İKTİSAT SOSYOLOJİSİ - Deneme Sınavı - 9

Ekonomi sosyolojisi, ekonomik olay, olgu ve örgütlenme çıkarları, teknolojik öze dayalı sosyal ve ilişkiler ağı içinde ele alan bir bilim, bu yüzden soruda verilen tanım ekonomi sosyolojisinin tanımıdır.

Ekonomi sosyolojisi temel bir varsayımdan yola çıkar: Bütün ekonomik olaylar, özünde teknolojik sürecin yer aldığı bir sosyal ilişkiler sistemi oluşturur. Temel teknolojik süreç ve sosyal örgütlenme ilişkileri içinde ortaya çıkan ekonomik faaliyetin temel özellikleri şunlardır:
• Ekonomik faaliyetin gerçekleşme biçimi insan-insan ilişkisine dayanır.
• Her ekonomik faaliyet, bir sosyal ilişki ve örgütlenme biçimi olarak yansır.
• Her ekonomik faaliyetin teknolojik temeli, doğaya egemen olma uğraşındaki
insan ilişkilerini, yani insan - doğa ilişkisini yansıtır.

Ekonomi sosyolojisi konularını düşünsel -soyut modeller olarak incelemez; aksine gözlenen (empirik) olguları bizzat inceleme konusu yapar. Ekonomi sosyolojisinin görevi, ekonomik olayları, ortaya çıktığı toplumsal süreç ve burada oluşan kurumsal yapı ve kalıplar içinde, ekonomik ve toplumsal alanların oluşturduğu karşılıklı ilişki ve sistem bütünselliği içinde araştırmaktır.

Werner Sombart, Gerhard Weiser, Talcott Parsons ve Hans Albert gibi ekonomik alanı sosyal alanın bir parçası ve ekonomik araştırmaları da Genel Sosyoloji Biliminin bir alt dalı veya reel oluşumu olarak gördüler. Bu ayrımı konusunda, Leopold von Wiese ekonomi teorisini, insan-eşya ilişkisiyle; buna karşın ekonomi sosyolojisini insan-insan ilişkisiyle, özellikle de ekonomik yaşamını kazanma uğraşı içindeki insanlar arasındaki ilişkiler ile ilgili bir bilim dalı olarak görür.

Bağımlı değişkenler, yani açıklanan değişkenler açısından bu iki bilim dalına bakıldığında, iki bilim dalının açıklamak istediği değişkenlerin genelde birbirinden farklı olduğu görülür. Geleneksel ekonomide, malların üretim, bölüşüm, dağıtım ve tüketimine ilişkin miktar ve fiyatları (örneğin, mal fiyatları, üretim miktarları ve ücret düzeyleri) bağımlı, yani açıklanan değişkenlerdir. Burada malların arz, talep ve üretim ile fiyatların açıklanması öncelikli konudur. Ekonomi sosyolojisinde ise üretim, bölüşüm ve tüketim süreci içinde bulunan insanların gösterdikleri davranış ve davranışlardaki değişmeler, örneğin girişimci, işçi ve tüketici davranışları açıklanan değişkenlerdir. Burada, ekonomik süreç içindeki aktörlerin davranışlarının açıklanması öncelikli konudur.

Ekonomi sosyolojisinde, bağımlı ve bağımsız değişkenler arasındaki ilişkiler, geleneksel ekonomide olduğu gibi soyut-mekanik modeller kurmaya her zaman uygun değildir. Toplumsal yaşamın karmaşık yapısı içinde yapılan analizler daha çok davranış tipolojileri oluşturma ve sınıflandırma (taxonomi) aşamasında kalır. Bu nedenle ekonomi sosyolojisinde değişkenler arasındaki ilişkiler genel geçerliliği olan yasalar şeklinde değil; empirik olay ve gözlemlerle yanlışlanmaya açık, kısmi ve geçici açıklama değeri olan tezler olarak ortaya konulur. Sosyo-ekonomik modeller oluşturulsa bile, bunlar sosyal ve empirik içerikli olarak kurulur.

Ekonomi sosyolojisinde tarihi-bireysel yaklaşım yanında, karşılaştırmalı, sınıflandırıcı ve indirgemeci (tarihi olmayan aksiyomatik) yöntemler de kullanılır.Ancak geleneksel ekonomi teorisi ile sınırlarının belirlenmesinde bu metodolojik yöntem farkı ağırlıklı olarak vurgulanan bir noktadır. Çünkü, geleneksel ekonomi teorisi ağırlıklı olarak metodolojik bireyselliğin aksiyomatik yaklaşımını; ekonomi sosyolojisi, tarihi-bireyciliğin bütüncül yaklaşımını esas alır.

Etkileşim Düzeyi: Bireyler arası ilişkiler açısından yapılan analizler etkileşim analizleridir. Burada insanlar arası sosyo-ekonomik ilişkiler, karşılıklı ilişkideki tepkiler ve üçüncü birimler üzerinde yarattığı sonuçlar açısından incelenir.

Yeni başlayan endüstrileşme süreci ile yakından ilgilenen ilk bilim insanı, ekonominin kurucusu A. Smith’dir. Smith, temel eseri olşan “Milletlerin Zenginliği” ile, sosyal alanı analiz dışı bırakmadan ekonomi politikası önerilerinin yer aldığı bir “sosyal teori” geliştirdi.

