İKTİSADİ KALKINMA

İktisadi kalkınma, az gelişmiş bir ülkede kişi başına düşen reel gelirin arttırılmasıyla birlikte, iktisadi ve sosyo-kültürel yapının da değiştirilmesi, yenileştirilmesidir. İktisadi kalkınma, iktisadi büyümeyi de içerdiğinden daha geniş kapsamlı bir olgudur.

İktisadi kalkınma, az gelişmiş bir ülkede kişi başına düşen reel gelirin arttırılmasıyla birlikte, iktisadi ve sosyo-kültürel yapının da değiştirilmesi, yenileştirilmesidir. İktisadi kalkınma, iktisadi büyümeyi de içerdiğinden daha geniş kapsamlı bir olgudur. İktisadi kalkınma ve büyüme arasındaki temel fark yapısal değişmedir. Bu anlamda, iktisadi kalkınma sadece ekonomik boyutlarla sınırlanmayan, toplumu sosyal, siyasal ve kültürel boyutlarıyla kuşatan karmaşık ve dinamik bir süreçtir. İktisadi büyüme ile kalkınma arasındaki temel farklardan biri de büyümenin niceliksel, kalkınmanın ise daha çok niteliksel unsurları içermesidir.

Kalkınma kavramının bugüne ulaşmasında, zamanla benimsenen
yaklaşımların payı büyüktür. Bunlar;

Geleneksel Kalkınma İktisadı Yaklaşımı

Temel İhtiyaçlar Yaklaşımı

Sürdürülebilir Kalkınma Yaklaşım

İnsani Kalkınma Yaklaşımı

Sürdürülebilir İnsani Kalkınma

Üretim boyutu - Üretim düzeyini yükseltmek ve üretimde verimliliği artırmak
İnsani boyutu - Yaşam standartlarını yükseltmek, gelir dağılımını iyileştirmek
İstihdam boyutu - İstihdam olanaklarını genişletmek ve çalışma koşullarını iyileştirmek
Hâkimiyet boyutu - Topluluklar ya da ülkeler arası yarışta önde yer almak
Çevre boyutu - Kalkınmayı çevreye en az zararı vererek gerçekleştirmek
Özgürlük boyutu - Ekonomik, siyasal ve sosyal yönden özgürlük düzeyini yükseltmek

Hedef 1- Yoksulluğa Son

Hedef 2- Açlığa Son
Hedef 3- Sağlıklı Bireyler
Hedef 4- Nitelikli Eğitim
Hedef 5- Toplumsal Cinsiyet Eşitliği
Hedef 6- Temiz Su ve Sıhhi Koşullar
Hedef 7- Erişilebilir ve Temiz Enerji
Hedef 8- İnsana Yakışır İş ve Ekonomik Büyüme
Hedef 9- Sanayi, Yenilikçilik ve Altyapı
Hedef 10- Eşitsizliklerin Azaltılması
Hedef 11- Sürdürülebilir Şehir ve Yaşam Alanları
Hedef 12- Sorumlu Tüketim ve Üretim
Hedef 13- İklim Eylemi
Hedef 14- Sudaki Yaşam
Hedef 15- Karasal Yaşam
Hedef 16- Barış ve Adalet
Hedef 17- Hedefler İçin Ortaklıklar

Kişi başına GSYH=GSYH/Nüfus. Bu nedenle "E" seçeneği satın alma gücü paritesinin değil kişi başına düşen gelir yaklaşımının hesaplanma yöntemidir.

Son olarak sağlık, eğitim ve gelire ilişkin endeks değerlerinin geometrik ortalaması alınarak İGE değerine ulaşılmaktadır.

Türkiye'nin ortalama insani gelişme endeks değeri 0.75'dır. Tablo 1.8'den veriler kontrol edilebilir.

Az gelişmiş ülkelerde;

Düşük kişi başına gelir

Dengesiz gelir dağılımı

Büyük oranlı yoksulluk

Yetersiz sermaye birikimi

Yüksek ithalat bağımlılığı

Yüksek oranlı işsizlik söz konusudur.

İmalat sanayisinin içyapısındaki bu dengesizlik hem ekonomide sanayi kesiminin katma değerinin düşük olmasına yol açmakta, hem de yaratılan sanayinin hammadde ve teknolojik yönden dışa bağlı kalmasına ortam hazırlamaktadır.

iktisadi büyüme, bir ülkenin reel Gayrisafi Yurtiçi Hâsıla (GSYH) düzeyinde görülen sürek­li artış olarak tanımlanabilir. İktisadi büyüme kişi başına düşen reel gelir artışı olarak da ifade edile­bilmektedir.

Reel GSYH Bir ülkenin sınırları içinde belli bir yılda üretilen tüm nihai mal ve hizmetlerin temel bir yılın fiyatları üzerinden değeridir. Reel GSYH değerinin ülke nüfusuna bölünmesiyle kişi başına düşen reel gelir büyüklüğü elde edilir.

Reel GSMH, bir ülkenin vatandaşları tarafından belli bir yılda gerek söz konusu ülkede gerekse diğer ülkelerde üretilen tüm nihai mal ve hizmetlerin temel bir yılın fiyatları üzerinden değeridir.

