İKTİSAT SOSYOLOJİSİ

Pazar yeri ekonomisinde:

• Satıcının düzenli ve sürekli bir şekilde müşteri tutma gibi bir çabası yoktur.

• Faaliyet gösteren küçük girişimciler modern ekonomide olduğu gibi risk almazlar ve olası riskler de dağıtılmaktadır.

•Küçük girişimciler yükselme, hamle ve atılım yapma gibi bir zihniyete sahip değildir.

•Pazar yeri ekonomisinde emek yoğunluğu artırılarak verimliliğin artırılması da söz konusu değildir.

ILO tarafından yayınlanan rapora göre, enformel kesimin genel özellikleri şunlardır:
• Enformel sektöre yatırım için gerekli başlangıç sermayesi düşüktür. Bundan dolayı girişimciler bu alana rahatlıkla yatırım yapabilmekte ve önemli bir güçlükle karşılaşmamaktadır.

• Enformel sektörde yerli ve/veya yerel kaynak kullanımı daha çok görülmektedir. Oysa büyük örgütlerden oluşan formel kesimde ithal teknoloji kullanımı yaygındır.

• Enformel sektörde yer alan işletmelerde aile emeği ve aile mülkiyeti hakimdir.

• Enformel sektör emek yoğun işletmelerden oluşmaktadır. Oysa formel kesim sermaye yoğun alanlardır.

John Weeks’e göre enformel sektör devlet tarafından sağlanan her türlü (kredi vb) kaynaktan yoksun olduğu için örgütsüz ve imtiyazsız kesimi oluşturmaktadır. Ona göre enformel kesim ekonomik için önemli bir potansiyeldir. Çünkü bir yandan kentlerde iç tüketimi karşılamakta ve istihdam yaratmaktadır.

Geri Bağlantı: Geri bağlantı formel kesimin sermaye yoğun büyük şirketlerinin ürettiği ürünlerin, enformel kesimin küçük üretim birimleri tarafından hammadde ve/veya ara malı girdisi olarak kullanmasını anlatmak için kullanılan bir kavramdır.

İleri bağlantı, enformel kesim ve/veya küçük üretim tarafından üretilen ürünlerin formel kesim yani büyük ölçekli fabrikalar ve işletmeler tarafından girdi olarak kullanılmasıdır. Küçük köylü üreticisinin yetiştirdiği ve ürettiği pancar, pamuk, tütün ve ayçiçeğinin büyük ölçekli sanayi işletmeleri tarafından girdi olarak kullanılmasını ileri bağlantıya örnek olarak verebiliriz.

Eski bakış enformel ekonominin özelliklerinden bazıları şunlardır:

Enformel ekonomi küreselleşmeyle de birlikte kalıcı ve sürekli hâle gelmiştir. Formel ekonomiyle iç içe geçmiştir ve ekonominin bütün olarak devamlılığını sağlamaktadır. Enformel ekonomi, işletme ve istihdam türü açısından farklılaşmıştır. Üretilen mal ve hizmetler legaldir. Çalışanlar iş güvenliğinden, sosyal korumadan, sendikal ve sosyal haklardan yoksundurlar.

Tüketim bağlantısı, düşük gelirli ve yoksul hanelerin geçimleri için gerekli mal ve hizmetleri, yani tüketim ihtiyaçlarını enformel kesimden karşılamasıdır. Gelir bağlantısında olduğu gibi kapitalist sistem sermaye birikimini çoğaltmak için tüketim bağlantısıyla da enformel kesimden yararlanmaktadır.

Türkiye’de enformel sektörün oluşması 1945’e dayanmaktadır. Bu yıllarda kentlere göç eden, sanayi ve hizmet sektöründe iş bulamayan işgücü daha çok sokak satıcılığı, hamallık gibi kent ekonomisinin marjinal işlerinde çalışmışlardır. Bu dönem için enformel sektör yerine daha çok marjinal sektör ifadesi kullanılmaktadır. Türkiye’de enformel sektörün oluşmasıyla kırdan kente yaşanan göç arasında önemli bir ilişki vardır. Enformel sektör Türkiye’de 1960-80 yılları arasında sisteme ucuz işgücü sağlamış ve üretim ve tüketim düzeyinde iç pazarın sürdürülebilirliğine önemli katkı yapmıştır.1980 sonrası Türkiye’de de enformelleşme süreçleri yaygınlaşmış ve güçlenmiştir.

Günümüzde gelişmekte olan ülkelerde enformel ekonominin yaygınlaşmasında etkili olan temel nedenlerde biri, küreselleşmeyle bağlantılı yapısal uyum politikaları ve
ihracata dayalı sanayileşme modelidir.

"Büyük işletmeler işgücünü bazen formel olarak yani kayıtlı, örgütlü, güvenceli bir şekilde istihdam etmektedir." ifadesinde anlamını bulan formel kavramını "kayıtlı istihdam" ile açıklayabilirsiniz.

"İşletmeler işgücünü enformel olarak da istihdam edebilmektedirler" ifadesinde anlatılmaya çalışılan enformel sözcüğünün karşılığı, güvencesiz kavramındadır.

Geertz, Endonezya ülkesinde yaptığı çalışmaya dayanarak ekonomik yapıyı geleneksel ve modern olmak üzere ikili bir yapıda ele almıştır.

1919’da Versailles Barış An­laşması uyarınca kurulmuş ve 1946 yılında BM’nin (Birleşmiş Milletler) uzmanlık kuruluşu olan örgüt, ILOdur.

Formel kesimin sermaye yoğun büyük şirketleri­nin ürettiği ürünlerin, enformel kesimin küçük üretim birimleri tarafından ham­madde ve/veya ara malı girdisi olarak kullanmasını anlatmak için "Geri Bağlantısı" kavramı kullanılmaktadır.

Bir işletmenin üretim maliyetlerini aşağıya çekmek için işin bir kısmını ya da tamamını başka bir firmaya yaptırmasına "fason bağlantısı" adı verilmektedir.

Enformel iş­letmeler kayıtsız ve anonim şirket olmamış olanlardır. Bu tanım içinde aşağıda sıralananlardan "Resmi görevliler" yer almaz.

"Enformel ekonomi kalıcıdır. Ekonomik büyüme ve küreselleşme ile de gelişmektedir" ifadesi, enformel ekonomiye yeni bakışı yansıtmaktadır.

"Enformel sektör çoğunlukla sokak satıcılarını ve küçük ölçekli üreticileri kapsamaktadır" ifadesi, enformel ekonomiye eski bakışı yansıtmaktadır.

Türkiye’de enformel sektörün oluşmasıyla "Kırdan kente yaşanan göç" olayının yakınen ilşki içinde olduğu söylenebilir.