İKTİSADİ KALKINMA

Okur-yazarlık oranı

Sayısal göstergeler

Eğitim süresi

Mali göstergeler

Kaynak dağılımındaki yetersizlikler

Eşitsizlik

Etkinsizlik

Artan maliyetler

Doğum, ölüm ve göç hareketlerinin ilerde ki eğilimleri ile ilgili belli varsayımlara dayanarak, nüfusun gelecekteki gelişmesi hakkında yapılan tahminlerdir.

Nüfus artışını belirleyen faktörler; doğum ora­nı, ölüm oranı, net göç oranı ve nüfusun yaş bi­leşimidir. Doğum oranı, her yıl doğanların sayısı­nın nüfus içindeki payını, ölüm oranı ise her yıl ölenlerin sayısının nüfus içindeki payını gösterir. Göçmenler ile dışa göç edenler arasındaki fark net göçü verir. Net göç oranı, net göçün nüfus içindeki payıdır.

Demografik geçiş teorisi iktisadi kalkınmadan yola çıkarak nüfustaki gelişmenin açıklanmaya çalışıldığı bir yaklaşımdır. 1929 yılında Amerikalı nüfus bilimci Warren Thompson’un, son iki yüzyıl süresince sana­yileşmiş ülkelerdeki doğum ve ölüm oranlarındaki değişmeleri yorumlamasına dayanır. Demografik geçiş teorisi, ülkelerin yüksek doğum hızlarından ve yüksek ölüm hızlarından düşük doğum hızları ve düşük ölüm hızlarına, endüstrileşme öncesinden endüstrileşmiş topluma geçişlerini açıklamak için kullanılan bir modeldir. Demografik geçiş teorisinin orijinalinde dört aşama yer almaktadır. Bu aşamalar:

Gelir artış hızı, nüfus artış hızından yüksekse net kalkınma hızı pozitif olur, kişi başına düşen gelir artar. Tersine nüfus artış hızı, gelir artış hızından yüksekse net kalkınma hızı negatif olur, kişi başına düşen gelir azalır.

Bu teoriye göre, düşük gelir düzeyindeki ekonomilerde, nüfus artışının nedeni, ölüm oranındaki düş­medir. Kişi başına düşen gelir artışı nüfus artışına neden olmaktadır. Ancak burada dikkat edilmesi gereken husus gelir artışının ölüm oranlarında azalma kanalıyla (doğum oranlarında artma değil) nüfusu arttırma­sıdır. Gelişmekte olan bir ulusun gelir artışıyla elde edebileceği ilk kazanımlardan biri, temiz içme suyunun sağlanması, hijyen koşullarının iyileştirilmesi ve çocuk hastalıklarına karşı aşılanma gibi halk sağlığı önlem­leri gibi temel sağlık sorunlarının iyileştirilmesidir. Bu kazançlar hastalık ve ölüm hızlarını önemli ölçüde azaltabilir. Ölüm oranlarındaki keskin bir düşüş, gelişme sürecinin başında nüfus artışını hızlandırabilir. Sonuçta, doğum oranında belirgin bir değişiklik olmadığı sürece, kişi başına gelir artışı hızlandıkça, nüfus artışı da hızlanacaktır.

Kişi Başına Düşen Gelir↑→ Ölüm Oranı↓→Nüfus↑

Diğer taraftan kişi başına düşen gelir yükseldikçe, buna bağlı olarak tasarruflar ve dolayısıyla yatırımlar da artacaktır. Bu da, bir sonraki dönemde gelirin daha da yüksek olmasını sağlayacaktır.

Kişi Başına Düşen Gelir↑→ Tasarruflar↑→Yatırımlar↑→ Gelir ↑

Referans dönemi içinde ekonomik mal ve hizmetlerin üretimi için emek arzında bulunan çalışma çağındaki nüfusu kapsar. İşgücü, istihdamda olanlar ile işsizlerin toplamı olarak ifade edilmektedir.

Bu teoriye göre, düşük gelir düzeyindeki ekonomilerde, nüfus artışının nedeni, ölüm oranındaki düş­medir. Kişi başına düşen gelir artışı nüfus artışına neden olmaktadır. Ancak burada dikkat edilmesi gereken husus gelir artışının ölüm oranlarında azalma kanalıyla (doğum oranlarında artma değil) nüfusu arttırma­sıdır. Gelişmekte olan bir ulusun gelir artışıyla elde edebileceği ilk kazanımlardan biri, temiz içme suyunun sağlanması, hijyen koşullarının iyileştirilmesi ve çocuk hastalıklarına karşı aşılanma gibi halk sağlığı önlem­leri gibi temel sağlık sorunlarının iyileştirilmesidir. Bu kazançlar hastalık ve ölüm hızlarını önemli ölçüde azaltabilir. Ölüm oranlarındaki keskin bir düşüş, gelişme sürecinin başında nüfus artışını hızlandırabilir. Sonuçta, doğum oranında belirgin bir değişiklik olmadığı sürece, kişi başına gelir artışı hızlandıkça, nüfus artışı da hızlanacaktır.

Kişi Başına Düşen Gelir↑→ Ölüm Oranı↓→Nüfus↑

Diğer taraftan kişi başına düşen gelir yükseldikçe, buna bağlı olarak tasarruflar ve dolayısıyla yatırımlar da artacaktır. Bu da, bir sonraki dönemde gelirin daha da yüksek olmasını sağlayacaktır.

Kişi Başına Düşen Gelir↑→ Tasarruflar↑→Yatırımlar↑→ Gelir ↑

Üretime katılan bireyin sahip olduğu ve genel anlamda insanın niteliğini vurgulayan bilgi, beceri, deneyim ve dinamizm gibi pozitif değerler beşeri sermaye olarak tanımlanmaktadır. Beşeri sermaye genel olarak, şimdiki ve gelecekteki gereklere uygun olarak daha iyi eğitilmiş, beceri kazandırılmış insan kaynağıdır. Beşeri sermaye kavramı, yalnızca eğitim ve yetiştirmeyle değil, aynı zamanda, işgücünün verimlilik ve kalitesini arttırarak gelecekteki gelir düzeyini yükselten herhangi bir etkinlikle de ilişkilendirilebilir. Daha iyi eğitilmiş ve beceri kazandırılmış, dengeli ve sağlıklı beslenebilen, kültürlü insan kaynağı, başka bir deyişle daha verimli çalışabilen insan sermayesi, artan işgücü verimliliği demektir.

Beşeri sermaye bireylerin eğitim, yetiştirme veya diğer etkinlikler aracılığı ile kendilerine yatırım yapmaları ve böylelikle yaşam boyu kazançlarını arttırarak gelirlerini yükseltmelerini ifade eder. Bu anlamda beşeri sermayeyi insana yapılan bir yatırım unsuru olarak ifade etmek de mümkündür.

Eğitim ve sağlık dışında işgücünün verimliliğini artıran başka beşeri sermaye unsurlar da bulunmaktadır. Bunlar;