İKTİSADİ KALKINMA

GSMH=GSYH+ Net Dış Faktör Gelirleri

İktisadi büyüme gelişmiş ülkelerin, kalkınma ise az gelişmiş ülkelerin gerçekleştirmeye çalıştıkları bir hedeftir. Bir ülkede üretim artışı ya tam istihdamın altında kullanılan iktisadi kaynakların daha etkin kullanılmaya başlanması yoluyla ya da tam istihdamda kullanılan kaynak miktarına yenilerinin eklenmesi yoluyla gerçekleşir. Birinci durum kalkınma, ikinci durum büyümedir. İktisadi büyüme teorileri tam istihdamı veri almakta ve ancak bu koşulu gerçekleştiren ülkelerle yani gelişmiş ülkelerle ilgilenmektedir. İktisadi büyüme ekonominin gövdesiyle genişlemesi olduğuna göre, emek, sermaye, doğal kaynak ve teknoloji gibi üretim faktörlerinin bir veya bir kaçının artması sonucu meydana gelen hâsıla artışıdır. Oysa az gelişmiş ülkeler yapısal sorunlar, sermaye yetersizliği ve işsizlik gibi özelliklerinden dolayı tam istihdamın altında bulunmaktadır.

İktisadi büyüme ile kalkınma arasındaki temel farklardan biri de büyümenin niceliksel, kalkınmanın ise daha çok niteliksel unsurları içermesidir. Büyüme, üretimin ve kişi başına düşen gelirin arttırılması olduğuna göre nicelik bakımından ortaya çıkan bir değişikliktir. Bir ekonominin büyümesi, mutlaka o ekonominin yapısal değişimini gerektirmez.

Kalkınma her ne kadar iktisadi büyümeyi içerse de sadece var olanın niceliksel olarak büyümesi anlamına gelmemekte, olumlu anlamda yeni bir yapının kurulmasını da öngörmektedir. Yapısal değişim kalkınmanın niteliksel yönünü temsil etmektedir. Kalkınma tanımındaki temel vurgu kalkınmanın iktisadi büyümeden farklı olarak yapısal bir değişim sürecini içermesidir. Yapısal değişim ekonomik, sosyal, siyasal ve kültürel alanlarda yaşanan, bazen sayılarla ölçülebilen, bazen de ölçülemeyen ancak gözlenebilen veya hissedilebilen sosyo-ekonomik gelişmeleri ifade eder.

Yapısal değişim ekonomik, sosyal, siyasal ve kültürel alanlarda yaşanan, bazen sayılarla ölçülebilen, bazen de ölçülemeyen ancak gözlenebilen veya hissedilebilen sosyo-ekonomik gelişmeleri ifade eder. Yapısal değişmenin göstergelerinden bazılarını şu şekilde sıralamak mümkündür:

Avusturya ve İspanya gelişmiş, Senegal ve Haiti az gelişmiş, Türkiye ise gelişmekte olan ülkeler arasında sayılabilir.

Bir ülkenin en az gelişmiş ülke olarak sınıflandırılmasında aşağıdaki kriterlere uygunluk aranmaktadır:

İktisadi kalkınma, iktisat biliminin en yeni ve en ilgi çekici alanlarından biridir. Her ne kadar Adam Smith’in ilk kalkınma iktisatçısı, 1776 yılında yayınlanan “Ulusların Zenginliği” adlı eserinin ise kalkınma konusundaki ilk bilimsel inceleme olduğu bazı yazarlarca ileri sürülse de iktisadi kalkınma ile ilgili ilk sistematik çalışmalar 1940’lı yılların sonunda başlamıştır. İktisadi kalkınma, II. Dünya Savaşından sonra, gerek yeni siyasi bağımsızlıklarını ilan eden az gelişmiş ülkelerin, gerekse savaş sonrası ekonomilerini düzeltmeye çalışan batı ülkelerinin iktisadi gelişmelerini sağlama amacıyla oluşmuş ve ortaya çıktığı dönemde oldukça popülerlik kazanmış bir alt disiplindir.

Üretim boyutu: Üretim düzeyini yükseltmek ve üretimde verimliliği artırmak

İnsani boyutu: Yaşam standartlarını yükseltmek, gelir dağılımını iyileştirmek

İstihdam boyutu: İstihdam olanaklarını genişletmek ve çalışma koşullarını iyileştirmek

Hâkimiyet boyutu: Topluluklar ya da ülkeler arası yarışta önde yer almak

Çevre boyutu: Kalkınmayı çevreye en az zararı vererek gerçekleştirmek

Özgürlük boyutu: Ekonomik, siyasal ve sosyal yönden özgürlük düzeyini yükseltmek

İnsani gelişme ve yaşam kalitesi göreli kavramlar olduklarından bunları tanımlamak da oldukça güçtür. Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP), 1990 yılından itibaren her yıl düzenli olarak yayınlanan İnsani Gelişme Raporlarında ülkelerin gelişmişlik düzeylerini karşılaştırırken insani gelişme endeksi yaklaşımını kullanmaktadır. Çağdaş anlamda insani kalkınma kavramını ifade eden ülkelerin refah ve gelişmişlik düzeylerini sayısal değerlere dönüştürerek ölçüm yapılmasını sağlayan İnsani Gelişme Endeksi (İGE), hem ekonomik hem de sosyal kalkınmayı dikkate alan çok yönlü bir ölçüttür. İGE’nin üç bileşeni bulunmaktadır. Bunlar; eğitim, sağlık ve gelirdir.

