İKTİSAT SOSYOLOJİSİ

Feminizm kadınların toplum içindeki eşitsizliklerinin
ve ikincil konumlarının değiştirilmesi gerektiğini savunur; toplumda kadın aleyhine doğal ve normal olarak kabul edilen şeyleri eleştirir; insanlık tarihinin eleştirisini yapar; toplumun yapısını değiştirmeye yönelik siyasal bir harekettir; feminist hareket toplumsal bir dirençle karşılaşır ve sosyal teorinin radikal bir eleştirisini yapar. Feminism tüm insanlık tarihini ve açıklama biçimlerini sorgulamaya tabi tutmaktadır.

Biyolojik determinizm kadın ve erkek arasındaki eşitsizliği her iki cinsin biyolojik farklılığına dayandırmaktadır. Psikolojik determinizm, kadın ve erkeğin toplumsal rollerindeki farklılık ve eşitsizliği her iki cinsin ruhsal gelişimindeki farklılıktan kaynaklanmaktadır. Sosyal determinizme göre, kadın ve erkeğe yüklenen roller
ve işlevler kuşlaktan kuşağa aktarılmaktadır. İktisadi determinizme göre ise, kadın ve erkek arasındaki eşitsizlik iktisadi gelişmenin bir sonucudur.

Yerleşik sosyal bilim metodolojisine feminist düşünürlerin yönelttiği temel eleştiri, mevcut bilimlerin erkek bakış açısının bir sonucu olduğu, dolayısıyla kadın deneyimini hesaba katmadığı noktasında toplanmaktadır. Metodolojik çerçevede modern yerleşik bilim anlayış ve uygulamalarına yöneltilen feminist eleştirileri dört grupta toplamak mümkündür. İlki, bilim insanları arasında kadınların sayısının erkeklere göre daha az olmasıdır. İkinci eleştiriye göre, konuların seçiminde, deney ve gözlemlerin tasarlanmasında kadınlar aleyhine bir süreç işlemektedir. Üçüncü
eleştiri, öznel/nesnel, akıl/ duygu, zihin/beden, olgu/ değer, kamu/özel, birey/ toplum gibi kadınları ikincilleştiren ikilemlerin bilimsel açıklamalarda
temel alınmasıdır. Son
olarak, feministler, nesnellik, tarafsızlık ve rasyonellik varsayımlarını eleştirmektedir.

Yerleşik iktisat, iktisadi kararların bir merkezden denetlendiği güdümlü ekonomileri incelemedışına itmekte ve piyasa ekonomilerine yönelmektedir. Piyasa ekonomileri üretim ve tüketime ilişkin temel ve türev bütün kararların fiyatların hakemliğinde serbest bir biçimde üretici ve tüketiciler tarafında piyasada kararlaştırıldığı ekonomilerdir. Piyasa sektöründe üretim maliyetlerinin tümü (üretim faktör maliyetleri) tüketici tarafından karşılanmaktadır. Burada hem negatif hem de pozitif dışsallığın olmadığı kabul edilmektedir. Piyasadışı sektörde ise üretim maliyetlerini tüketici dışında üçüncü bir kişi karşılamaktadır.

İktisat literatüründe kadınların konu edildiği araştırmaların sayısı oldukça yüksektir. Feminist iktisat terimi, biri yerleşik iktisada feminist bir epistemolojik çerçeveden yöneltilen eleştiriler; diğeri de birinci aşamayı geçerek mevcut iktisada alternatif bir iktisat sunan teorik yaklaşımlar olmak üzere iki anlamda kullanılmaktadır. Dolayısıyla kadını konu edinen bütün iktisadi çalışmalar feminist iktisat kapsamına girmemektedir. Feminist iktisatçıların çalışmalarının biri politik, diğeri de entelektüel olmak üzere iki boyutu bulunmaktadır. Feminist iktisadın politik boyutu ile kadınların mevcut ilişkilerini iyileştirmeye katkıda bulunulması; entelektüel boyutu ile de mevcut iktisadi bilgi birikiminin sorgulanması ve mümkünse feminist eleştirilerin ışığında yeniden kurulması amaçlanmaktadır.

Bazı feministler, geleneksel epistemolojilerin bilerek ya da bilmeyerek kadınların bir bilen özne olabilme imkânını daima göz ardı ettiklerini savunmaktadırlar. Bunlara göre bilimin sesi erkeksi bir sestir ve tarih erkeklerin bakış açısından yazılmıştır. Bu geleneksel düşünme biçimine göre nesnellik, mantıksal tutarlılık, bireysel başarı, matematik, soyutlama, duygularını kontrol etme ve bilim gibi özellikler tarihsel süreç içersinde kültürel olarak güçlülük, sertlik ve erkeksilik ile, buna karşılık, öznellik, dostluk, sezgisel anlama, işbirliği, niteliksel çözümleme, somutluk, duygu ve doğa ise zayıflık, yumuşaklık ve kadınsılık ile ilişkilendirilmektedir.

Bu feminist eleştirinin daha iyi anlaşılabilmesi için yerleşik iktisadın temel karar birimi olan bireyin özellikleri üzerinde biraz durmak gerekecektir. Bilindiği üzere neoklasik iktisadı karakterize eden üç temel kavram vardır: Kıtlık, bencillik (kendi çıkarını gözetme) ve rekabet. Kıtlık/ Bolluk, Bencillik/Diğergamlık ve Rekabet/İşbirliği birer ikilem oluşturmaktadır. İkilemin her iki unsuru da hayatın içinde yer almaktadır. İkilemin bir yanı erkeksi diğer yanı da kadınsı kabul edilmektedir.

