İKTİSADİ DÜŞÜNCELER TARİHİ

Bir kurumdan bahsedebilmek için yazılı veya yazılı olmayan, birbirini destekleyerek bir bütünlük oluşturan ve göreli olarak sürekliliği olan kurallar dizisi ile bu kuralların öngördüğü biçimde hareket edilmesini temin eden bir yaptırım mekanizmalarının bulunması gerekir. Buradaki anahtar kavram yaptırım gücüdür. Zira yaptırım gücü olmayan kurallar kümesine kurum diyemeyiz. Doğru cevap B'dir

Formel kurumlar, devletin yaptırım gücü ile desteklenen, enformel kurumlar ise devletin yaptırım gücüne ihtiyaç duymadan varlığını sürdüren kurumlardır. Mahkeme ve polis gücü ile hayata geçirilen hukuk sistemi formel kurumlara örnektir. Doğru cevap E'dir.

Kurumcu iktisatçılara göre tüm iktisadi davranışlar, üretim ve tüketim alışkanlıkları, bireysel zevkler bile bir şekilde o toplumdaki kurumlar tarafından biçimlendirilmektedir. Kurumcu iktisatçıların analizleri bu ön kabule dayanmaktadır. Doğru cevap C'dir.

Eski kurumcu iktisat Thorstein Veblen ve John R. Commons'un görüşlerine dayanmaktadır. Doğru cevap E'dir.

Yeni kurumcular neoklasik yaklaşımın bazı varsayımlarını yeniden tanımlamak suretiyle kullanılması gerektiğini ileri sürmektedirler. Kurumların oluşum ve gelişimini de bu mantıkla açıklamak gerektiğini savunurlar. Doğru cevap B'dir.

Veblen değişimin iki temel unsurunu teknoloji ve kurumlar olarak tanımlamaktadır. Ona göre, kurumlar statik ve değişimi engelleyici, teknoloji ise dinamik ve değişimi körükleyici bir nitelik taşımaktadır. Teknolojinin itici gücü, sonuçta kurumların da değişimini getirmektedir. Doğru cevap C'dir.

Commons'a göre, kurumcu iktisatçıların en küçük birimi, taraflarıyla birlikte bir işlemdir. Çünkü tanımı ve doğası geregi işlemler, klasik iktisatçıların emegi ile hazcı iktisatçıların hazları arasına girmektedir. Çünkü doğal güçlere ulaşma yollarını denetleyen toplumdur ve işlemler, "metaların mübadelesi" değil, toplumun ortaya koyduğu ve insanlar arasında kazanma ve başkasına devretmeyi mümkün kılan, mülkiyet haklarının mübadelesi anlamına gelmektedir. Doğru cevap E'dir.

Tarihçilerin görüşleri İngiltere ve Fransa'da da ilgi görse de Alman Tarihçi okulu iktisadi düşünce tarihinde daha çok bilinmektedir. Doğru cevap A'dır

İşlem maliyetleri, iktisadi değerlerin sahiplenebilme hakkının bireyler arasında değiştirilmesi ve bireylere özgü bu hakların uygulanabilmesi sırasında ortaya çıkan maliyetlere denmektedir. Bu kavram 1991 yılında iktisatta Nobel ödülünü alan Ronald Coase'un, 1937 yılında kaleme aldığı Firmanın Doğası isimli makalesine dayanmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Veblen Aylak Sınıfın Teorisi isimli eserinde, israfçı tüketim üzerinde özellikle durmaktadır. Buna gösterişçi tüketim veya Veblen etkisi denilmektedir. Gösterişçi tüketimde bir mal veya hizmetin faydası, sahip olduğu niteliklerden değil, kişinin alım gücünün yüksekliğini yansıtarak başkalarına gösteriş yapmanın verdiği hazdan kaynaklanmaktadır. Doğru cevap E'dir.

Sosyal bilim literatüründe ise kurum, genel olarak istikrar, düzenlilik ve süreklilik gösteren inanç, davranış veya faaliyet biçimine denmektedir. Kurumları  “formel kurumlar” ve “enformel kurumlar” olarak ikiye ayırabiliriz. Formel kurumlar, devletin yaptırım gücü ile desteklenen, enformel kurumlar ise devletin yaptırım gücüne ihtiyaç duymadan varlığını sürdüren kurumlardır. Mahkeme ve polis gücü ile hayata geçirilen hukuk sistemi, formel kurumlara, adab-ı muaşeret kuralları da enformel kurumlara örnek verilebilir. Bir toplumda enformel ve formel kurumların birbirini desteklemesi ve tamamlaması ekonomik faaliyetlerin işlem maliyetlerini düşürür.

Veblen, Eski Kurumcu İktisatçılar arasındayken; Aralarında R. Coase, Williamson, D. North, Posner gibi iktisatçıların bulunduğu ve yerleşik iktisadın kavramsal araçlarını kurumsal iktisadın inceleme konularına uyarlayarak yerleşik iktisadın alanını genişleten iktisatçılara da yeni kurumcular denmektedir.

