İKTİSADİ DÜŞÜNCELER TARİHİ

1968’de İsviçreli iktisatçı Karl Brunner (1926-1989)’in Federal Reserv Bank Saint Louis Review’de yayınlanan makalesinde “Monetarizm” kavramını ilk kez kullanılarak 1920’lerde bilinen ve sonra unutulan para prensiplerini başka bir deyişle klasiklerin miktar teorisini yeniden hatırlatmıştır. Doğru yanıt C'dir.

Stagflasyon ekonominin eksik istihdam ve potansiyel üretim seviyesinin altında olmasına karşılık, genel fiyat seviyesinin
yükseldiği durumdur. Başka bir deyişle, ekonominin, aynı anda hem işsizlik hem de enflasyon içinde bulunması durumunu
ifade eder. Doğru yanıt E'dir.

Monetaristlerin çoğunluğunu, Chicago çevresinden yetişmiş ve çoğunluğu Friedman’ın öğrencisi olan bilim adamları ile St.Louis Federal Reserv Bankası uzmanları oluşturmaktadır. Doğru yanıt D'dir.

A, C, D ve E seçenekleri monetarizmin temel ilkeleri arasında yer almaktadır. Klasiklerde Milli Gelir (MG) ifadesi cari işlemlerin nominal değerini ifade eder. Monetaristlerde ise, MG ile kastedilen şey “sürekli gelir” olup servet ile ifade edilmiştir. Doğru yanıt B'dir.

Friedman, ekonominin (konjonktürün) inişte olması hâlinde bile, tam istihdam amacıyla devletin önlem almasını reddeden bir yaklaşım sergilemiştir. Ayrıca, devletin sürekli olarak ortadan kaldıramayacağı “doğal bir işsizlik oranı” vardır. Ona göre, devletin
istihdam programları, kredi alınmasına ve enflasyona yol açmakta, belirli bir zaman sonra da işsizliğin artışına neden olmaktadır. Doğal işsizlik hipotezinde, ekonomi her zaman klasiklerin iddia ettiği gibi tam istihdam düzeyinde dengede değildir. Monetaristler, insanların daha iyi bir iş arama veya işsizlik yardımından yararlanmaları neticesinde belirli bir süre işsiz kalabileceklerini, böylece ekonomide her an bir “doğal işsizlik” olabileceğini öne sürmüşlerdir. Doğal işsizlik oranı ekonominin yapısal özelliklerini ve iş gücü piyasasının koşullarını yansıtan bir olgu olup işsizliğin azaltılması uzun vadede bu koşulların iyileştirilmesine (örneğin, iş gücü piyasalarının tam rekabet koşullarına kavuşturulması, asgari ücret, işsizlik tazminatı gibi piyasa dışı uygulamaların kaldırılması) bağlıdır. Keynesyen yaklaşımda olduğu gibi harcamaları arttırarak işsizliği azaltma çabaları kısa vadede sonuç verse bile, uzun vadede enflasyon -ve belki de daha yüksek oranlı işsizlik- ile sonuçlanacaktır. Monetaristlere göre parasal istikrar işsizliği ‘doğal’ oran civarında tutabilir. Doğru yanıt E'dir.

Friedman'a göre, devletin ekonomik hayat üzerindeki ayrıntılı müdahaleleri ortadan kaldırılmalıdır. Piyasanın işleyişini engelleyen ve yeni girişimlerin kurulması konusunda cesaret kırıcı olan sübvansiyonlara son verilmelidir. Enflasyonu kamçılamaktan ve daha önce hiç görülmemiş derecede yüksek bir istikrarsızlık meydana getirmekten başka bir yararı olmayan parasal reformlar, hükümetlerin inisiyatif kullanamayacakları sağlam esaslara bağlanmalıdır.  Devletin sosyal güvenlik kurumları aracılığı ile topladığı fonlar, sorunları çözmede çare olamaz. Devlet bu işlerle uğraşmamalıdır. Destekleme alımlarına son verilmelidir. İthal kotaları ve ihracat kısıtlamaları kaldırılmalıdır. Genel fiyat ve ücret kontrollerine son verilmelidir. Belli işlerin ve mesleklerin ruhsat ile sınırlandırılması uygulamasından vazgeçilmelidir. Kamu toplu konut yapımı ve konut yapımını desteklemeye yönelik yardım programları iptal edilmelidir. Ulusal parkların, posta taşıma hizmetlerinin ve paralı otoyolların devlet mülkiyetinde olması ve işletilmesi devletçe yapılmamalıdır. Bunlarla birlikte devletin yapacağı işler de bulunmaktadır. Devlet teknik tekelleri engellemeli, ekonomik oyunun kurallarının uygulanmasını sağlamalı ve ihtilaflarda hakemlik yapmalı, rekabeti geliştirmeli, parasal çerçeveyi sağlamalıdır. Doğru yanıt B'dir.