GSMH=GSYH+ Net Dış Faktör Gelirleri

İktisadi kalkınma, az gelişmiş bir ülkede kişi başına düşen reel gelirin arttırılmasıyla birlikte, iktisadi ve sosyo-kültürel yapının da değiştirilme­si, yenileştirilmesidir. İktisadi kalkınma, iktisadi büyümeyi de içerdiğinden daha geniş kapsamlı bir olgudur. İktisadi kalkınma ve büyüme arasındaki temel fark yapısal değişmedir. Bu anlamda, iktisadi kalkınma sadece ekonomik boyutlarla sınırlanma­yan, toplumu sosyal, siyasal ve kültürel boyutlarıyla kuşatan karmaşık ve dinamik bir süreçtir. Genellik­le iktisadi kalkınma yerine kullanılan iktisadi geliş­me ise, daha çok büyüme sorununu çözmüş ve ya­pısal değişim içine girmiş ekonomilerin durumunu anlatmak için kullanılır.

Temel İhtiyaçlar Yaklaşımı: Kalkınmayı sadece milli gelir artışlarına atfeden, böylelikle insan ve refah faktörünü göz ardı eden geleneksel kalkınma iktisadı yaklaşımı bir zaman sonra eleştirilmeye başlanmıştır. İktisadi büyümenin yoksulluğun ortadan kaldırılması için yeterli bir koşul olmaması, dünya üzerinde çok sayıda insanın halen yoksulluk içinde yaşaması, az gelişmiş ve gelişmiş ülkeler arasındaki farkın giderek açılması beraberinde yeni arayışları getirmiştir.

Sürdürülebilir Kalkınma Yaklaşımı: Temel ihtiyaçlar yaklaşımı 1970’li yılların sonlarında yerini sürdürülebilir kalkınma yaklaşımına bırakmıştır. Önceleri doğal kaynakların sınırsız olduğu kabul edilmekte ve kalkınmanın doğal kaynaklar ve çevre üzerindeki olumsuz etkilerine yer verilmemekteydi. Oysa iktisadi faaliyetler sonucu oluşan ekolojik sorunların anlaşılması ve çözülmesi için doğanın da bir üretim faktörü olarak görülmesi ve sınırlarının bilincine varılması gerekmektedir. Sürdürülebilir kalkınma yaklaşımı mevcut ve gelecek kuşakların refahı için çevrenin korunmasına büyük önem vermekte, kalkınmanın ekolojik dengeyi bozmadan gerçekleştirilmesi gerektiği düşüncesi ön plana çıkmaktadır. Sürdürülebilir kalkınma, gelecek kuşakların ihtiyaçlarını karşılayabilmelerini tehlikeye sokmaksızın, bugünkü kuşakların kendi ihtiyaçlarını karşılayabilen kalkınma olarak tanımlanmaktadır.

İnsani Kalkınma Yaklaşımı: Kalkınmanın iktisadi büyümeyle eşanlamlı kullanıldığı dönemlerde, kalkınma olgusunun insani boyutu büyük ölçüde göz ardı edilmiştir. Oysaki kalkınmanın nihai odak noktası insandır. 1980’li yıllardan itibaren popülerlik kazanan insani kalkınma yaklaşımında kalkınma, insani kalkınma bağlamında ele alınmakta ve ölçümünde de insani kalkınma ile ilgili göstergelerin kullanılmaya başlandığı gözlenmektedir. İnsani kalkınma, geleneksel kalkınma tanımına ek olarak, yaşam kalitesini, iyi bir eğitimi, sağlıklı ve uzun bir yaşamı içine alan çok boyutlu bir kavramdır. Bu anlamda, ülkelerin gelişmişlik düzeylerinin belirlenmesinde, iktisadi büyümeden çok insani kalkınma alanında kaydettikleri ilerlemeler daha belirleyici bir rol oynamaktadır.

Sürdürülebilir İnsani Kalkınma: Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) 1990 yılında hazırlanan İnsani Gelişme Raporu’nda milli gelir artışının insani kalkınma için gerekli bir koşul olmasına rağmen yeterli olmadığı vurgulanmaktadır. Rapora göre yüksek bir büyüme hızı yakalayan ülkelerde, insani kalkınma düzeyi düşük olabileceği gibi, insani gelişmişlik açısından ileri düzeyde bulunan ülkeler düşük bir büyüme hızı kaydedebilmektedir. Bu anlamda iktisadi büyüme, insani gelişmeyi garanti etmemektedir. 1994 yılı İnsani Gelişme Raporu’nda yeni kalkınma stratejisinin adı “sürdürülebilir insani kalkınma” olarak ifade edilmiştir. Bu kalkınma anlayışı, doğal kaynaklara ve çevreye dayanan sürdürülebilir kalkınma yaklaşımı ile insani kalkınma yaklaşımını içermektedir.

Kişi başına GSYH=GSYH/Nüfus
Ülkelerin GSYH düzeyleri kendi ulusal para birimleri ile hesaplanmaktadır. Ülkelerin gelişmişlik düzeylerinin tespiti nispi anlamda bir karşılaştırma yapmayı gerektirdiğinden ulusal para cinsinden hesaplanan GSYH değeri ortak bir para birimine (genellikle dolara) dönüştürülür. Elde edilen değer ülke nüfusuna bölünerek dolar cinsinden kişi başına düşen gelir değerine ulaşılır.

Sektörel Özellikleri
Ekonominin sektörel bazda yapısı incelendiğinde az gelişmiş ülkelerin çok önemli bir özelliği olan ikili yapılarla karşılaşılmaktadır. Bu anlamda hem tarım, sanayi ve hizmetler gibi ekonomik sektörler hem de toplumsal yapı, geleneksel ve modern kesim olarak ikiye ayrılmaktadır.