İKTİSADİ KALKINMA

İktisadi kalkınma teorileri dört ana başlık altında toplanır. Bunlar;

Kısır döngü teorisinin varsayımlarını şu şekilde sıralamak mümkündür: İlki, belli bir noktadan hareket edilip tekrar o noktaya gelinerek döngü kapanmaktadır. İkincisi, bir faktör sadece kendinden sonra gelen faktörü etkilemektedir. Üçüncüsü, bir faktör sadece tek bir faktör tarafından etkilenmektedir. Sonuncusu, etkiler karşılıklı değil, tek yönlüdür.

Yoksulluğun kısır döngüsü teorisi Rangar Nurkse tarafından geliştirilmiştir. Bu teori az gelişmiş ülkelerde kişi başına düşen gelirin neden yükselmediğini arz ve talep yönünden incelemektedir.

Gelişme aşamaları teorisi beş aşamadan oluşur. Bunlar;

Gelişme aşamaları teorisi Walt W. Rostow tarafından geliştirilmiştir.  Gelişme aşamaları teorisi; kalkınma sürecinin belirli bir aşamada olan ülkelerin belirgin kalkınma planlarını tamamlayıcı bir yaklaşımdır.

Yapısalcı yaklaşım, az gelişmişliğin nedenlerini ülke içi (içsel) faktörlerle açıklayan merkez-çevre modelidir.

Sanayi devrimi, 1750-1850 yılları arasında İngiltere’de gerçekleşmiştir. Sanayi devrimi, verimlilik artışını hızlandırarak, İngiltere’yi küresel bir güç haline getirmiştir.

Sosyal ikilik; ikili yapının, sadece üretim yöntemlerinde değil; davranışlarda, hayat görüşünde, ticari geleneklerde de kendini gösterdiği yapıdır.

Tarım sektörü; sanayileşme öncesi dönemde GSYH’de sektör payı en yüksek olan sektördür. Sanayi sektörü; sanayi dönemde GSYH’de sektör payı en yüksek olan sektördür. Hizmet sektörü; sanayileşme sonrası dönemde GSYH’de sektör payı en yüksek olan sektördür.

Arthur Lewis “Sınırsız emek arzıyla kalkınma teorisi” içeren makalesini 1954 yılında yayınlamıştır.

Bahsedilen teori kısır döngü teorisidir. Buna göre az gelişmiş ülkeler açısından düşük gelir, düşük tasarruf, düşük yatırım, düşük verimlilik, düşük üretim ve yine düşük gelir şeklinde devam eden bir kısır döngü söz konusudur.

Faktörler arasında etkileşim bulunmaz, ilişki tek yönlüdür.

Doğru sıralama geleneksel-kalkışa hazırlık-kalkış-olgunlaşma ve kitle tüketim çağıdır.

Bu teoriye göre geleneksel toplum aşamasında sosyal hareketlilik ve değişim çok azdır.

Kalkınma farklılıklarını uzmanlaşma farklarıyla açıklayan yaklaşım Yapısalcılık olarak adlandırılmaktadır.

Bu yaklaşıma göre çevre ülkelerin sanayisi cılız, üretimleri emek yoğun ve ihraç edilen ürünler içinde ağırlık hammadde ve tarımsal mahsüllerdir. İşçi başına sermaye kullanımı düşük olduğundan işçi verimliliği düşüktür.

Bağımlılık yaklaşımına göre kapitalizmin son aşaması olan emperyalizm nedeniyle uluslararası ilişkilerde dünya merkez ve çevre olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Merkezi oluşturan zengin ülkelerle çevreyi oluşturan yoksul ülkeler arasında adil olmayan bir güç dağılımı bulunmaktadır. Bu güç dağılımı gelişmemiş ülkelerin kalkınmasını imkânsız hale getirmektedir.

Bahsedilen yaklaşım düalizmdir. Buna göre az gelişmiş ülkelerde geleneksel ve modern olarak ayrılan ikili bir yapı söz konusudur.

Bu yaklaşıma göre batılı toplumlar büyük ölçekli, doğulu toplumlar ise küçük ölçekli üretim yapmaktadır.

Söz konusu tanımlama yapısal değişim modelini tanımlamaktadır. Buna göre ilk aşamada tarım, ikinci aşamada sanayi, üçüncü aşamada ise hizmetler sektörü ekonomide ağırlığa sahip olmaktadır.