Yeni klasik yaklaşım, uyumcu beklentiler hipotezine karşı geliştirdiği rasyonel beklentiler hipotezi ve merkez bankalarının ekonomiye müdahalesine karşı geliştirdiği politika etkisizliği hipotezi ile makroiktisadi düşüncede devrim yaratmıştır. Doğru yanıt C'dir.

Rasyonel Beklentiler Teorisine göre bireyler, iktisat politikası uygulamaları ve bu uygulamaların yaratacağı etkiler konusunda tam bir enformasyona sahiptirler ve dolayısıyla bireylerin sistematik bir hata yapmaları söz konusu olamaz. Kısaca, fertlerin rasyonel hareket etmeleri sonucunda, iktisat politikası kendinden beklenen etkileri yaratamaz. Rasyonel Beklentiler Teorisi taraftarlarına göre, devlet kısa dönemde dahi, vergiler, kamu harcamaları ve para arzı gibi araçları kullanarak üretim, istihdam, fiyat istikrarı vb. ekonomik değişkenler üzerinde etkili olamaz. Bu bakımdan “aktif” iktisat politikaları yerine “istikrarlı” politikalar kullanmalıdır. Bu teoriye göre, devlet sadece oyunun kurallarını belirlemeli; fertler de hangi imkânların kendilerine açık olduğunu bilip kararlarının muhtemel sonuçlarını önceden kestirebilmelidir. Doğru yanıt D'dir.

Stagflasyon ekonominin eksik istihdam ve potansiyel üretim seviyesinin altında olmasına karşılık, genel fiyat seviyesinin yükseldiği durumdur. Özetle ekonominin, aynı anda hem işsizlik hem de enflasyon içinde bulunması durumunu ifade eder. Moneteristlere göre, ekonomi politikası otoritelerinin işsizliği, doğal işsizlik oranın altına çekmek için toplam talebi uyarmaları yönündeki politikalar stagflasyona neden olmaktadır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Yeni Klasiklere göre Keynesgil İktisat, mikroiktisat temelleri üzerinde olmadığı için teorik olarak yetersizdir. Buna göre, makroiktisat modelleri mikro iktisat temelleri üzerine kurulmalıdır. Yeni Klasikler, piyasa dengesi üzerinde dururlar. Piyasalardaki dengesizliğin fiyat ve ücret esnekliği sayesinde sürekli olarak dengeye eğimli olduğu görüşündedirler. Yeni Keynesgil iktisatçılar ise kısa dönemdeki iktisadi dalgalanmaların denge modelleri esas alınarak açıklanamayacağını ileri sürmektedirler. Dolayısıyla fiyat ve ücret katılıklarına dayalı modelleri tercih etmektedirler. Yeni Keynesgil iktisatçılar işsizliğin nedenini piyasa katılıkları ile açıklamaktadır. Yeni Keynesgiller, Keynes İktisadının mikrotemelinin eksik olduğunu kabul etmektedirler. Ancak piyasalardaki eksik bilginin varlığı üzerinde durarak piyasaların tam rekabet şartları içinde işlemediğini ileri sürmektedirler. Doğru yanıt C'dir.

Yüksek ücretler, işçilerin etkinliğini ve verimliliğini artırmaktadır. Ancak Yeni Keynesgiller bu yaklaşımın reel ücret katılığına yol açtığını ileri sürmektedirler. Doğru yanıt A'dır.

Monetarizme göre ekonomide istikrarsızlığın nedeni, yanlış uygulanan para politikalarından kaynaklanır. Para arzının fazla olması enflasyon oluşmasındaki başlıca sebeptir. Keynesyen görüşte para politikasının reel ekonomiye aktarımı faiz oranı üzerinden işlemektedir. Monetarist görüşte ise para politikası portföyde yer alan varlıkların nispi fiyatlarını değiştirmek suretiyle reel ekonomiyi etkilemektedir. Yine monetarist görüşe göre kısa dönemde para arzı artışları, ekonomiyi gecikmeli etkileyerek enflasyonun artmasına yol açar. Bu durumda doğru cevap E seçeneğidir.