Eski kurumculara göre, rasyonel iktisadi aktörler üzerine kurulu neoklasik yaklaşım tamamen terk edilerek, yerine iktisadi davranışın kültürel bağlam içinde meydana geldiğini varsayan yeni bir yaklaşım konmalıdır. Fakat yeni kurumcuların birçoğuna göre rasyonel tercih üzerine kurulu standart neoklasik yaklaşım, tamamen terk edilmek yerine yeniden düzenlenmeli ve genişletilmelidir. Eski ve yeni kurumculuk arasındaki en temel fark budur. Eski kurumcular yerleşik iktisadın fayda ve kâr maksimizasyonuna dayalı analiz mantığının tümüyle terk edilmesi gerektiğini savunurken yeni kurumcular neoklasik yaklaşımın bazı varsayımlarını yeniden tanımlamak suretiyle kullanılması gerektiğini ileri sürmektedirler.

Nobel iktisat ödülü kazanan Coase, yerleşik iktisadın analiz mantığını küçük değişiklikler yaparak, kurumsal yapıların oluşum ve gelişimini de bu mantıkla açıklayan kurumcu ekol olan Yeni Kurumcu iktisadı savunan iktisatçılardan biridir.

Kurumcu iktisat dendiğinde hemen akla, yazımına 1895 yılında başladığı ve binbir macera sonucu 1899 yılında yayınlanan Aylak Sınıfın Teorisi isimli kitabıyla Thorstein Veblen gelir. Yaptığı eleştirilerin tümüne katılınmasa da Veblen’in Amerikan toplumunu en iyi eleştiren düşünürler arasında yer aldığı kabul edilmektedir

Veblen' göre yukarıda yer alanların hepsi doğrudur. Ayrıca Veblen, klasik teorinin yalıtılmış, amaçsız, dışarıdan gelen etkilere tepki veren pasif bir birey yaklaşımına karşı çıkmaktadır. Veblen’e göre iktisat teorisi; tarihsel, iktisadi, siyasal ve sosyal olayların içgüdüsel-alışkanlıklara bağlı insan davranışları tarafından biçimlenen grup özellikleri tarafından belirlenir ve en iyi bunlarla betimlenebilir. Ona göre deterministik olmayan Darwinci bir sosyal evrim kuramı, sosyal ve iktisadi olgularla ilgilenirken değişimi anlamak için en uygun araçları sunmaktadır

Veblen Aylak Sınıfın Teorisi isimli eserinde, israfçı tüketim üzerinde özellikle durmaktadır. Gösterişçi tüketimde bir mal veya hizmetin faydası, sahip olduğu niteliklerden değil, kişinin alım gücünün yüksekliğini yansıtarak başkalarına gösteriş yapmanın verdiği hazdan kaynaklanmaktadır. Bir mülkün, onu sahip olana kazandırdığı statüsüne bağlı olarak talep edilmesi buna güzel bir örnektir. Bu tüketim türünde, malın niteliklerinin değil, onun pahalı olması, yani bir güç gösterisini sergilediği için pahalı olmanın bizzat kendisi bir değer ifade etmektedir. Tüketim üzerindeki bu etkiye literatürde Veblen etkisi denmektedir.

19. yüzyılda soyutlamacı ve neoklasik iktisada ilk tepkiler Tarihçi Okul tarafından verilmiştir. Tarihçiler, zaman ve mekândan bağımsız bir iktisadi açıklamanın olamayacağını ifade ederler. Tarihçilerin görüşleri, İngiltere ve Fransa’da da ilgi görse de Alman Tarihçi okulu iktisadi düşünce tarihinde daha çok temayüz etmiştir. Öncüleri arasında W. Rosher, B. Hildebrand ve K. Knies gibi düşünürlerin bulunduğu Alman Tarihçi Okulunun en ünlü temsilcileri G. Schmoller ve W. Sombarttır. Tarihçi Okul, esas olarak, yerleşik iktisadın doğal düzen varsayımına dayalı olarak bütün toplumlarda benzer yasaların olduğu ve iktisat biliminin bu yasaları ortaya çıkarmakla görevli olduğu tezine karşı çıkar. Tarihçi Okula göre toplumsal kurallar zaman içinde değiştiği için, bütün zamanlarda geçerli toplumsal kuralları keşfetme gayreti doğru değildir. Bütün toplumlar için geçerli kuralların olmaması, farklı toplumlarda farklı uygulamaların yapılmasına, böylece devletin ekonomiye müdahalesine kapı aralanıyordu.

Yeni kurumcu iktisadın da kendi içerisinde farklılıklar taşıyan ekolleri bulunmaktadır. Yeni kurumcular, işlem maliyetlerinden mülkiyet haklarına kadar birçok konunun yerleşik iktisadın kavramsal araçları yardımıyla iktisadi çözümlemenin kapsamına alınmasını savunmaktadırlar. Bu bağlamda İşlem Maliyeti İktisadı, Mülkiyet Hakları ve Hukuk ve İktisat gibi ekoller ortaya çıkmıştır. Davranışsal iktisat ise bu ekollerden biri değildir.

Kurumcu literatürde işlem kavramını iktisadi çözümlemenin temel birimi olarak ileri süren ilk düşünür Commons’dır. Ancak bugünkü işlem maliyeti iktisadının kullandığı işlem maliyetleri kavramının kökeni Commons’a ait değildir.