İKTİSAT SOSYOLOJİSİ - Deneme Sınavı - 3

İlk eleştiri bilim politikası ile ilgilidir. Buna göre bütün bilim dallarında erkekler kadınlardan daha çok eğitilmekte ve istihdam edilmektedir. Gerek doğal gerekse sosyal bilimlerde bilim insanları arasında kadın olanlarının sayısı erkeklerle kıyaslandığında görece sınırlıdır. Kadınların bilim topluluklarındaki azınlık durumları bilimsel kurum ve organizasyonların erkekler tarafından biçimlendirilmesi ve yönlendirilmesi sonucunu getirmektedir.

Piyasa ekonomileri üretim ve tüketime ilişkin temel ve türev bütün kararların fiyatların hakemliğinde serbest bir biçimde üretici ve tüketiciler tarafında piyasada kararlaştırıldığı ekonomilerdir.

Doğal olarak feminist iktisadın hareket noktasını, feminist tezlerden hareketle yerleşik iktisadın köklü bir eleştirisinin yapılması oluşturmaktadır. Buna göre genelde Batı bilimi, özelde de yerleşik iktisat cinsiyetçi, erkeksi, sınıfsal, ırkçı ve emperyalist niteliklidir.

Feminist iktisadın entelektüel boyutu ile mevcut iktisadi bilgi birikiminin sorgulanması ve mümkünse feminist eleştirilerin ışığında yeniden kurulması amaçlanmaktadır.

Feminizm kadınların toplum içindeki eşitsizliklerinin
ve ikincil konumlarının değiştirilmesi gerektiğini savunur; toplumda kadın aleyhine doğal ve normal olarak kabul edilen şeyleri eleştirir; insanlık tarihinin eleştirisini yapar; toplumun yapısını değiştirmeye yönelik siyasal bir harekettir; feminist hareket toplumsal bir dirençle karşılaşır ve sosyal teorinin radikal bir eleştirisini yapar. Feminism tüm insanlık tarihini ve açıklama biçimlerini sorgulamaya tabi tutmaktadır.

Biyolojik determinizm kadın ve erkek arasındaki eşitsizliği her iki cinsin biyolojik farklılığına dayandırmaktadır. Psikolojik determinizm, kadın ve erkeğin toplumsal rollerindeki farklılık ve eşitsizliği her iki cinsin ruhsal gelişimindeki farklılıktan kaynaklanmaktadır. Sosyal determinizme göre, kadın ve erkeğe yüklenen roller
ve işlevler kuşlaktan kuşağa aktarılmaktadır. İktisadi determinizme göre ise, kadın ve erkek arasındaki eşitsizlik iktisadi gelişmenin bir sonucudur.

Yerleşik sosyal bilim metodolojisine feminist düşünürlerin yönelttiği temel eleştiri, mevcut bilimlerin erkek bakış açısının bir sonucu olduğu, dolayısıyla kadın deneyimini hesaba katmadığı noktasında toplanmaktadır. Metodolojik çerçevede modern yerleşik bilim anlayış ve uygulamalarına yöneltilen feminist eleştirileri dört grupta toplamak mümkündür. İlki, bilim insanları arasında kadınların sayısının erkeklere göre daha az olmasıdır. İkinci eleştiriye göre, konuların seçiminde, deney ve gözlemlerin tasarlanmasında kadınlar aleyhine bir süreç işlemektedir. Üçüncü
eleştiri, öznel/nesnel, akıl/ duygu, zihin/beden, olgu/ değer, kamu/özel, birey/ toplum gibi kadınları ikincilleştiren ikilemlerin bilimsel açıklamalarda
temel alınmasıdır. Son
olarak, feministler, nesnellik, tarafsızlık ve rasyonellik varsayımlarını eleştirmektedir.

Yerleşik iktisat, iktisadi kararların bir merkezden denetlendiği güdümlü ekonomileri incelemedışına itmekte ve piyasa ekonomilerine yönelmektedir. Piyasa ekonomileri üretim ve tüketime ilişkin temel ve türev bütün kararların fiyatların hakemliğinde serbest bir biçimde üretici ve tüketiciler tarafında piyasada kararlaştırıldığı ekonomilerdir. Piyasa sektöründe üretim maliyetlerinin tümü (üretim faktör maliyetleri) tüketici tarafından karşılanmaktadır. Burada hem negatif hem de pozitif dışsallığın olmadığı kabul edilmektedir. Piyasadışı sektörde ise üretim maliyetlerini tüketici dışında üçüncü bir kişi karşılamaktadır.

İktisat literatüründe kadınların konu edildiği araştırmaların sayısı oldukça yüksektir. Feminist iktisat terimi, biri yerleşik iktisada feminist bir epistemolojik çerçeveden yöneltilen eleştiriler; diğeri de birinci aşamayı geçerek mevcut iktisada alternatif bir iktisat sunan teorik yaklaşımlar olmak üzere iki anlamda kullanılmaktadır. Dolayısıyla kadını konu edinen bütün iktisadi çalışmalar feminist iktisat kapsamına girmemektedir. Feminist iktisatçıların çalışmalarının biri politik, diğeri de entelektüel olmak üzere iki boyutu bulunmaktadır. Feminist iktisadın politik boyutu ile kadınların mevcut ilişkilerini iyileştirmeye katkıda bulunulması; entelektüel boyutu ile de mevcut iktisadi bilgi birikiminin sorgulanması ve mümkünse feminist eleştirilerin ışığında yeniden kurulması amaçlanmaktadır.

