İKTİSADİ KALKINMA - Deneme Sınavı - 2

İkilik (düalizm) teorisine göre, az gelişmiş ülkelerin sosyo-ekonomik yapıları kendi içinde homojen değildir ve bu nedenle ilgili yapıları tek bir sistem olarak ele alınamaz. Sistemlerden biri (modern kesim), gelişmiş bir sosyo-ekonomik sistemi yansıtırken, ötekisi (geleneksel kesim) henüz gelişmemiş bir
sistemi oluşturur.

Lewis’e göre, az gelişmiş ekonomiler iki sektörden oluşmaktadır: Geleneksel sektör ve modern sektör. Az gelişmiş ülkelerde, bir yandan nüfusun büyük bir bölümünün istihdam edildiği ve geleneksel tarzda üretimin gerçekleştiği geniş bir
geleneksel (kırsal, tarım) sektör bulunmakta, bir yandan da sanayi üretimi gerçekleştiren piyasa merkezli modern (kentsel, endüstriyel) bir sektör
bulunmaktadır. Lewis, ülke ekonomilerinin asıl gücünün, sanayi sektöründen kaynaklandığını ileri sürmektedir.

Geleneksel sektör kırsal nüfusun fazla olduğu “geçim kesimi” ile karakterize edilir. Ücretler genellikle yaşamayı sürdürecek düzeydedir. Bu ücrete en az geçim ücreti adı verilmektedir. Tarım sektöründe işgücünün marjinal verimliliğinin sıfır olduğu yani gizli işsizliğin bulunduğu varsayılır.

Az gelişmiş ya da gelişmekte olan ülkeler için uzun vadede amaçlanan kalkınma olduğuna göre, söz konusu olan “ekonominin gelişebilmesi için
izlenmesi gereken yolu” tanımlayan kalkınma stratejisidir.

“Dengeli” ifadesinden kasıt, ekonomideki kalkınma için gerekli yatırımların dengeli bir şekilde, başka bir değişle, biri diğerine göre öncelikli olmaksızın yatırım dağılımının gerçekleştirilmesidir. Böylesi bir dağılım, ancak bir plan çerçevesinde gerçekleştirilebilir.

Paul Narcyz Rosenstein-Rodan (1902-1985) tarafından yazılan “Doğu ve Güneydoğu Avrupa’nın Sanayileşme Sorunları” (1943) adlı makalenin
kalkınma ekonomisi alanında verilen ilk çalışma olduğu söylenebilir.

Dengesiz kalkınma bakış açısıyla, kamu müdahaleleri ve planlama, piyasa ekonomisinin dinamik araçlarından yararlanma olanaklarını kısıtlamaktadır. Oysa kalkınma, sıçramalar ve patlamalar sonucu gerçekleşebilir. Kısaca, dengesiz kalkınma görüşleri bu anlamda “az gelişmiş ekonomilerin kalkınmasının durgun ya da yumuşak bir biçimde gerçekleşemeyeceği aksine ekonomideki sıçramalar
ve dalgalanmaların dinamik bir gelişme ortamı yaratacağı” temel ilkesine dayanmaktadırlar.

François Perroux (1903-1987)’un olduğu “kalkınma kutupları” teorisidir. Perroux, kalkınmanın ülkenin her yerinde aynı anda başlamasının mümkün olamayacağını, bazı bölgelerin kalkınmada öncelik kazanacağını ve kalkınma kutuplarının oluşacağını belirtmektedir. Sanayi kuruluşlarının belirli bölgelerde toplanıp bölgesel farklılaşmaya yani kutuplaşmaya neden olmaktadır.

“Bilgi toplumu” karşılaştırmalarında yıllardır üst sıralarda yer alan Finlandiya’nın, özel ve kamu kesimi işbirliği alanında iyi sonuçlar sunarak örnek olabileceği
alanlardan söz edilmektedir. Bu nedenle yukarıda genel hatlarıyla değindiğimiz bilgi odaklı kalkınma stratejisine bir örnek olarak, Finlandiya’nın kalkınma
stratejisi verilebilir.

İthal ikamesi ilk kez Büyük Bunalım sonrasında az gelişmiş ülkelerde (örneğin Latin Amerika ülkeleri ve Türkiye’de), dış ticarette karşılaştıkları zorluklar nedeniyle ortaya çıkmıştır. Bu dönemde geçerli olan ithal ikamesi, kapsamlı bilinçli bir sanayileşme stratejisinin bir parçası olmaktan çok, krizin ortaya çıkardığı acil sorunlara çözüm bulmak için uygulanmıştır.

