İKTİSADİ KALKINMA - Deneme Sınavı - 16

Dünya Bankası, seçilmiş gelişmekte olan ülkelerde 1991-2007 yılları arasında sermaye-hasıla katsayılarını hesaplamıştır. Adı geçen dönemde toplam sermaye-hasıla katsayısı en yüksek ülke 2.8 ile Çin, en düşük ülke 0.8 ile Brezilya’dır.

Dolaylı vergilerin toplam vergiler içindeki payı OECD ülkelerinde ortalama yaklaşık yüzde 30 civarında iken Türkiye’de yaklaşık yüzde 50’lere ulaşmaktadır.

Dünyanın önde gelen iktisatçılarından Rober Mundell, ılımlı düzeydeki bir enflasyonun tasarruf sahiplerini tasarruflarını nakit olarak tutmak yerine borç vermeye yönlendirdiğini ve bunun sonucunda reel faizlerin düşerek yatırımların ve ekonomik büyümenin önünü açtığını ileri sürmektedir. Gelişmekte olan ülkelerde bankacılık sisteminin geri kalması nedeniyle ekonomik aktörlerin nakit
tutma eğilimlerinin güçlü olması bu etkiyi güçlendiren bir unsurdur. Bir diğer önemli iktisatçı olan James Tobin ise yine ılımlı düzeydeki bir enflasyon oranının, firmaları varlık portföylerinde nakit tutma yerine üretken fiziksel sermayeye yatırım yapmaya teşvik edeceğini iddia etmektedir. Bu iki görüşün sentezine literatürde Mundell-Tobin etkisi denmektedir.

McKinnon ve Shaw’un kendi adlarıyla birlikte anılan hipotezlerine göre finansal baskının kaldırılması reel faizlerdeki artış ile birlikte tasarrufları ve yatırımları teşvik ederek kalkınma sürecini hızlandıracaktır.

Bir ekonomide cari işlemler dengesi açık verirken buna tasarruf-yatırım açığı veya bütçe dengesi açığı eşlik ediyorsa “ikiz açık” adı verilen durum, cari işlemler dengesi açık verirken hem tasarruf-yatırım açığı hem de bütçe dengesi açığı buna eşlik ediyorsa “üçüz açık” adı verilen durum ortaya çıkacaktır.

Dış tasarruf kullanımında dengeyi yakalayamayan ülkelerde ekonomik istikrarsızlıkla karşılaşılır. Burada dengeden kastedilen aslında her ülke ekonomisinin dış tasarruf kullanımının bir sınırı olmasıdır. Bu sınıra “dış tasarruf emme kapasitesi” adı verilir. Bir ülkenin beşeri sermayesi, toplam altyapı yatırımlarının miktar ve kalitesi, yönetim becerisi, toplumun yeniliklere açıklık derecesi, kültürel özellikleri ve sektörler arası bağlantıların gücü dış tasarruf emme kapasitesini belirleyen unsurlardır.

Burada sıralayacağımız nedenler aslında yabancı sermayenin bir ülkeye yönelmesine neden olan temel faktörlerdir ve gelişmekte olan ülkeler için ipucu taşımaktadır.

Dış yardımların en çok bilineni “Marshall Yardımları”dır. ABD tarafından 1948-1951 yılları arasında savaşta yıkılan Avrupa’yı yeniden imar etmek amacıyla uygulanmış olan bu yardımlardan aralarında Türkiye’nin de bulunduğu 16 ülke yararlanmıştır. Türkiye’nin mali durumunun iyi olduğu gerekçesiyle ilk başta yardım isteği geri çevrilmiş, hükümetin ısrarlı tutumu üzerine yaklaşık 62 milyon dolar hibe niteliğinde yardım, kredi ve teknik yardım sağlanmıştır.

Ragnar Nurkse tarafından ortaya atılan yoksulluğun kısır döngüsü hipotezine göre, az gelişmiş ülkeler yoksul oldukları için yoksuldur.

Sermaye – hasıla katsayısının tersi, sermayenin marjinal verimliliğini göstermektedir. Dolayısıyla sermaye – hasıla katsayısının düşük olması, sermayenin marjinal verimliliğin yüksek olduğu anlamına gelmektedir.

Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı esasen Harrod-Domar Büyüme Modeli’ne dayanmaktaydı ve bu modele dayalı planlı kalkınma süreçlerinin vazgeçilmez unsuru sermaye-hasıla katsayısıydı. Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda %7’lik büyüme (kalkınma) hızı hedeflenmiş, sermaye-hasıla oranı 2.6 olarak tahmin edilmiş ve böylece gayrisafi milli hasılanın %18,2’sinin tasarruf edilip yatırımlara dönüştürülmesi öngörülmüştür. Bu planın uygulama sonuçları başarılıdır ve olumlu eleştiriler almıştır.

Hindistan’ın İkinci Beş Yıllık Planı’nda yararlanılan ve yapısalcı bir yaklaşım izleyen Feldman-Mahalanobis modelidir. Oysa Hindistan, Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda Harrod-Domar modelinden yararlanmıştı.

Öte yandan enflasyon, kalkınmanın finansmanında zor elde edilebilen önemli bir kaynak olan vergi gelirlerinin reel değerini aşağıya çekecek, literatürde Olivera-Tanzi Etkisi adı verilen durum ortaya çıkacaktır. Julio Olivera ve Vito Tanzi tarafından ortaya atılmıştır.

Dünyanın önde gelen iktisatçılarından Rober Mundell, ılımlı düzeydeki bir enflasyonun tasarruf sahiplerini tasarruflarını nakit olarak tutmak yerine borç vermeye yönlendirdiğini ve bunun sonucunda reel faizlerin düşerek yatırımların ve ekonomik büyümenin önünü açtığını ileri sürmektedir. Gelişmekte olan ülkelerde bankacılık sisteminin geri kalması nedeniyle ekonomik aktörlerin nakit
tutma eğilimlerinin güçlü olması bu etkiyi güçlendiren bir unsurdur. Bir diğer önemli iktisatçı olan James Tobin ise yine ılımlı düzeydeki bir enflasyon oranının, firmaları varlık portföylerinde nakit tutma yerine üretken fiziksel sermayeye yatırım yapmaya teşvik edeceğini iddia etmektedir. Bu iki görüşün sentezine literatürde Mundell-Tobin etkisi denmektedir.

R. Rodan,
piyasa mekanizmasının kendiliğinden optimal
yatırım dağılımını sağlayamayacağını, ekonominin
dengeli bir şekilde büyüyebilmesinin ancak
senkronize (birbiriyle uyum gösteren) yatırımlarla
gerçekleşebileceğini savunur. Bu yatırımların yapılması
gelir ve talebi arttıracaktır. Aksi durumda,
uyumlu yatırımların yapılmaması halinde, talep
ve dolayısıyla gelir artmayarak gelişme sağlanamayacaktır.
Tüm bu sebeplerle R.Rodan’a göre
kalkınma ve sanayileşme yavaş yavaş değil, büyük
itişle başlatılabilir.

Neoklasik iktisadın
eleştirisini yapan Chenery, az gelişmiş ekonomilerin
gelişmeleri konusunda “dinamik etkenleri”
analize katarak birbirini tamamlar nitelikte iki
grup çalışma yapmıştır.

Nurkse de kalkınmanın “büyük itiş” ile başlatılabileceğini
ve sanayileşmenin başarılabilmesi için
sanayilerarası tamamlaşmanın önemine dikkat
çekmiştir. Tamamlaşmaların ve böylelikle ekonomide
sürekli bir büyümenin sağlanabilmesi için
ekonominin çeşitli alanlarında ve aynı anda büyük
yatırımlar yapılmalıdır.

Leibenstein girişimcilerin kâr maksimizasyonu ile
milli gelir artışı arasındaki bağlantının zayıf olması
nedeniyle piyasanın etkin işleyemeyeceğini savunur.
Piyasadaki bireysel kâr ile sosyal kâr (milli gelire
katkı) arasındaki bağın zayıf olduğunu ve piyasa
koşullarının sonucu olarak, paralelliğin ortadan
kalktığını öne sürmektedir. H. Leibenstein, bireysel
kâr çok yüksek olsa bile milli gelire olan katkının
sıfır olabileceğini dolayısıyla, piyasanın düzenden
yoksun olduğunu savunmaktadır. Kısaca, düşük
gelir seviyesinde yer alan az gelişmiş ekonomilerde
girişimciler ekonomik büyümeyi sağlayacak yeteneğe
ve fırsatlara sahip değillerdir.

Fleming dengeli kalkınma stratejisinin ancak belirli
koşullar altında başarılı olabileceğini savunmakta
ve “dikey dışsal ekonomiler-tamamlaşmalar” üzerinde
durmaktadır.