S. Kuznets, kalkınmanın başlangıcında, milli gelirin bireyler ve hanehalkları arasında eşitsiz bir biçimde dağılacağını, bu şekilde düşük kişi başına gelir düzeyinde, gelir dağılımında adaletsizlik olacağını belirtmiştir. Kalkınma sürecinin daha sonraki aşamalarında kişi başına gelir düzeyinin belli bir eşiği aşmasıyla birlikte gelir dağılımında eşitsizliğin giderek azalacağını ileri sürmüştür. Bu durum Kuznets’in Ters U Hipotezi olarak bilinmektedir. Ancak uzun dönemde bu ilişki tersine dönmekte ve iktisadi büyüme, gelir eşitsizliğinde azalmaya yol açarak kalkınma sürecinin gerçekleşmesine katkıda bulunmaktadır. Gelir düzeyi çok düşük ülkelerden orta gelirli ülkelere gidildikçe gelir dağılımında adaletsizlik artar. Orta gelirli ülkelerden yüksek gelirli ülkelere gidildikçe gelir dağılımındaki adaletsizlik azalır

Az gelişmiş ülkelerin en önemli siyasal ve yönetsel özellikleri arasında demokratikleşememe, siyasi istikrarsızlık, politik yozlaşma, mutlak gücün kötüye kullanımı, oy ticareti ve rant kollama gelmektedir.

İktisadi büyüme, bir ülkenin reel Gayrisafi Yurtiçi Hâsıla (GSYH) düzeyinde görülen sürekli artış olarak tanımlanabilir.

Bu grubu biraz daraltmak için Birleşmiş Milletler 1971 yılında “En Az Gelişmiş Ülkeler” olarak adlandırılan ayrı bir gruplandırma kullanmaya başlamıştır.

Bu grubu biraz daraltmak için Birleşmiş Milletler 1971 yılında “En Az Gelişmiş Ülkeler” olarak adlandırılan ayrı bir gruplandırma kullanmaya başlamıştır.

Bu grubu biraz daraltmak için Birleşmiş Milletler 1971 yılında “En Az Gelişmiş Ülkeler” olarak adlandırılan ayrı bir gruplandırma kullanmaya başlamıştır. Bir ülkenin en az gelişmiş ülke olarak sınıflandırılmasında aşağıdaki kriterlere uygunluk aranmaktadır 

 • Düşük gelir: Kişi başına düşen GSYH’nin üç yıllık ortalamasının 992 Dolar’ın altında olması (ortalama 1190’ı aştığında bu gruptan çıkılmakta)

Bu grubu biraz daraltmak için Birleşmiş Milletler 1971 yılında “En Az Gelişmiş Ülkeler” olarak adlandırılan ayrı bir gruplandırma kullanmaya başlamıştır. Bir ülkenin en az gelişmiş ülke olarak sınıflandırılmasında aşağıdaki kriterlere uygunluk aranmaktadır (UNCTAD, 2012: iii):

Birleşmiş Milletler 1971 yılında “En Az Gelişmiş Ülkeler” olarak adlandırılan ayrı bir gruplandırma kullanmaya başlamıştır. Bir ülkenin en az gelişmiş ülke olarak sınıflandırılmasında aşağıdaki kriterlere uygunluk aranmaktadır (UNCTAD, 2012: iii):

Gelişmiş ülkeler arasında yer alan Kanada, Avustralya ve Yeni Zelanda aynı zamanda birer tarım ülkesi olmasına rağmen tarımsal üretimleri ileri teknolojiyle gerçekleştirilmektedir.

MIST (Meksika, Endonezya, Güney Kore ve Türkiye) oluşumu içine giren ülkeler dinamik gelişmekte olan ülkeler ya da yükselen piyasa ekonomileri olarak adlandırılmaya başlamıştır

Adam Smith’in ilk kalkınma iktisatçısı, 1776 yılında yayınlanan “Ulusların Zenginliği” adlı eserinin ise kalkınma konusundaki ilk bilimsel inceleme olduğu bazı yazarlarca ileri sürülse de iktisadi kalkınma ile ilgili ilk sistematik çalışmalar 1940’lı yılların sonunda başlamıştır.

Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) 1990 yılında hazırlanan İnsani Gelişme Raporu’nda milli gelir artışının insani kalkınma için gerekli bir koşul olmasına rağmen yeterli olmadığı vurgulanmaktadır.