İKTİSADİ KALKINMA - Deneme Sınavı - 15

Beşeri Sermayenin Diğer Unsurları ve Kalkınma
Eğitim ve sağlık dışında işgücünün verimliliğini artıran başka beşeri sermaye unsurlar da bulunmaktadır. Bunlar; beslenme, sosyal sermaye, fiziki ve beşeri sermayenin tamamlayıcılığı, ücret düzeyi ve motivasyondur.

Nüfus artışını belirleyen faktörler; doğum oranı, ölüm oranı, net göç oranı ve nüfusun yaş bileşimidir. Doğum oranı, her yıl doğanların sayısının nüfus içindeki payını, ölüm oranı ise her yıl ölenlerin sayısının nüfus içindeki payını gösterir. Göçmenler ile dışa göç edenler arasındaki fark net göçü verir. Net göç oranı, net göçün nüfus içindeki payıdır. Doğal nüfus artışı sadece doğum ve ölümlerle ilgilidir. Doğal nüfus artış oranı, doğum oranı ile ölüm oranı arasındaki farktır. Nüfus artış oranı ise, doğum oranı ve ölüm oranı arasındaki farka net göç oranının eklenmesi ile elde edilir.

Çok yüksek insani gelişmeye sahip ülkelerde bebek ölüm oranları ve beş yaş altı çocuk ölüm oranları diğer ülke grupları içerisinde en düşük olan ülke grubudur. Toplam doğurganlık hızının ise en düşük olduğu ülke grubudur.

Bireysel gelir dağılımı, bir ülkede meydana getirilen gelirin toplumu oluşturan birey ve hane halkları arasında nasıl dağıtıldığını gösteren gelir dağılımı kavramıdır. Bireysel gelir dağılımı bireylerin ve hane halklarının gelirlerinin büyüklüğüne göre belirlenmektedir.

Milli gelirin elde edilmesine katkıda bulunan çeşitli üretim faktörlerinin milli gelirden aldıkları payı ifade eden bir kavramdır. Bu gelir dağılımı türünde milli gelirin kâr, ücret, faiz ve rant arasındaki dağılımı dikkate alınmaktadır. Kâr, faiz ve rant gelirlerine “mülk” gelirleri, geri kalan gelire de “emek” geliri denildiği için fonksiyonel gelir dağılımı aslında gelirin sosyal sınıflar arasında nasıl dağıldığı ile ilgili bir kavramdır. III. seçenekte verilen bilgi sektörel gelir dağılımı ile ilgili bilgidir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Devlet çeşitli nedenlerle piyasa ekonomisinin işleyişine karışır ve gelir dağılımına müdahale ederek gelir dağılımının adaletli olmasına çalışır. Zira gelir dağılımındaki eşitsizlikler ekonomik büyüme, kalkınma ve etkinlik üzerinde olumsuz etkiler
doğurabilmektedir. İşte devletin gelir dağılımına yaptığı bu müdahaleye ikincil gelir dağılımı adı verilir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Gelir dağılımı ile ilgili ilk teorik yaklaşımı Fizyokratlar geliştirmiştir. Aslen Fizyokratlar tarafından geliştirilen “İktisadi Tablo” ekonomide gelirin ortaya çıkma süreci ile meydana gelen tarımsal ürünün sınıflar arasında nasıl paylaşılacağının analizini yapmaktadır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Bazı kişi ve gruplar ülkenin ortalama gelirinden fazlasını, bazıları ise daha azını alırlar.Eşitsizlik temel olarak emek piyasası sonuçlarının ve sermaye sahipliğinin eşit olmamasından kaynaklanmaktadır. Bunlar; Beşeri Sermaye, Teknolojik Değişme, Küreselleşme, Ayrımcılık, Servet Eşitsizliği, Enflasyon ve Piyasa yapısıdır. Doğru cevap D seçeneğidir.

