İKTİSADİ KALKINMA

Geleneksel toplum

Kalkışa hazırlık

Kalkış

Olgunluk

Kitle tüketim çağı

Talep yönünden, düşük gelir düzeyi, piyasadaki efektif talebin düşük düzeyde gerçekleşmesine ve bu da üretimin yani gelirin başlangıçta olduğu gibi tekrar düşük olmasına yol açmaktadır. Böylece yatırımlar için gerekli olan güdü, iç pazarın darlığı nedeniyle talep yönünden yetersiz kalmaktadır. Girişimcilerin yatırım yapma istek ve arzusu kırılacağından yatırımlar yetersiz kalacak, bu nedenle de verimlilik ve sonucunda üretim düşük olacaktır. Nihayetinde, tüm bu birbirini etkileyen mekanizma sonucunda gelir düzeyi, başlangıçta olduğu gibi düşük kalacaktır.

Yapısalcı görüşün önde gelen isimleri H. Singer, R. Prebisch, C. Furtado ve O. Sunkel olarak sıralanabilir. Prebisch ve diğer yapısalcılar tarafından geliştirilen model bir merkez-çevre modelidir. Karşılaştırmalı üstünlükler teorisine göre oluşturulan uluslararası işbölümünün yerleşmesiyle dünya, merkez (sanayi ürünleri üreten gelişmiş ülkeler) ve çevrenin (merkez ülkelere hammadde ve tarımsal ürünler sağlayan az gelişmiş ülkeler) oluşturduğu bir bütün olmaya başlamıştır. Yapısalcılara göre bu şekilde gelişen merkez-çevre kutuplaşması ve farklılaşması insanlık tarihine damgasını vurmuştur. Yapısalcı tezlere göre, dünya ekonomisinin içinde bulunduğu durum sanayi devrimi ile başlamıştır. Teknolojik gelişme ve bu gelişmenin ürünleri dünya ölçeğinde eşitsiz bir biçimde dağılmıştır. Sanayi devrimiyle, o zamana kadar verimlilikte görülmemiş ölçüde artışlar olurken, bu artışlardan her ülke eşit bir biçimde yararlanamamıştır. Prebisch, verimlilik artışlarından az gelişmiş ülkelerin gelişmiş ülkeler gibi yararlanamadığını belirtmiştir. Gelişmiş ülkeler teknolojik ilerlemenin sağladığı avantajlarla merkez konumlarını korumayı başarmışlardır.

İkilik teorisi, az gelişmiş ülkelerin gelişmiş ülkelerin izlemiş olduğu yolu aynen izleyerek gelişebileceklerini öne sürmektedir. Batı toplumları feodalizmin çözülmesine ve kapitalizmin kurulmasına tanıklık etmiştir. Bu dönüşüm sürecinde geleneksel ve içine kapalı bir tarım toplumu olan feodalizm, kapitalizmle birlikte gelişen endüstriyel ilişkiler sonucunda dışa açık bir sanayi toplumu haline gelmiştir. Eğer geleneksel kesimin çözülüp, modern kesimin ekonomiye egemen olacağı bir aşamaya gelebilmek için gerekli mekanizmalar işletilebilirse, aynı süreç bugün ikili yapıya sahip olan az gelişmiş ülkelerde de yaşanacaktır.

Gerçek anlamda ikili yapının, sanayileşme sürecinde görülen bir olgu olduğu iddia edilebilir. Esasen geleneksel bir yapıya sahip olan ekonomi, modern yapıya dönüşümü gerçekleştirirken, yani yapısal değişimi yaşarken, bu ikili özelliği göstermek durumundadır.

Üç sektör teorisi olarak da bilinen bu teoriye göre, her ülke önce birincil sektörlerde üretilen tarımsal ürünler, orman ve maden ürünlerini üretmektedir. Gerekli temel mallarla ilgili ihtiyaçlarını karşılayan ülkeler, daha sonra iktisadi kaynaklarını ikincil sektörlere yani imalat faaliyetlerine kaydırmaktadır. Bu aşamayı takiben nihayet inşaat, ulaştırma, haberleşme, ticaret ve mali işlemlerin yer aldığı üçüncül sektörlere yönelik hizmet faaliyetlerine geçilmektedir. O halde, basit aşama teorisine göre bir ülke kalkındıkça ekonominin ağırlığı, birincil mallar üretiminden (tarım), ikincil mallar üretimine (imalat) ve sonunda üçüncül mallar (hizmetler) üretimine kaymaktadır.