Sanayileşmede ithal ikamesi süreci bir yandan koruma politikasını gerektirirken, diğer yandan da içeride yaygın sanayileşme sonucunu doğurur. Bu durumda
ithal ikamesi, koruma ve yaygın sanayileşme politikalarının birlikte yürütülmesi gerekir. Geliştirilmesi istenen veya gelişmekte olan sanayi dallarının korunmasında genel araçlar şunlardır: gümrük vergileri (veya eş etkili
vergiler), ithal yasakları,(Döviz Kuru Politikası. kotalar) sübvansiyonlar.

Aşırı değerlenmiş kur, ithalatı özendirerek ticaret açığına ve ithalat kontroluna neden olacaktır. Bu durumda, uluslararası piyasalarda fiyat değişmezse ihracatçının rekabet şansı, maliyet artışı nedeniyle azalacaktır. Devalüasyon, eğer maliyet sabit tutulabilirse, ihracatçının sözü edilen türden olumsuzluklarla karşılaşmasını engelleyebilecektir. Bu nedenle “az değerlenmiş döviz kuru politikası” ihracatçının lehine olacaktır.

B Bütünleştirilmiş Strateji :
Buraya kadar yapmış olduğumuz açıklamalar gerek ithal ikamesine dayalı sanayileşme stratejisinin gerekse ihracata dayalı sanayileşme stratejisinin
sanayileşme için tek başına yeterli olmadığını göstermektedir. Dışa açık ekonomi mantığında kalkınmayı hedefleyen bir ülke, dünya pazarlarında kendisine arta kalan üretim faaliyetini yürütmeyi değil, hedef aldığı piyasaları ele geçirmek üzere atılım gerçekleştirmek ister. Bu çerçevede, gerek ithal ikameci strateji gerekse ihracata dayalı strateji birbirine rakip olmaktan çok birbirini tamamlayıcı
özelliktedir.

Kalkınma sürecindeki bir ülkenin sermaye ihtiyacının belirlenmesinde çeşitli unsurlara bakılmaktadır. Bunlardan en önemlileri “kalkınma hızı” ve “sermaye hasıla katsayısı”dır.

Bir ekonomideki brüt kalkınma hızı formülü

g = ΔY /Y = Yt -Yt-1 / Yt-1 = ΔY /(Yt-1 şeklinde hesaplanır buna göre

g =(3200-3000) / 3000

Brüt kalkınma hızı g= %6 dır.

Net kalkınma hızı ise g-nüfus artış hızı olarak hesaplanır.

Doğru cevap %4 olur.

44

Sermaye-hasıla katsayısı (k),
k = I /ΔY şeklinde tanımlanmaktadır.
Burada I, yatırımı, ΔY ise gelir artışını göstermektedir.

Eğer sermaye-hasıla katsayısının tersi alınırsa
( 1/k), bu kez bir  birimlik yatırım artışının olanak sağladığı hasıla artışı ifade edilmiş olur. Aynı örnekten yola çıkarak sermaye-hasıla katsayısının 4 olduğu bir ekonomide bir birimlik yatırım artışı hasılada (veya gelirde) %25 (yüzde yirmibeş) oranında bir artış sağlayacaktır.

Kalkınma sürecinin ilk aşamalarında gelir seviyesi zaten düşük olduğu için sermaye birikimindeki lokomotif görev kamu tasarruflarınındır. Gelişmekte olan ülkelerde tasarruf yapmayı özendirecek ve güvence altına alacak finansal -kurumsal alt yapının yokluğu veya azlığı kişileri rasyonel olmayan yöntemlerle tasarruf yapmaya yöneltir.

Sızıntılar: Bir ekonomide planlanan toplam harcamaları azaltan faktörlerdir.

Toplam vergi gelirleri içinde gelişmekte olan ülkelerde dolaylı vergilerin (katma değer vergisi, tüketim vergisi, satış vergisi vb.) gelişmekte olan ülkelerde ise dolaysız vergilerin (gelir vergisi, kurumlar vergisi vb) ağırlığının yüksek olduğunu belirtmeliyiz.

Enflasyon, kalkınmanın finansmanında zor elde edilebilen önemli bir kaynak olan vergi gelirlerinin reel değerini aşağıya çekecek, literatürde Olivera-Tanzi Etkisi adı verilen durum ortaya çıkacaktır. Zira enflasyon dönemlerinde vergilerin
tarhı ve tahsili arasındaki süre uzamakta, satın alma
gücünün reel değeri aşınmakta ve kamu kesiminin
borçlanma gereksinimi artmaktadır.