Dünya Bankası tarafından geliştirilmiş bir kavram olan “mutlak yoksulluk”, dar anlamda yapılan yoksulluk tanımlamasıdır. Mutlak yoksulluk aslında tam anlamıyla bir “açlıktan ölme” durumudur. Mutlak yoksulluk tanımına “mutlak” niteliğini kazandıran unsur yaşamı sürdürebilmek için gerekli olan asgari besin bileşenlerini veya kaloriyi esas alması ve bir sınır çizmesidir. Bu sınır temel tüketim ihtiyaçlarını karşılayacağı varsayılan mal demetinin maliyetine denk gelen bir yoksulluk düzeyidir

Sübjektif (öznel) yoksulluk kavramına göre “kendini yoksul olarak tanımlayan herkes yoksuldur”. Bu durumda bir birey temel tüketim mallarını tüketebildiği halde eğer tüketim sepeti içindeki “tüketemediği” mallar nedeniyle kendini yoksul
hissediyorsa bu birey “yoksuldur” Doğru cevap B seçeneğidir.

Yoksulluk Açığı Endeksi
Bu endeks yoksul kişilerin ortalama gelir düzeyinden hareket ederek yoksul kişilerin yoksulluk sınırına ne kadar uzak olduğunu veya yoksul olmayanların yoksulluk sınırına ne kadar yakın olduğunu gösterir. Bu endeks dolaylı olarak kişilerin yoksulluk sınırının üzerine çıkabilmeleri için gerekli olan gelir miktarını gösterir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Türkiye’de yoksulluk olgusu genel olarak değerlendirildiğinde başlıca şu özelliklere sahip olduğu söylenebilir:
• Türkiye’de kırsal yoksulluk oranı kentsel yoksulluk oranından yüksektir. Bu durumun başlıca
sebebi kırsal kesimin başlıca geçim kaynağının tarımsal üretim faaliyeti olmasıdır.
• Yoksulluğun en yüksek oranda olduğu sektör tarım sektörüdür.
• Türkiye’de yoksulluk oranı hanehalkı sayısı arttıkça artmaktadır. Genelde hanehalkı sayısı büyük
olan kırsal kesimde yoksulluğun yüksek oluşu da bu açıdan anlamlıdır.
• Türkiye’de yoksulluk oranı eğitim seviyesine bağlı olarak azalmaktadır.
• İşteki durumlarına göre Türkiye’de en düşük yoksulluk oranı işverenlerde, en yüksek işsizlik oranı
ise işsizler, ücretsiz aile işçileri ve yevmiyeli çalışanlardadır.

Fonksiyonel gelir dağılımı açısından bakıldığında Türkiye’de milli gelir içinde en fazla pay maaş-ücret gelirlerine aittir. Maaş-ücret gelirleri % 49,7’lik oranla toplam gelir içerisinde en fazla paya sahiptir. Bunu % 20 ile sosyal transferler ve % 18,8 ile müteşebbis gelirleri izlemektedir. Gayrimenkul (kira) gelirleri ise % 4,2 pay almaktadır. Türkiye’de maaş ve ücret gelirleri yükselme, müteşebbis gelirleri azalma eğilimindedir.
• Sosyal transferlerin % 92’sini emekli ve dul-yetim aylıkları oluşturmaktadır. Müteşebbis gelirlerinin ise % 73,4’ünü tarım-dışı gelirler oluşturmaktadır.