Friedman ABD ile ilgili yaptığı çalışmalarında, nominal para arzının gerçekte merkez bankası tarafından, reel para miktarının ise, iktisadi aktörler tarafından belirlediğini tespit etmiştir. İktisadi aktörler veri reel gelir düzeylerinde belirli bir reel ankes tutmayı arzulamaktadır. Bu kararları ile aynı zamanda harcama düzeyleri hakkında da karar vermekte ve böylece mal arzı veri iken fiyat düzeyini belirlemiş olmaktadırlar. Dolayısıyla reel para miktarı tanımından nominal para miktarı veri iken iktisadi aktörlerin reel para miktarını belirledikleri sonucu ortaya çıkmaktadır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Klasik miktar teorisinde paranın dolaşımı sabit veri iken, monetaristlerde sabit değildir. Monetaristlerde paranın dolaşım hızı; sürekli gelir, faiz oranı, beklenen enflasyon oranı gibi gözlemlenebilen birkaç değişkenin istikrarlı bir fonksiyonudur. Klasiklerde Milli Gelir ifadesi cari işlemlerin nominal değerini ifade eder. Monetaristlerde ise, MG ile kastedilen şey “sürekli gelir” olup servet ile ifade edilmiştir. Klasiklerde para talebini belirleyen unsur gelir düzeyidir. Görüldüğü gibi, monetarist yaklaşımda paranın getirisi sabitken tahvillerin getirisinin azalması, elde tutulan para miktarını arttırmaktadır. Para talebini belirleyen unsurlar, gelir düzeyi ve faiz oranıdır. Bu durumda doğru cevap C seçeneğidir.

Friedman’a göre parasal istikrar için isteğe bağlı para politikalarına son verilmeli ve sabit bir kural ile siyasi otoritenin parasal otorite üzerindeki müdahaleleri ortadan kaldırılmalıdır. Friedman, para stokundaki artışların konjonktüre paralel olarak düzenlenmesi görüşünü kabul etmemekte ve bunun parasal kuralı zaman içerisinde giderek anlamsız hâle getireceğini ifade etmektedir. Bu durumda doğru cevap E seçeneğidir.

Yeni klasik reel konjonktür teorisinin, yeni klasik iktisattan kopmasının nedeni yani temel farkı şudur: Yeni klasiklere göre konjonktürel dalgalanmaların nedeni önceden beklenmeyen para politikası iken yeni klasik konjonktürel teorisyenleri ise buna karşı çıkarak konjonktürel dalgalanmaların gerekçesi olarak "teknolojik şoklar"ı göstermişlerdir. Başka bir deyişle, yeni konjonktürel teoride, konjonktürel dalgalanmaların nedeni parasal değil reel faktörlere dayanmaktadır ve bunlardan en önemlisi de teknolojik şoklardır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Rasyonel Beklentiler Hipotezi’nin temelini beklentilerin ekonomik model içerisine dahil edilmesi oluşturur. Bu metot beklentileri şekillendirmek için sahip olunan en elverişli yöntemdir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Yeni Keynesgil İktisat, reel ücret katılıklarının ve uzun dönemdeki işsizlik sorununun kökenlerini açıklamaya çalışmıştır. Buna göre reel ücret katılıkları konusunda bazı teoriler geliştirmişlerdir. Bunlar; simetrik enformasyon modeli, zımni sözleşme teorisi, içerdekiler-dışardakiler teorisi ve etkin ücret teorisinden oluşmaktadır. Tekelci rekabet teorisi ise Neoklasik iktisat teorilerinden biridir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Keynesgiller piyasaların çeşitli sebeplerle denge durumundan uzaklaşabileceğini dikkate alarak bu gibi durumlarda hükümetin dengeleyici paracı/moneter ya da maliye politikalarına başvurabileceğini kabul ederler. Yeni Keynesgil iktisatçılar işsizliğin nedenini piyasa katılıkları ile açıklamaktadır. Keza para politikasının da ekonomi üzerindeki kuvvetli etkisini fiyat ve ücret katılıkları ile açıklamaktadırlar. Yeni Keynesgil iktisat, katı Keynesgil tutumdan vazgeçerek maliye politikaları dışında para politikalarının da önemini kabul etmiştir. I-V’te yer alan bilgiler ise Monetarizm’e aittir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Petrol krizi sonrasında yüksek enflasyon ve ekonomik kriz yaşamaya başlayan bir çok gelişmekte olan ülke krizden çıkmak için IMF reçetelerini denemiştir. Bu süreçte devlet harcamaları ve sosyal ödemeler azaltılmış aynı zamanda vergi indirimleri ile ekonomi canlandırılmaya çalışılmıştır. Ancak uygulanan programlar soncunda enflasyon düşmekle beraber şirket iflasları ve yüksek işsizlik baş göstermiştir. Monetarist politikaları izlemek zorunda kalan gelişmekte olan ülkeler ağır toplumsal bedeller ödemek zorunda kalmıştır. Doğru cevap D seçeneğidir.