en kalabalık gruptu. Yüzyılın sonunda Avrupa’nın bütününde hala çoğunluğu teşkil etmelerine rağmen sanayileşmiş bölgelerde nispi oranları önemli ölçüde azalmıştı.

Demiryolu inşasının sonuçları büyük oldu. Yalnız hafif mallar ve insanlar değil, aynı zamanda kömür, buğday ve demir cevheri gibi ağır ve hacimli malların da ucuz ve hızlı olarak kara üzerinden taşınması mümkün hale geldi. Daha önce taşıma güçlükleri yüzünden kısmen işletilen demir ve kömür alanları zengin sanayi merkezleri oldu. Ticari ziraat yaygınlaştı. Artık uzak köyler bile demiryolu sayesinde şehir pazarlarına kolaylıkla mallarını taşıyabiliyorlardı.

Hayvan besiciliği sayesinde çekim hayvanlarının gücü ve ağırlığı artırıldı. Çiftlik aletleri önemli ölçüde geliştirildi. Drenaj alanındaki gelişmeler sayesinde geniş bataklık alanların kurutularak tarıma açılması sağlandı.

19. yüzyılda bu durum değişti. Teori ve pratiğin bir araya geldiği mühendis okulları açıldı. Bilim adamları sanayi ve tarımın pratik problemlerine daha fazla ilgi göstermeye başladılar. Bilimsel ilerleme teknolojik ilerlemenin ön şartı haline geldi. Bilim adamları ve mühendisler ile müteşebbisler arasında sıkı bir iş birliği doğdu. Bilim yalnız elektrik, optik ve organik kimya gibi yeni sanayilerde değil, metalürji, enerji üretimi ve gıda gibi sınai alanlarla tarımda da teknik gelişmeyi etkiledi. On dokuzuncu yüzyılın sonunda sınai teşebbüsler artık özel araştırma elemanları bulunduruyorlardı.

Metalürji alanındaki ana değişme çeliğin ucuzlaması ve bunun sonucu olarak kullanımının yaygınlaşmasıydı. On dokuzuncu yüzyılın ilk yarısında demir sanayindeki tek önemli teknolojik yenilik sıcak hava tazyikiydi. Fırında kullanılan havanın önceden ısıtılmasıyla yakıtın daha mükemmel yanması sağlandı. Böylece yakıt tüketimi azaltıldı ve eritme süreci hızlandırılmış oldu. Ancak demir sanayiindeki en çarpıcı teknolojik değişme yüzyılın ikinci yarısında çelik üretiminde gerçekleşti.

On dokuzuncu yüzyıl ortalarında Karl Marks, sanayileşmiş ülkelerde toprak sahibi aristokratların yerini alacak kapitalistlerle sınai proletaryadan meydana gelen yalnızca iki sınıflı bir toplumun doğacağını ve bu kutuplaşmanın toplumun büyük bir bölümünü oluşturacak proletaryanın ihtilal yoluyla yönetici kapitalist sınıfı devirmesiyle sonuçlanacağını tahmin etmekteydi.

Serbest uluslararası ticaret için fikri temeller 19. yüzyıl öncesinde atılmıştı. Bu alanda en önemli düşünsel katkıyı, ülkeler arasındaki mutlak üretim maliyetlerinin farklılığından hareket ederek kişiler arasında olduğu gibi milletler arasında da iş bölümü ve ihtisaslaşmanın yararlı olacağını belirten A. Smith yaptı. Daha sonra David Ricardo, mukayeseli üstünlük teorisiyle modern uluslararası ticaret teorisinin temelini attı.

Ekonomik liberalizm, serbest ticaret yanında ekonomide devletin rolünün azaltılmasını da öngörüyordu.

1776’da Adam Smith, kişisel ekonomik özgürlüğü savunduğu Milletlerin Zenginliği adlı kitabını yayınladı. Onun kitabı ölümüne kadar 5 baskı yaptı, çok sayıda dile çevrildi. 1820 ve 1830’larda İngiltere’de Smith’in fikirleri, uygulamaları etkilemeye başladı.

19. yüzyılda Avrupa nüfusu ikiye katlandı. Buna karşılık Avrupalıların yerleşmiş olduğu alanlar dışındaki dünya nüfusu % 20’den biraz daha fazla bir artış gösterdi. Oysa 20. yüzyılda Avrupa’da nüfus artışı dururken dünyanın diğer bölgelerinde nüfus hızla çoğalmaya başladı. Bu artışın büyük bölümü İkinci Dünya Savaş’ından sonra gerçekleşti.

20. yüzyılda ekonomik kaynaklar açısından en önemli gelişme, enerji alanında oldu. On dokuzuncu yüzyılda kömür, sanayileşen ülkelerde temel enerji kaynağı iken, 20. yüzyılda başta petrol ve doğal gaz olmak üzere yeni enerji kaynakları büyük ölçüde kömürün yerini aldı. Petrol ticari olarak 19. yüzyılda üretilmeye başlandığı halde, yalnızca aydınlanma ve yağlama amacıyla kullanılmaktadır. 1980’lı yıllara gelindiğinde, dünya enerji üretiminin % 64’nü petrol ve doğal gazdan oluşturmaktadır.

Dünyada ilk hesap makinesi 1830’larda icat edildi. Yirminci yüzyılın başlarında ticari amaçlarla birkaç kaba mekanik alet kullanılmaktaydı. Günümüzde ise saniyeden daha kısa bir sürede binlerce karmaşık hesaplamayı yapabilen elektronik bilgisayarlar bulunmaktadır.

1913 yılında hareketli montaj bandı sisteminin icadı ile seri üretime geçildi. Hareketli montaj bandı ile kitle üretime başlaması geniş istihdam imkânı yarattı. Örnek olarak hareketli montaj bandı sistemiyle kitle üretime geçen otomobil sanayii, ABD ve Avrupa imalat sanayilerinin en geniş istihdam alanlarından biri oldu.

Birinci Dünya Savaşı sonrasında önemli problemleri, ekonomik milliyetçiliğin doğuşu ile parasal ve mali problemlerdi. Birinci Dünya Savaşı sonunda yapılan Paris Barışı sonucunda; Almanya savaş öncesi ekili alanların % 15’ini, demir rezervlerinin dörtte üçünü, kömür yataklarının dörtte birini yitirdi. Afrika ve Pasifik’teki Alman sömürgeleri müttefiklerce işgal edildi. Almanya savaş tazminatı ödemeye de mahkûm edildi.

ABD savaşın en büyük finansman sağlayıcısıydı.

Altın standardı; para değerinin altın karşılığının yasa ile tespit edildiği ve milli paraların sabit bir kur üzerinden altın cinsinden tanımladığı para sistemidir.

Birinci Dünya Savaşı sonrasında, 1925 yılında İngiltere savaş öncesi parite ile altın standardına döndü.