Demografik geçiş teorisinin orijinalinde dört aşama yer almaktadır. Bu aşamalar:
Birinci aşama: Yüksek doğum ve yüksek ölüm oranları
İkinci aşama: Ölüm oranlarında düşüş
Üçüncü aşama: Doğum oranlarında düşüş
Dördüncü aşama: Düşük doğum ve düşük ölüm oranları

Birinci aşamada toplumlar ilkel tarım koşulları ve üretim yapısı içerisindedir. Modern ekonomiden önce, bu ülkelerin nüfus artışı yüzyıllar boyunca durağan olmuştur. Çünkü yüksek doğum oranlarının ve hemen hemen ona eşit yüksek ölüm oranlarının sonucu olarak nüfus çok yavaş artmıştır. Bu aşamada ölüm oranlarının yüksek olmasının nedeni, kötü ve yetersiz beslenme (kimi zaman kıtlık nedeniyle oluşan açlık), temizlik/hijyen koşullarının sağlanamaması ve hastalıklardan korunma veya tedaviye yönelik önlemlerin yetersizliğidir. Doğum oranlarının yüksek olmasının nedeni ise, ölüm oranlarının yüksekliği karşısında toplumun varlığını devam ettirme güdüsü ve işgücüne olan ihtiyacın karşılanma arzusudur.

İkinci aşamada, doğum oranları yüksek düzeyini korurken ölüm oranları hızla düşer. Ölüm oranlarının hızla düşmesi ve bunun doğum oranlarında herhangi bir düşme meydana gelmeden önce başlaması, yüksek oranlı nüfus artışına yani “nüfus patlaması”na neden olmaktadır. Geleneksel toplumlarda ait olunan grubu genişletme ve sürdürme zorunluluğu, çocuğun geleceği güvence altına alan bir yatırım aracı olarak görülmesi ve bunun gelenek göreneklerle özendirilmesi az gelişmiş ülkelerdeki doğum oranlarını düşürmenin varsayıldığı kadar kolay olamayacağını düşündürtmektedir. Ayrıca bu toplumlarda dinsel ve kültürel etkenler de çok çocuk yapmayı teşvik etmektedir. Bir yandan doğum oranları düşürülemezken diğer yandan gelişmiş ülkelerden ithal edilen tıbbi teknolojiler, çocuk ölümlerini azaltan kamu sağlığıyla ilgili önemli ilerlemeler, temiz suya erişim koşullarında iyileşme, drenajlar/ kanalizasyonların tamamlanması, kişisel hijyen ve salgın hastalıklarla mücadele yöntemlerinin bulunması ölüm oranlarının azalmasında önemli rol oynamıştır. 18. yüzyılda tarımsal üretimindeki artışlar da açlık sorununu azaltarak ölüm oranlarının düşürülmesinde etkili olmuştur. Demografik geçiş sürecinin üçüncü ve dördüncü aşamalarında, nüfus artış hızı yavaşlarken çalışma çağındaki nüfusun artmaya devam ederek yüksek düzeylere ulaşması “Demografik Fırsat Penceresi” ya da “Demografik Armağan” olarak anılmaktadır.

Nüfus artışı ve gelir artışı arasında ilişki ilk kez R. Thomas Malthus’un 1798 yılında yayınlanan “Nüfusun İlkeleri Üzerine Bir Deneme” adlı eserinde analiz edilmiştir.

Richard R. Nelson’un 1956 yılında yayınladığı “Düşük Düzeyli Denge Tuzağı Teorisi” başlıklı makalesi Malthus’un ortaya koyduğu gelir artışı ile nüfus artışı arasındaki ilişkiye dayanmaktadır. Nelson’un analizinde üç değişken dikkate alınmıştır. Bunlar; nüfus artışı, gelir artışı ve kişi başına düşen gelirdir. Bu teoriye göre, düşük gelir düzeyindeki ekonomilerde, nüfus artışının nedeni, ölüm oranındaki düşmedir. Sonuçta, doğum oranında belirgin bir değişiklik olmadığı sürece, kişi başına gelir artışı hızlandıkça, nüfus artışı da hızlanacaktır.

İşgücüne katılım oranı; işgücünün, kurumsal olmayan çalışma çağındaki nüfus içindeki oranıdır.

Okullaşma oranı

Okur-yazarlık oranı

Sayısal göstergeler

Eğitim süresi

Mali göstergeler