İKTİSADİ DÜŞÜNCELER TARİHİ

Birey davranışlarının meşrutiyet sınırlarını belirleyen ve yaptırım gücüyle desteklenen inanç ve kurallar bütününe kurum denir.

Kurumcu iktisat kendi içinde farklılaşma ve evrim içindedir. Bu bağlamda eski kurumcu iktisat ve yeni kurumcu iktisat olmak üzere iki ana kurumcu ekolden bahsedebiliriz.

Kurumcu Ekonomi, Neoklasik  Okulun soyutlayıcı, tümden gelimci ve devlet müdahalesini en aza indirmeye çalışan iktisat politikalarına karşı 20. yüzyılın başlarında ABD’de gelişen bir akımdır. En etkili olduğu dönem Birinci Dünya ve İkinci Dünya Savaşı arasındaki yıllardır. Kurumcular daha çok somut gerçekleri araştırmaya yönelmiş ve “insan”ın önemi ve dengesizlikler üzerine durmuşlardır.

İktisat teorisini; “tarihsel, iktisadi, siyasal ve sosyal olayların içgüdesel-alışkanlıklara bağlı insan davranışları tarafından biçimlenen grup özellikleri tarafından belirlenir ve en iyi bunlarla betimlenebilir” olarak tanımlayan Kurumcu iktisatçı Thorstein Bunde Veblen’dir (1857-1929).

Kurumcu iktisatçı John Rogers Commons (1862-1945); iktisat teorisyeni olmaktan çok, yasal düzenlemelerle sosyal ve ekonomik reformların gerçekleştirilmesi için çalışmıştır.

19. yüzyılda soyutlamacı ve neoklasik iktisada ilk tepkiler Tarihçi Okul tarafından verilmiştir. Tarihçiler, zaman ve mekândan bağımsız bir iktisadi açıklamanın olamayacağını ifade ederler. Tarihçilerin görüşleri, İngiltere, Fransa’da da ilgi görse de Alman Tarihçi Okulu iktisadi düşünce tarihinde daha etki olmuştur. Öncüleri arasında W. Rosher, B. Hildebrand, K. Knies ve G. Schmoller gibi düşünürlerdir.

Clerence Ayres (1891-1972), Veblen’in çalışmalarını izleyen, Veblen-Ayres çizgisi olarak bilinen birinci kurumcu geleneği sürdüren yeni kuşak kurumcu iktisatçıdır. Ayres, Ekonomik İlerleme Teorisi adıyla 1944 yılında yayınladığı eserinde Veblen’in ekonominin itici gücünün teknolojik değişim olduğu, kurumların ise bu değişimi frenlediği tezini yeniden ele almıştır.

Ronald Coase 1991 yılında iktisatta Nobel ödülünü almıştır. Ronald Coase’un ödülü 1937 yılında kaleme aldığı Firmanın Doğası isimli makalesine dayanmaktadır.

Ronald Coase 1937 yılında kaleme aldığı Firmanın Doğası isimli makalesinde, üretim faktörlerin serbestçe alınıp satıldığı iyi işleyen bir piyasa organizasyonu olmasına rağmen neden üretici birim olarak firmanın ortaya çıktığını, yani üretimin doğrudan piyasada değil de firma özelinde yapıldığını işlem maliyetleri çerçevesinde açıklamaktadır. Bu makalede Coase’nın ileri sürdüğü temel tezi; firmanın varoluş nedeni, piyasaya göre işlem maliyetlerini azaltmasıdır. Dolayısıyla işlem maliyetlerini azaltan firma başarı şansını kazanmaktadır.

Mülkiyet hakları dendiğinde iktisadi açıdan bunun ne anlama geldiğini anlaşılabilmesi için mülkiyet haklarının niteliklerine ve farklılıklarına bakmak gerekir:

Bu haklardan her birinin iktisadi mekanizma üzerindeki etkileri, diğerlerinden farklı olmaktadır. Bu farklı mülkiyet sistemleri, üretimi, işlem maliyetlerini ve dönüşümü etkiler niteliktedir. Bu konular yeni kurumcu iktisatla birlikte iktisat biliminin inceleme kapsamına girmiştir.

