İKTİSADİ DÜŞÜNCELER TARİHİ

2008 küresel krizi sonrasında iktisatçılar krize karşı iktisat politikalarında anlaşamayınca makroiktisadi düşünce okulları tekrar gündeme girdi. Bu çok sayıda makroiktisadi düşünce okulu, Nobelli iktisatçı Edmund S. Phelps’ın İsveç Lund Üniversitesi’nde verdiği konferansın yayınlanan kitabında yedi okul’a indirgenmektedir. Phelps’in incelediği bu yedi okul:
• Keynes makroiktisadı
• Monetarist/Paracı Gelenek
• Yeni Klasik okul
• Yeni Keynesgil okul
• Arz-Yönlü makroiktisat
• Neoklasik ve Neo-Neoklasik Reel Konjonktür/İş çevrimiTeorisi
• Parasal Olmayan İşsizlik Dalgalanmaları: Yapısal okul

olarak belirlenmiştir.

1968’de İsviçreli iktisatçı Karl Brunner (1926-1989)’in Federal Reserv Bank Saint Louis Review’de yayınlanan makalesinde “Monetarizm” kavramını ilk kez kullanılarak 1920’lerde bilinen ve sonra unutulan para prensiplerini başka bir deyişle klasiklerin miktar teorisini yeniden hatırlatmıştır.

Monetarist görüşte para arzındaki artışın 6-9 ay sonra milli geliri, 12-18 ay sonra da fiyatları artırıcağı öngörülmektedir.

Neoliberal düşüncenin çağımızdaki güçlü temsilcisi Milton Friedman aşağıdaki bazı önerileri ile dikkatleri çekmiş ve liberal ekonomik düşüncenin ekonomik hayata getirdiği alternatifleri açıklamıştır. Friedman’ın ekonomik önerilerinden ilki devletin ekonomik hayat üzerindeki ayrıntılı müdahaleleri ortadan kaldırılmasına yöneliktir.

Yeni klasik iktisadın öncüleri Amerikalı Robert Lucas Jr., Thomas Sargent, Edward Prescott ve Neil Wallace rasyonel beklentiler üzerine önemli çalışmalar yayımlamışlardır. Ayrıca, İngiltere’de Patrick Minford yeni klasik iktisat okulunun önde gelen isimleri olmuşlardır.

Uyumcu Beklentiler Teorisi’ne göre gelecekteki fiyat seviyesi önceki dönem(ler)deki fiyatların seviyesine göre belirlenir. Bu teoriye göre özellikle son dönemdeki fiyatlar genel seviyesi ortalaması, gelecekteki fiyatların tahmin edilmesinde önemli rol oynar. Örneğin, enflasyon oranı önceki yıl %20 ise bireyler cari yıl enflasyon oranının da %20 olacağını beklerler. Eğer cari yıl içerisinde enflasyon oranı artarsa (azalırsa) bireyler sonraki yıldaki enflasyon oranının da artacağını (azalacağını) tahmin ederler.

Yeni Keynesgil İktisat, reel ücret katılıklarının ve uzun dönemdeki işsizlik sorununun kökenlerini açıklamaya çalışmıştır. Buna göre reel ücret katılıkları konusunda bazı teoriler geliştirmişlerdir. Bu teoriler; asimetrik enformasyon modeli, zımni sözleşme teorisi, içerdekiler-dışardakiler teorisi  ve etkin ücret teorisidir.

Keynesyen görüşte para politikası, faiz oranlarındaki değişmeler yoluyla reel ekonomiye aktarılmaktadır. Başka bir deyişle para arzındaki değişmelerin nominal gelir üzerindeki etkisi çeşitli yollardan gerçekleşebilir. Para arzındaki bir azalma, faiz oranlarını ve dolayısıyla borçlanmanın maliyetini yükseltmektedir.

Şili’de 1973 yılında sosyal demokrat Allende’yi darbe ile devirerek iktidara gelen diktatör Augusto Pinochet tarafından Friedman ekonomik politikasının radikal bir biçimde kabul ettirilmesi, 70’li yılların ortasından sonra ülkede ağır toplumsal çekişmelere neden olmuştur. Friedman’ın açık destek verdiği hatta bazen övdüğü Pinochet döneminde emeklilik fonları özelleştirilmiş, servet ve işletme kârları üzerindeki vergiler kaldırılmıştır. 212 kamu işletmesi ve 66 banka özelleştirilmiştir. Friedman’ın ekonomik liberalizmi ABD’de, Türkiye'de ve Büyük Britanya’da da politika üzerinde son derece etkili olmuştur. Ancak, ne Reagan ne Thatcher, Friedman’ın paracı politikalarını kendi ülkelerinde, Şili’de olduğu gibi, tümüyle ve uzun süre uygulamaya cesaret edememişlerdir.

Rasyonel Beklentiler Teorisi’ne göre ekonomide para arzı artırıldığı zaman, bireyler, bunun belli bir dönem sonra fiyatlar genel seviyesi ile birlikte nominal faiz oranını da yükseltebileceğini tahmin edebilirler. Bireyler para arzının enflasyonist bir etki yaratacağını bildikleri için buna karşı rasyonel davranışlarda bulunacaklardır. Örneğin, işçiler nominal ücretlerin enflasyon oranında artırılmasını isteyeceklerdir. İşçilerin bu taleplerinin işverenler tarafından kabul edilmesi olasılığı yüksektir. Zira işverenler de fiyatlar genel seviyesinin artmasının kendi kârlarını arttıracağını önceden “rasyonel” bir şekilde tahmin edebileceklerdir. Sonuç olarak, para arzının arttırılması reel milli gelir ve istihdam düzeyinde önemli bir değişiklik yaratmayacak sadece enflasyonist bir etki doğuracaktır.

Stagflasyon.

Cevap: Klasik iktisatçılardır.  Klasik iktisatçıları paranın yansızlığı (nötr) ilkesini uzun dönemde kabul etmekle beraber, paranın kısa dönemde etkili olduğunu kabul etmektedirler.

Milton Friedman

Enflasyon ile ilgili beklentileri.

Dışlama etkisini ortaya çıkarır.

Sürekli gelir.

Yeni klasik iktisatçılar.

Rasyonel Beklentiler Hipotezi.

Bireye.

Asimetrik enformasyon modeli.