İKTİSADİ KALKINMA - Deneme Sınavı - 17

Kısır Döngü Teorisine Yöneltilen Eleştiriler

Kalkışa hazırlık aşamasını ilk tamamlayan ülke İngiltere olmuştur. Bunda İngiltere’nin coğrafi durumunun, doğal kaynaklarının, ticari olanaklarının, sosyal ve ekonomik yapısının etkisi bulunmaktadır. İngiltere’den sonra Batı Avrupa ülkeleri kalkışa hazırlık aşamasına 17. yüzyılın sonlarında, 18. yüzyılın başlarında girmişlerdir.

Rostow Türkiye’nin 1937 yılında kalkış aşamasına geçtiğini ifade etmektedir. Bununla birlikte Rostow 1930-40 döneminde gerçekleştirilen sanayileşme faaliyetlerine karşın (bu dönem sanayide planlı yıllara denk gelmektedir) Türkiye ekonomisinin asıl gelişmesinin tarımsal üretim ve gelirin artmış olduğu 1955 yılı olduğunu da belirtmiştir.

Nurkse’e göre, “az gelişmiş ülkeler yoksul oldukları için yoksuldur”.

Yapısalcı yaklaşım az gelişmişliğin nedenlerini ülke içi (içsel) faktörlerle bağlamaktadır.Yapısalcı görüşün önde gelen isimleri H. Singer, R. Prebisch, C. Furtado ve O. Sunkel olarak sıralanabilir

Bağımlılık yaklaşımı az gelişmişliğin nedenlerini ülke dışı (dışsal) faktörlerle açıklayan merkez-çevre modelleridir. Bu yaklaşımın temel çerçevesini özellikle P. Baran, A. G. Frank, S. Amin, A. Emmanuel ve I. Wallerstein’in görüşleri oluşturmaktadır.

İkilik teorisi, az gelişmiş ülkelerin gelişmiş ülkelerin izlemiş olduğu yolu aynen izleyerek gelişebileceklerini öne sürmektedir.

A. Fisher ve C. Clark, sektör analizine dayalı olarak ele aldıkları basit aşama teorisinde kalkınma sürecinde ülkelerin belirli aşamalardan geçtiklerini öne sürmüşlerdir. Bu teoride üretimin birincil, ikincil ve üçüncül sektör arasındaki dağılımı dikkate alınmaktadır. Birincil sektör tarımsal ürünler, ikincil sektör imalat sanayi, üçüncül sektör ise hizmetler sektörüdür.Üç sektör teorisi olarak da bilinen bu teoriye göre, her ülke önce birincil sektörlerde üretilen tarımsal ürünler, orman ve maden ürünlerini üretmektedir. Gerekli temel mallarla ilgili ihtiyaçlarını karşılayan ülkeler, daha sonra iktisadi kaynaklarını ikincil sektörlere yani imalat faaliyetlerine kaydırmaktadır. Bu aşamayı takiben nihayet inşaat, ulaştırma, haberleşme, ticaret ve mali işlemlerin yer aldığı üçüncül sektörlere yönelik hizmet faaliyetlerine geçilmektedir. O halde, basit aşama teorisine göre bir ülke kalkındıkça ekonominin ağırlığı, birincil mallar üretiminden (tarım), ikincil mallar üretimine (imalat) ve sonunda üçüncül mallar (hizmetler) üretimine kaymaktadır.

Sınırsız emek arzı ile kalkınmanın mükemmel bir biçimde gerçekleştirilebilmesi için gerekli koşullar şu şekilde sıralanabilir:

Az gelişmiş ya da gelişmekte olan ülkeler için uzun vadede amaçlanan kalkınma olduğuna göre, söz konusu olan "ekonominin gelişebilmesi için izlenmesi gereken yolu" tanımlayan kalkınma stratejisidir.

Rosenstein Rodan'a göre kalkınma ve sanayıleşme yavaş yavaş değil, büyük itişle başlatılabilir.

Dengesiz kalkınmada piyasanın önderliği ve etkinliği genel olarak kabul edilmektedir.

Hirschman, az gelişmiş ülkelerde bütün sektörlerde eşanlı bir kalkınma hamlesini gerçekleştirebilecek düzeyde sermaye birikimi ve piyasa genişliğinin bulunmadığını savunur.

Aşağıdakilerden hangisi Perroux'un sanayi kuruluşlarının belirli bölgelerde toplanıp bölgesel farklılaşmaya yani kutuplaşmaya neden olmasının altında yatan unsurları şu şekildedir:

Hammaddeye yakınlık

Satış ya da tüketim merkezlerine yakınlık

Ulaşım olanaklarına yakınlık

Vasıflı işgücüne yakınlık

Altyapının var olması

İthal ikamesi, toplam arz içinde ithalatın payının azaltılması ve azaltılan ithalatın yerini yerli üretimin almasıdır.

İthalatı belirli bir miktar veya değer olarak sınırlandıran uygulama kotalardır.

Toplam ihracat içinde sanayi malları payını ve ihracatı arttıracak politikaların uygulanmasına ihracat ikamesi denir.

İthalatta liberasyon, ihracata dayalı sanayileşme stratejisinin araçlarındandır.

Bütünleştirilmiş Sanayileşme Stratejisinde uzun dönemde ithalatı ikame edici bir sanayileşme politikası bazı sanayi alanlarında gelişme sağlayarak sanayi ürün ihracatına yol açacaktır.

Sermaye-hasıla katsayısı (k),

k=I/ΔY

Burada I, yatırımı, ΔY ise gelir artışını göstermektedir. Örneğin sermaye-hasıla katsayısı 5 ise hasılada (gelirde) bir birimlik artış için 5 birimlik yatırım yapılması gerektiği anlaşılmaktadır.