Günlük dilde kurum, kuruluş, tesis, evlilik, aile, mülkiyet gibi insanlar tarafından oluşturulan şeyleri ifade etmek üzere kullanılır. Sosyal bilim literatüründe ise kurum, genel olarak istikrar, düzenlilik ve süreklilik gösteren inanç, davranış veya faaliyet biçimine denmektedir. Kurum, Birey davranışlarının meşruiyet sınırlarını belirleyen ve yaptırım gücüyle desteklenen inanç ve kurallar bütünüdür.

Kurumları da “formel kurumlar” ve “enformel kurumlar” olarak ikiye ayırabiliriz. Formel kurumlar, devletin yaptırım gücü ile desteklenen, enformel kurumlar ise devletin yaptırım gücüne ihtiyaç duymadan varlığını sürdüren kurumlardır. Mahkeme ve polis gücü ile hayata geçirilen hukuk sistemi, formel kurumlara, adab-ı muaşeret kuralları da enformel
kurumlara örnek verilebilir. Bir toplumda enformel ve formel kurumların birbirini desteklemesi ve tamamlaması ekonomik faaliyetlerin işlem maliyetlerini düşürür.

Çalışmalarını eski kurumculardan Thorstein B. Veblen, iş çevrimi kurumunu geliştiren Wesley C. Mitchell, ekonomide çarpan ve hızlandıran ilişkisinin öncülerinden John Maurice Clark ve John R. Commons’ın görüşlerinin çizdiği çerçevede sürdüren John K.  Galbraith,Gunner Myrdal, Waren J. Samuels gibi düşünürlere neokurumcu da denmektedir.

Aralarında R. Coase, Williamson, D. North, Posner gibi iktisatçıların bulunduğu ve yerleşik iktisadın kavramsal araçlarını kurumsal iktisadın inceleme konularına uyarlayarak yerleşik iktisadın alanını genişleten iktisatçılara da yeni kurumcular denmektedir.

Eski kurumcuların yaklaşımlarını iktisadın konularına uyarlayan John K. Galbraith, Gunner Myrdal, Marc R. Tool, Paul D. Bush, Waren J. Samuels gibi iktisatçıların oluşturduğu yeni kurumcu ekol.

Eski kurumcular yerleşik iktisadın fayda ve kâr maksimizasyonuna dayalı analiz mantığının tümüyle terk edilmesi gerektiğini savunurken yeni kurumcular neoklasik yaklaşımın bazı varsayımlarını yeniden tanımlamak suretiyle kullanılması gerektiğini iler sürmektedirler.

Kurumcu iktisat dendiğinde hemen akla, yazımına 1895 yılında başladığı ve binbir macera sonucu 1899 yılında yayınlanan Aylak Sınıfın Teorisi isimli kitabıyla Thorstein Veblen gelir. Yaptığı eleştirilerin tümüne katılınmasa da Veblen’in Amerikan toplumunu
en iyi eleştiren düşünürler arasında yer aldığı kabul edilmektedir. Hatta C. W. Mills, Veblen için “Amerika’nın yetiştirdiği en iyi Amerika eleştirmeni” demektedir (Mills, 1957: XI). Veblen Amerikan toplumunu, yağmacı, saldırgan israfçı ve işbirliğine dayanmayan bir toplum olarak görür.