Bilindiği üzere neoklasik iktisadı karakterize eden üç temel kavram vardır: Kıtlık, bencillik (kendi çıkarını gözetme) ve rekabet. Kıtlık/ Bolluk, Bencillik/Diğergamlık ve Rekabet/İşbirliği birer ikilem oluşturmaktadır. İkilemin her iki unsuru da hayatın içinde yer almaktadır. İkilemin bir yanı erkeksi diğer yanı da kadınsı kabul edilmektedir.

Son feminist eleştiri ise modern bilimi karakterize eden nesnellik, tarafsızlık ve rasyonellik varsayımlarının erkek egemen içerimlerini sorgulamaktadır.

Dilin toplumsal işlevini göz önünde tutarak, öznenin dilsel yapılar içinde kendini kurarken dilin kavramları arasındaki anlam yoğunluk farkının belirleyici olduğunu savunan dilsel determinizmi ve determinizmin tüm versiyonlarına karşı olan varoluşçu veya postmodernist yaklaşımları da eklemek gerekir.

Sosyal determinizm; Tarihsel olarak oluşan sosyal ilişkiler, toplumsallaştırma kurumları aracılığı ile nesilden nesile aktarılmakta, kadın ve erkeğe yüklenen rol ve işlevler de, bu süreçte hep yeniden kurulmaya dayalıdır.

C Ramazanoğlu’nun  çizdiği çerçeveye göre:

Feminizm, kadınları erkeklere tabi kılan cinsler arası mevcut ilişkilerin memnuniyet verici olmadığını ve değiştirilmesi gerekti­ğini savunur.

Feminizm, sadece bir fikirler demeti değil, aynı zamanda, toplumun yapısı­nı değiştirip dönüştürmeye aday uygulamalar öneren bir siyasal harekettir.

Feminizm, birçok toplumda doğal, normal ve istenilir olarak kabul edilen şeyleri eleştirmektedir.

Feminizm, tüm insanlık tarihini ve açıklama biçimlerini sorgulamaya tabi tutmaktadır.

Feminist değişim talepleri, çoğunlukla bir toplumsal direnişle karşılaşmaktadır.

Dolayısyla, doğru cevap: E

Metodolojik çerçevede modern yerleşik bilim anlayış ve uygulamalarına yöneltilen feminist eleştirileri dört grupta toplamak mümkündür. Bunlar:

1-Bütün bilim dallarında erkekler kadınlardan daha çok eğitilmekte ve istihdam edilmektedir.

2-Konuların seçiminde, deney ve gözlemlerin tasarlanmasında ve tanımlanmasında kadınlar aleyhine bir taraflılık söz konusudur ve tarafsız bilim adı altında erkek egemen sorun tanımları ile açıklama biçimleri mevcut bilim anlayışına egemendir.

3- Kadın erkek ilişkilerinde kadınların ikincilleştirilmesine hizmet eden öznel/nesnel, akıl/duygu, zihin/beden, olgu/değer, kamu/özel, birey/toplum gibi ikilemlerin  bilimsel açıklamalarda temel alınması sorunlar yaratmaktadır.

4-Modern bilimi karakterize eden nesnellik, tarafsızlık ve rasyonellik varsayımları erkek egemen içerimlere sahiptir.

Dolayısıyla, doğru cevap: D

Feminist iktisat, feminist tezlerden hareket­le yerleşik iktisadın köklü bir eleştirisini yapar. Buna göre yerleşik iktisat cinsiyetçi, erkeksi, sınıfsal, ırkçı ve emperyalist niteliklidir. Dolayısıyla, doğru cevap: C

Feminist iktisatçıların çalışmalarının biri politik, diğeri de entelektüel olmak üzere iki boyutu bulunmaktadır. Dolayısıyla, doğru cevap: A

Geleneksel düşünme biçimine göre nesnellik, man­tıksal tutarlılık, bireysel başarı, matematik, soyutlama, duygularını kontrol etme ve bilim gibi özellikler tarihsel süreç içerisinde kültürel olarak erkeksilik ile, buna karşılık, öznellik, dostluk, sezgisel anlama, işbirliği, niteliksel çözümleme, somutluk, duygu ve doğa ise zayıflık, yumuşaklık ve kadınsılık ile iliş­kilendirilmektedir. Dolayısıyla, doğru cevap: C

Değer paradoksu, kullanım değeri çok yüksek olan bazı malların, mesela suyun, kullanım değeri çok daha düşük olan başka bir mala göre, mesela mücevhere göre, çok daha ucuz olmasını, kullanım değeri ile değişim değeri arasındaki farkla açıklanmasıdır.  Dolayısıyla, doğru cevap: B

Cinsiyete dayalı işbölümü, kadınları piyasa dışı sektörde çalışmaya zorlayarak, kadınların topluma olan iktisadi katkılarının da değersiz veya ikincil olarak görülmesine neden olmaktadır.  Dolayısıyla, doğru cevap: B

Feminist iktisatçılar, paranın yansızlığı tartışmasına yeni bir boyut katarak paranın yansızlığı tezinin ekonomik ilişkilerin içine nüfuz etmiş olan toplumsal cinsiyet ilişkilerinin örttüğünü savunmaktadırlar. Dolayısıyla, doğru cevap: D

Neoklasik iktisadı karakterize eden üç temel kavram vardır: Kıtlık, bencil­lik (kendi çıkarını gözetme) ve rekabet. Dolayısıyla, doğru cevap: E