E. Durkheim’in (1858 - 1912) ekonomi sosyolojisine katkısı, ekonomi sosyolojisi kavramını tutkuyla benimsemesi ile sınırlıdır. Ancak, Toplumsal işbölümü (1893) adlı çalışmasında, işgücünün sosyolojik analizini yaparken, klasik ekonomistlerin “homoeconomicus” kavramına şiddetle karşı çıkar. Doğru cevap C seçeneğidir.

Örgütsel analizlerde karşımıza çıkan temel kavramlar genellikle; örgüt içi pozisyon, karar, üyelik, hiyerarşi, iletişim yapısı, insan kaynakları ve çevresel yapılar şeklindedir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Kurumsal düzey, toplumun kurumlaşmış ve göreli bağımsızlık kazanmış devlet, piyasa, aile, din ve bilim gibi kısmi alanların yapı ve işleyiş biçimlerinin açıklandığı analiz düzeyidir.

Ekonomi sosyolojisi temel bir varsayımdan yola çıkar: Bütün ekonomik olaylar, özünde teknolojik sürecin yer aldığı bir sosyal ilişkiler sistemi oluşturur. Böylece insanların ekonomik faaliyetlerinin, bir teknolojik temeli vardır ve teknoloji ile insanlar doğaya egemen olma savaşı verirler. Ayrıca belli bir teknolojik ortamda şekillenen her ekonomik faaliyet, belli bir sosyal ilişkiler sistemi içinde gerçekleşir (Sosyal örgütlenme). Ekonomik davranış ve faaliyetlerin bu iki boyutu birbiriyle içiçedir ve birbirlerini sürekli etkilerler. Doğru cevap B'dir.

Ekonomi sosyolojisine bilimsel niteliğine ilişkin olarak üç farklı yaklaşım vardır. Bazı yazarlar ekonomi sosyolojisini sosyolojinin bir alt dalı olarak görmüşlerdir. Diğer tarafta ekonomi sosyolojisini ekonominin bir alt dalı, yardımcı bir bilim dalı olarak gören yazarlar bulunmaktadır. Bu görüşlere karşın, ekonomi sosyolojisinin, ekonomi ve sosyolojiden ayrı, kendine özgü (sui generis) bağımsız bir bilim dalı olduğunu ileri süren yazarlar da vardır. Neil J. Smelser, Freidrich Fürestenberg, Anton Burghardt ve Granovetter gibi yazarlar bu görüştedir. Doğru cevap D'dir.

Ekonomi sosyolojisi Sosyal grup, kurum ve sosyal yapı merkezi unsur olarak alır. Ekonomi sosyolojisi bu anlamda bireyi temel alan ekonomi biliminden ayrışır. Diğer seçenekler geleneksel ekonomi biliminin yaklaşımına aittir. Doğru cecevap C'dir

Bağımsız değişkenler, açıklanan bağımlı değişkenleri belirleyen unsur veya nedenlerdir. Geleneksel ekonomide, piyasa ilişkileri ve piyasa yapıları (tam rekabet, monopol ve oligopol gibi) bağımsız değişkenlerdir. Bunların belirlediği ilişki içinde arz ve talep miktarları ve üretim miktarları belirlenir. Ekonomi sosyolojisinde ise, psikolojik, kültürel ve sosyal yapı ve ortamlar, toplumda oluşan ilişki ağları, ilişki sistemleri, bunların tarihsel yapılanışı bağımsız değişkenlerdir. Doğru cevap E'dir.

Ekonomi sosyolojisinde bilimsel yasa ve kurallar mutlaklık içermez. Sosyo-ekonomik davranış yasaları, ekonomik sürecin doğal-mekanik yasalarının ortaya koyduğu belirginlik içinde değildir ve ona uygun olarak çalışmaz. Bu sonuç, insan doğasından kaynaklandığı kadar, zaman ve mekan boyutlarının getirdiği farklılıklardan da kaynaklanır.

Ekonomi sosyolojisinin bir bilim dalı olmasının alt yapısını hazırlayan, ekonomi ile sosyoloji arasındaki bağlantının şekillenmesini sağayan Max Weber (1864 - 1920) olmuştur. Weber çalışmalarında, din ve mezheplerin ekonomik ahlak ve ekonomik dğerlere etkileriyle, düşünsel ve somut ekonomik çıkar anlayışlarına açıklık getirmiştir. Doğru cevap C'dir.

Kapitalizmin sorunlarının ekonomi konusunda toplumun karar vermesi yerine toplum konusunda ekonominin karar vermesinden kaynaklandığını savunan yazar Avusturya'lı iktisatçı Karl Polanyi'dir. Polanyi'ye göre eğer ekonomik faaliyetler, toplumsal yönüyle ele alınmaz ve sosyal ilişkiler içinde yerleşik görülmez ise veya sosyal açıdan ya da ekonomi dışı otoritelerce yönlendirilmez ise yıkıcı bir yapı kazanabilirler. Doğru cevap B'dir.

Yeni ekonomi sosyolojisi kavramından ilk defa bahseden Granovetter'dir. Eski ekonomi sosyolojisi daha çok sanayi toplumunu ve sanayi sosyolojisini konu alıyordu. Buna karşın yeni ekonomi sosyolojisi, sanayi sosyolojisine eşlik eden geleneksel ekonomi ve özellikle Neoklasik Ekonomiye karşı bir başkaldırı olarak ortaya çıkmış ve ekonominin veriler çemberine attığı konuları dğrudan ekonomik konular olarak (firma, piyasa ve para) birlikte analize dahil etmiştir. Doğru cevap A'dır.