Veblen’e göre üç içgüdüsel eğilim insan toplumlarının ilerlemeci evrimsel gelişimine katkıda bulunur. Bunlar ustalık, ebeveynlik ve aylak merak içgüdüleridir. Ustalık içgüdüsü, pratik çare, yol ve araçlarla; etkinlik, maharet ve ekonomiyle ilgili mekanizma
ve icatlar; yaratıcı çalışma ve olgulara teknolojik üstünlük kurma gibi eğilimleri ifade etmektedir. Ustalık içgüdüsü, pratik çare, yol ve araçlarla; etkinlik, maharet ve ekonomiyle ilgili mekanizma ve icatlar; yaratıcı çalışma ve olgulara teknolojik üstünlük
kurma gibi eğilimleri ifade etmektedir. Aylak merak içgüdüsü ise, elde edildikten sonra
sağlayacağı faydaya bakmaksızın, çok somut ödüller beklemeden insanların bilgiye sahip olma eğilimlerini ifade etmektedir.

Eski Kurumcu İktisat'ın öncülerinden olan Commons’a göre özgün ve yeni fikirlerin ortaya çıkışı, devrimci savaşların öncesinde veya sonrasına rastlamaktadır. Bu duruma Commons, Savaş Çevrimi adını vermektedir. Bu çevrimin dönüm noktaları 1689 İngiliz Devrimi, 1789 Fransız devrimi, 1861 Amerikan Devrimi, 1848 Avrupa Devrimi ve
1914’lerden itibaren ortaya çıkan birçok devrime rastlamaktadır. Commons bu devrimlerin hemen öncesinde ve sonrasında ortaya çıkan sosyal ve siyasal görüşlerin, sonraki dönemlerde de uzun süre etkili olduklarını ifade etmektedir.

19. yüzyılda soyutlamacı ve neoklasik iktisada ilk tepkiler Tarihçi Okul tarafından verilmiştir. Tarihçiler, zaman ve mekândan bağımsız bir iktisadi açıklamanın olamayacağını ifade ederler. Tarihçilerin görüşleri, İngiltere ve Fransa’da da ilgi görse de Alman Tarihçi okulu iktisadi düşünce tarihinde daha çok temayüz etmiştir. Öncüleri arasında W. Rosher, B. Hildebrand ve K. Knies gibi düşünürlerin bulunduğu Alman Tarihçi Okulunun en ünlü temsilcileri G. Schmoller ve W. Sombarttır.

19. yüzyılda soyutlamacı ve neoklasik iktisada ilk tepkiler Tarihçi Okul tarafından verilmiştir. Tarihçiler, zaman ve mekândan bağımsız bir iktisadi açıklamanın olamayacağını ifade ederler. Tarihçilerin görüşleri, İngiltere ve Fransa’da da ilgi görse de Alman Tarihçi okulu iktisadi düşünce tarihinde daha çok temayüz etmiştir. Öncüleri arasında W. Rosher, B. Hildebrand ve K. Knies gibi düşünürlerin bulunduğu Alman Tarihçi Okulunun en ünlü temsilcileri G. Schmoller ve W. Sombarttır.

1991 yılında iktisatta Nobel ödülünü alan Ronald Coase’un, 1937 yılında kaleme aldığı Firmanın Doğası isimli makalesine dayanmaktadır. Coase bu makalesinde, üretim faktörlerinin serbestçe alınıp satıldığı iyi işleyen bir piyasa organizasyonu olmasına rağmen neden üretici birim olarak firmanın ortaya çıktığını, yani neden üretimin doğrudan piyasada değil de firma özelinde yapıldığını işlem maliyetleri çerçevesinde
açıklamaktadır. Bu makalede Coase’un ileri sürdüğü temel tez, firmanın varoluş nedeni, piyasaya göre işlem maliyetlerini azaltmasıdır. Dolayısıyla işlem maliyetlerini azaltan firma başarı şansını kazanmaktadır.Coase daha sonra,1960 yılında kaleme aldığı Sosyal Maliyet Sorunu isimli makalesinde ise, sıfır işlem maliyeti olduğu varsayımı altında dışsallık ve mülkiyet hakları sorununun nasıl çözülebileceğini göstermeye çalışmıştır.