İKTİSADİ KALKINMA

Geleneksel iktisada dayalı yaklaşımlara göre, az gelişmiş ülkelerin bazı tipik özellikleri gelişmelerinin önündeki en önemli engeldir. Arz-talep
uyumsuzlukları, üretim faktörlerinin dağılımında görülen aksaklıklar, piyasaların darlığı, girişimci eksikliği, düşük verimlilik, gerekli üretim teknolojisinin yokluğu, beşeri sermayedeki eksiklikler bu tipik özellikler arasında sayılabilir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Bazı iktisatçılar tarafından “Kapalı Çember Teorisi” olarak da adlandırılan Kısır Döngü Teorisi, az gelişmişliği açıklarken, birbirini zincirleme olarak olumsuz etkileyen bir takım değişkenler arasındaki neden-sonuç ilişkisini incelemektedir. Böyle bir sistemde, her zaman bir noktadan başlayıp tekrar o noktaya geri dönen ve dolayısıyla gelişmeyi
olanaksız kılan özel bir belirleyicilik vardır. Bu özel belirleme biçimine kısır döngü adı verilir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Talep yönünden ise, düşük gelir düzeyi, piyasadaki efektif talebin düşük düzeyde gerçekleşmesine ve bu da üretimin yani gelirin başlangıçta olduğu gibi tekrar düşük olmasına yol açmaktadır. Böylece yatırımlar için gerekli olan güdü, iç pazarın darlığı nedeniyle talep yönünden yetersiz kalmaktadır. Girişimcilerin yatırım yapma istek ve arzusu kırılacağından yatırımlar yetersiz kalacak, bu nedenle de verimlilik ve sonucunda üretim düşük olacaktır. Nihayetinde, tüm bu birbirini etkileyen mekanizma sonucunda gelir düzeyi, başlangıçta olduğu gibi düşük kalacaktır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Rostow feodalizm ile kalkış arasındaki sürece “dönüşüm süreci” ya da “kalkışa hazırlık aşaması” adını vermiştir. İktisadi kalkınmanın başlaması için gerekli değişmelerin ortaya çıktığı aşamadır. Bu dönemde toplumda gerek bireysel, gerekse kurumsal açıdan ekonomik, kültürel ve siyasal değer yargılarında değişmeler başlamıştır. Doğru cevap D seçeneğidir.

Rostow olgunluk aşamasını, kaynakların büyük bir bölümünün modern teknolojinin yer aldığı alanlarda etkin bir biçimde kullanıldığı dönem
olarak tanımlamaktadır. Bu aşamada eski önder sektörlerin yerini yenileri almıştır.Doğru cevap A seçeneğidir.

Yapısalcı yaklaşım az gelişmişliğin nedenlerini ülke içi (içsel) faktörlerle, bağımlılık yaklaşımı ise ülke dışı (dışsal) faktörlerle açıklayan merkez-çevre
modelleridir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Bağımlılık yaklaşımını savunanların kullandığı kavramsal araçların önemli bir kısmı Marksist kuramdan alınmıştır. Bu nedenle bağımlılık yaklaşımı, ilk ya da erken
Neo-Marksist teoriler arasında yer almaktadır. Doğru cevap D seçeneğidir.

İkilik (düalizm) teorisine göre, az gelişmiş ülkelerin sosyo-ekonomik yapıları kendi içinde homojen değildir ve bu nedenle ilgili yapıları tek bir sistem olarak ele alınamaz. Sistemlerden biri (modern kesim), gelişmiş bir sosyo-ekonomik sistemi yansıtırken, ötekisi (geleneksel kesim) henüz gelişmemiş bir sistemi oluşturur. Gannage, ikili yapıda gerek kesimler ve bölgeler, gerekse sosyal gruplar arasında büyük uçurumların olduğunu belirtmektedir. Böylece ikili yapı
ile ilgili olarak literatürde iktisadi ikilik, bölgesel ikilik ve sosyal ikilik olmak üzere çeşitli ayırımlar yapılmaktadır. Diğer seçeneklerde verilen bilgiler diğer yaklaşımlara aittir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Standart üretim
• Büyük ölçekli üretim
• Esnek arz
• Değişen teknoloji
• Yeni mallar üretimi

Doğru cevap B seçeneğidir.