Bazı feministler, geleneksel epistemolojilerin bilerek ya da bilmeyerek kadınların bir bilen özne olabilme imkânını daima göz ardı ettiklerini savunmaktadırlar. Bunlara göre bilimin sesi erkeksi bir sestir ve tarih erkeklerin bakış açısından yazılmıştır. Bu geleneksel düşünme biçimine göre nesnellik, mantıksal tutarlılık, bireysel başarı, matematik, soyutlama, duygularını kontrol etme ve bilim gibi özellikler tarihsel süreç içersinde kültürel olarak güçlülük, sertlik ve erkeksilik ile, buna karşılık, öznellik, dostluk, sezgisel anlama, işbirliği, niteliksel çözümleme, somutluk, duygu ve doğa ise zayıflık, yumuşaklık ve kadınsılık ile ilişkilendirilmektedir.

Bu feminist eleştirinin daha iyi anlaşılabilmesi için yerleşik iktisadın temel karar birimi olan bireyin özellikleri üzerinde biraz durmak gerekecektir. Bilindiği üzere neoklasik iktisadı karakterize eden üç temel kavram vardır: Kıtlık, bencillik (kendi çıkarını gözetme) ve rekabet. Kıtlık/ Bolluk, Bencillik/Diğergamlık ve Rekabet/İşbirliği birer ikilem oluşturmaktadır. İkilemin her iki unsuru da hayatın içinde yer almaktadır. İkilemin bir yanı erkeksi diğer yanı da kadınsı kabul edilmektedir.

Bilindiği üzere neoklasik iktisadı karakterize eden üç temel kavram vardır: Kıtlık, bencillik (kendi çıkarını gözetme) ve rekabet. Kıtlık/ Bolluk, Bencillik/Diğergamlık ve Rekabet/İşbirliği birer ikilem oluşturmaktadır. İkilemin her iki unsuru da hayatın içinde yer almaktadır. İkilemin bir yanı erkeksi diğer yanı da kadınsı kabul edilmektedir.

Son feminist eleştiri ise modern bilimi karakterize eden nesnellik, tarafsızlık ve rasyonellik varsayımlarının erkek egemen içerimlerini sorgulamaktadır.

Dilin toplumsal işlevini göz önünde tutarak, öznenin dilsel yapılar içinde kendini kurarken dilin kavramları arasındaki anlam yoğunluk farkının belirleyici olduğunu savunan dilsel determinizmi ve determinizmin tüm versiyonlarına karşı olan varoluşçu veya postmodernist yaklaşımları da eklemek gerekir.

Sosyal determinizm; Tarihsel olarak oluşan sosyal ilişkiler, toplumsallaştırma kurumları aracılığı ile nesilden nesile aktarılmakta, kadın ve erkeğe yüklenen rol ve işlevler de, bu süreçte hep yeniden kurulmaya dayalıdır.

Bourdieu Yaklaşımının 4 temel analiz aracı; alan, sermaye, alışkanlık ve çıkar kavramlarıdır.

V. Zelizer (1988), yapısalcı yeni ekonomi sosyolojisini, her şeyi sosyal ilişkilere ve ağ sistemine indirgeyerek “sosyal yapı determinizmine” düştürdüğü eleştirisi getirdi. Ayrıca ekonomideki her şeyi kültürel mutlakçılığa indirgemenin de yanlış olacağını vurguladı. Doğru olanın ekonomik ve kültürel faktörleri de dikkate alarak, kültürel ve yapısal mutlakçılık arasında bir orta yol bulmak olduğunu savundu.

Granovetter’e göre, “ekonomik faaliyetler, sosyal yapı ve ilişkiler içinde zaten sıkıca yurtlanmış biçimde yer alır.” Bu yurtlanmayı sağlayan ağ - sistemidir (netwok). Bu nedenle, “yurtlanmışlık” konseptinin merkezi unsuru “sosyal ilişki ağları”dır.

Ekonomi ve sosyoloji arasındaki ilişkiler, ilk kez 20. yy’a girerken ve ikinci kez kuantum devrimin yansıması olarak da 21. yy’a girerken, ilgi ve yaratılan eser açısından iki kez doruk noktasına ulaştı. İlk ilgi, 1890 - 1920 yılları arasında sosyoloji biliminin kuruluş yıllarında yaşandı. Sosyoloji konusunda çalışan kurucu bilim insanları aynı zamanda ekonomi ile de yakından ilgilendiler. İkinci doruk noktası ise 1980 sonrasında yakalandı.

Ekonomi-endüstri ve toplum ilişkilerinin klasik geleneğini yansıtan çalışmaları, Marx, Weber, Durheim, Schumpeter, Polanyi ile Parsons ve Smelser’in çalışmalarında buluruz. Mark Granovetter’in “yurtlanmışlık” sorunu (1985) üzerine makalesi ve “Yeni Ekonomi Sosyolojisi”nden söz etmesi, ekonomi sosyolojisine yeni bir başlangıç sağlamıştır.