İKTİSADİ KALKINMA

Dengeli kalkınma, kıt kaynakların dağılımında ve kullanımında kesimler arası uyumu ve tamamlamayı esas alan dolayısıyla kalkınmayı “planlama” yoluyla gerçekleştirmeyi hedefleyen kalkınma şeklidir. Harvey Leibenstein planlama yoluyla dengeli bir kalkınmayı savunan bir teorisyendir.

Dengesiz kalkınma ile görüşler, dengeli kalkınmayla ilgili görüşlerin alternatifi niteliğindedir. Dengeli kalkınmanın aksine dengesiz kalkınmada planlı kalkınma ve kamu etkileri minimuma indirilmektedir.

Kalkınmanın kutupları teorisi François Perroux’e aittir. Perroux, kalkınmanın ülkenin her yerinde aynı anda başlamasının mümkün olamayacağını, bazı bölgelerin kalkınmada öncelik kazanacağını ve kalkınma kutuplarının oluşacağını belirtmektedir.

“Bilgi odaklı” isimli dengesiz kalkınma stratejisi “Ar-Ge merkezli” olarak da adlandırılır. Günümüzde bilgiye sahip olmak, bilgiyi üretmek, bilgiyi çoğaltıp depolamak ya da bilgiyi dağıtabilmek amaçlarına yönelik gerçekleştirilen yatırımların yüksekliği birer gelişmişlik göstergesi olarak kabul edilir.

Albert O. Hirschman dengesiz kalkınma teorisinin öncüsü kabul edilir. Hirschman, az gelişmiş ülkelerde bütün sektörlerde aynı anda bir kalkınma hamlesini gerçekleştirebilecek düzeyde sermaye birikimi ve piyasa genişliğinin bulunmadığını savunur.

İthal ikamesi; toplam arz içinde ithalatın payının azaltılması ve azaltılan ithalatın yerini yerli üretimin almasıdır.

Uyarılmış ithal ikamesi; ithalatın yerli üretimle ikamesine yönelik bir veya birden fazla politikanın başlatılıp geliştirildiği bir süreçtir. Uyarlanmış ithal ikamesi, kamu otoritesinin tercihlerini yansıtan politikalarla uyarılıp geliştirilmektedir.

Sanayileşmede ithal ikamesi süreci bir yandan koruma politikasını gerektirirken, diğer yandan da ülke içeride yaygın sanayileşme gerçekleşir. Bu durumda ithal ikamesi, koruma ve yaygın sanayileşme politikalarının birlikte yürütülmesi gerekir. Geliştirilmesi istenen veya gelişmekte olan sanayi dallarının korunmasında genel araçlar şunlardır;

İhracata dayalı sanayileşmede temel amaç olan döviz darboğazını aşmak amacıyla ihracatı geliştirici politikalar uygulanırken kullanılan araçlar, genellikle ihracatı özendirme önlemleri adı altında açıklanmaktadır. İhracatı özendirme önlemlerinin maliyeti düşürücü veya gelir artırıcı etkileri vardır. Bunları üç başlık altında ele alabiliriz;

Bütünleştirilmiş “strateji; gerek ithal ikamesi strateji gerekse ihracata dayalı stratejilerin birbirlerini rakipleri olmaktan çok birbirlerini tamamlayıcı özellikte olduğunu” savunur. İthal ikamesinin, sanayileşmenin başlatılabilmesi için gerekli olduğu ve ihracata dayalı bir sanayileşmenin ön aşamasını oluşturduğu genel kabul gören bir görüştür. Gerçekte ihracata konu olan mallar sanayi genellikle ithal ikameci bir politika sonucunda kurulmaktadır.

Kalkınma stratejilerinin temel amacı kalkınmanın gerçekleşmesinin yani kişi başlına düşen gelirin arttırılmasıdır. Seçilen stratejiye göre para, maliye, dış ticaret ve makro ekonomik politikalar belirlenir. Diğer seçenekler ise farklı kalkınma stratejilerinin izlediği yollardır.

Kalkınma stratejileri dengeli ve dengesi olmak üzere iki tanedir.

Dengeli kalkınma yaklaşımlarının aksine dengesiz kalkınmada planlı kalkınma ve kamu etkileri minimuma indirilmektedir. Dengesiz kalkınmada, dengeli kalkınmanın aksine “piyasa”nın önderliği ve etkinliği genel olarak kabul edilmektedir. Dengesiz kalkına stratejisinde lokomotif sektörler ve bölgeler seçilerek bunlara kaynak aktarılması ve kalkınmanın buradan başlayarak diğer sektör ve bölgeleri de etkilemesi amaçlanır.

Aşağıdakilerden hangileri ihracata dayalı sanayileşme stratejisinde kullanılabilecek araçlar şunlardır;

-Döviz kuru politikası

-Vergi iadesi

-İhracat kotası

-İhracat kredisi

-İhracat sigortası

-Ulaşım kolaylıklarının sağlanması

-Alt yapının tamamlanması

Bahsedilen model dengeli kalkınmadır. Bu tip bir kalkınma ise ancak planlamayla mümkün olmaktadır.

Kritik minimum çaba tezi Harvey Leibenstein’e aittir. Kritik minimum çaba kişi başına düşen geliri, gelir artış hızının nüfus artış hızını kalıcı bir şekilde aştığı düzeye kadar yükseltmek amacıyla yapılması gereken en az çabayı temsil eder.

Kamu müdahalesine ve planlamaya karşı olan görüş dengesiz kalkınma yaklaşımıdır.

Tarif edilen teori Kalkınma Kutupları teorisidir. Buna göre hammaddeye, tüketim merkezlerine, nitelikli işgücüne, ulaşım olanaklarına yakın olan ve altyapısı güçlü olan bölgeler daha hızlı kalkınırlar.

Bahsedilen kavram dijital (sayısal) uçurumdur. Buna göre bilginin üretimi ve kullanımında önde olan gelişmiş ülkeler ile gelişmemiş ülkeler arasındaki kalkınmışlık farkı artmaktadır.

Tarım ve gıda ürünleri bilgi odaklı sektörler arasında sayılmamaktadır.