A. Fisher ve C. Clark, sektör analizine dayalı olarak ele aldıkları basit aşama teorisinde kalkınma sürecinde ülkelerin belirli aşamalardan geçtiklerini öne sürmüşlerdir. Bu teoride üretimin birincil, ikincil ve üçüncül sektör arasındaki dağılımı dikkate alınmaktadır. Birincil sektör tarımsal ürünler, ikincil sektör imalat sanayi, üçüncül sektör ise hizmetler sektörüdür. Doğru cevap E seçeneğidir.

Kısır Döngü Teorisine Yöneltilen Eleştiriler

Kalkışa hazırlık aşamasını ilk tamamlayan ülke İngiltere olmuştur. Bunda İngiltere’nin coğrafi durumunun, doğal kaynaklarının, ticari olanaklarının, sosyal ve ekonomik yapısının etkisi bulunmaktadır. İngiltere’den sonra Batı Avrupa ülkeleri kalkışa hazırlık aşamasına 17. yüzyılın sonlarında, 18. yüzyılın başlarında girmişlerdir.

Rostow Türkiye’nin 1937 yılında kalkış aşamasına geçtiğini ifade etmektedir. Bununla birlikte Rostow 1930-40 döneminde gerçekleştirilen sanayileşme faaliyetlerine karşın (bu dönem sanayide planlı yıllara denk gelmektedir) Türkiye ekonomisinin asıl gelişmesinin tarımsal üretim ve gelirin artmış olduğu 1955 yılı olduğunu da belirtmiştir.

Nurkse’e göre, “az gelişmiş ülkeler yoksul oldukları için yoksuldur”.

Yapısalcı yaklaşım az gelişmişliğin nedenlerini ülke içi (içsel) faktörlerle bağlamaktadır.Yapısalcı görüşün önde gelen isimleri H. Singer, R. Prebisch, C. Furtado ve O. Sunkel olarak sıralanabilir

Bağımlılık yaklaşımı az gelişmişliğin nedenlerini ülke dışı (dışsal) faktörlerle açıklayan merkez-çevre modelleridir. Bu yaklaşımın temel çerçevesini özellikle P. Baran, A. G. Frank, S. Amin, A. Emmanuel ve I. Wallerstein’in görüşleri oluşturmaktadır.

İkilik teorisi, az gelişmiş ülkelerin gelişmiş ülkelerin izlemiş olduğu yolu aynen izleyerek gelişebileceklerini öne sürmektedir.

A. Fisher ve C. Clark, sektör analizine dayalı olarak ele aldıkları basit aşama teorisinde kalkınma sürecinde ülkelerin belirli aşamalardan geçtiklerini öne sürmüşlerdir. Bu teoride üretimin birincil, ikincil ve üçüncül sektör arasındaki dağılımı dikkate alınmaktadır. Birincil sektör tarımsal ürünler, ikincil sektör imalat sanayi, üçüncül sektör ise hizmetler sektörüdür.Üç sektör teorisi olarak da bilinen bu teoriye göre, her ülke önce birincil sektörlerde üretilen tarımsal ürünler, orman ve maden ürünlerini üretmektedir. Gerekli temel mallarla ilgili ihtiyaçlarını karşılayan ülkeler, daha sonra iktisadi kaynaklarını ikincil sektörlere yani imalat faaliyetlerine kaydırmaktadır. Bu aşamayı takiben nihayet inşaat, ulaştırma, haberleşme, ticaret ve mali işlemlerin yer aldığı üçüncül sektörlere yönelik hizmet faaliyetlerine geçilmektedir. O halde, basit aşama teorisine göre bir ülke kalkındıkça ekonominin ağırlığı, birincil mallar üretiminden (tarım), ikincil mallar üretimine (imalat) ve sonunda üçüncül mallar (hizmetler) üretimine kaymaktadır.

Sınırsız emek arzı ile kalkınmanın mükemmel bir biçimde gerçekleştirilebilmesi için gerekli koşullar şu şekilde sıralanabilir: