İKTİSADİ DÜŞÜNCELER TARİHİ

Neo klasik iktisatçılar yöntem olarak marjinal analizi kullanmaktadırlar. Dolayısıyla marjinalizm ve neoklasik iktisat eş anlamlı olarak kullanılabilmektedir. Doğru cevap B'dir.

İktisatta azalan marjinal fayda yasasını ilk formüle eden kişi F. Herman Gossen'dir. Bu ilkeye göre, bir malın tüketimi arttıkça, tüketimde kullanılan her ilave malın faydası bir öncekine göre daha düşük olmaktadır. Doğru cevap C'dir.

Refah iktisadı alanını geliştirenler ikinci kuşak marjinalistlerdir. Bu konuda özellikle Edgeworth ve Pareto'nun isimleri öne çıkmaktadır. Doğru cevap B'dir.

İnsanların tercihlerini yaparken kendilerine en az maliyet yükleyecek ve en fazla fayda ve kazanç sağlayacak seçenekleri tercih etmeleri "rasyonellik ilkesi" olarak tanımlanmaktadır. Rasyonellik ilkesi, maksimizasyon ilkesiyle beraber neoklasik iktisadın iki temel aksiyomundan biridir. Doğru cevap A'dır.

Marjinalistlere göre bir malın değeri, sağladığı faydaya bağlıdır ve bu fayda da geçmişten değil, şimdi ve gelecekte yapılacak tüketimden kaynaklanmaktadır.Dolayısıyla bir malın fiyatını belirleyen unsur, geçmişte o malı ödemek için maliyete katlanıldığı değil, tüketicinin o malı tüketmekle ne kadar fayda elde etmeyi umduğudur. Doğru cevap D'dir.

Kısmi denge analizinde denge üzerinde etkisi olabilecek ilgili diğer tüm değişkenler sabit kabul edilip bir değişkenin değerlerindeki değişikliğin olası sonuçları incelenir. Bu analizi geliştiren iktisatçı Alfred Marshall'dır. Doğru cevap A'dır.

Böhm-Bawerk'e göre sermaye malalarının oluşması, tüketim mallarından gecikmeli olarak gerçekleşir. Bunun için de tüketimin kısılması, tasarrufların artması gerekir. Ona göre bunu sağlayan araç faizdir. İnsanlar tüketimlerini kısarak, faiz geliri elde etmeyi ve böylelikle gelecekte tüketim yapmayı tercih edebilirler. Doğru cevap C'dir.

Tekelci rekabet analizini Edward Chamberlain geliştirmiştir. Tekelci rekabet piyasasında firmalar birbirinin aynısı olmayan ama tüketicinin aynı ihtiyacını karşılayan, yani birbiri yerine ikame edilebilir özellikler taşıyan ürünler üretirler. Firmalar, ürünlerini sanki rakip firmalarınkinden çok değişikmiş gibi farklılaştırır, tüketicinin kendi malları yerine diğer malları satın almaması için reklam ve tanıtım yaparlar. Bu yönüyle tekel gibidirler. Doğru cevap E'dir.

Wicksell fiyatların faiz oranı tarafından belirlendiğini savunur. Bunu kanıtlamak için doğal faiz oranı ve piyasa faiz oranı ayırımına gider. Doğal faiz oranı parasal değişkenlerden etkilenmeyen faiz oranıdır. Eğer doğal faiz oranı piyasa faiz oranının üstündeyse sermaye malı talebi artar ve enflasyon oluşur. Doğru cevap A'dır.

Fisher, paranın miktar kuramı ya da Fisher denklemi olarak bilinen MV = PQ eşitliğini  formüle etmiştir. Burada M dolaşımdaki para miktarını, V paranın dolanım hızını, P fiyatlar genel düzeyini ve Q ise üretim miktarını ifade etmektedir. Fisher'e göre paranın dolanım hızı ve üretim değişmeyeceği için, para arzı artışı aynı oranda enflasyon artışı yaratır. Doğru cevap C'dir.

Marshall’ın, Walras / Pareto / Menger’in geliştirdiği öneriler temelinde sentezlediği “Neo-klasik” iktisat 20. yüzyılın başlarında iktisadın “bağımsız” bir disiplin olarak doğmasına yol açtı. Adam Smith Klasik iktisatçılardandır.

Neoklasik iktisat temelde bir denge iktisadıdır. Walras, Pareto ve Edgeworth genel denge modeli üzerine çalışmışlardır. Ama, hem daha kolay anlaşılabilir hem de daha yaygın uygulama alanı olan Marshall’ın geliştirdiği kısmi denge modelidir. Birinci ve ikinci kuşağın geliştirdiği hem genel hem de kısmi denge modelleri, zaman unsurunu dikkate almayan, ekonomiyi belirli bir anda fotoğraflamayı amaçlayan statik denge modelleridir. Zaman faktörünü de içine alacak şekilde kurgulanan dinamik denge modelleri daha sonraki kuşaklar tarafından geliştirilecektir.

Neoklasik iktisat iki temel aksiyom üzerine kurulmuştur. Bunlardan birisi maksimizasyon diğeri de rasyonellik ilkesidir. Bu iki ilke, tüm insanların isteklerini karşılayamama anlamında kıt olan kaynakların, nasıl, kim tarafından ve ne miktarda sahiplenilebileceğinin kararlaştırılabilmesi için insan iradesinin devreye sokulması durumunda ortaya çıkacak seçimin mantığını açıklamaya çalışmaktadır. Bu yüzden iktisat biliminin tanımında kıtlık ve seçim kavramları anahtar işlev görmektedir. Zira kıtlık maliyeti, maliyette seçimi zorunlu kılmaktadır. İktisat bilimi de, bu seçimin nasıl yapılabileceğini ortaya koymaya çalışmaktadır.

1870’lerde birbirinden habersiz olarak Alman Carl Menger, İngiliz William Stanley Jevons ve Fransız Léon Walras isimli üç düşünür marjinal fayda kavramını geliştirmiş, bir malın değer veya fiyatının, tüketiciye sağladığı marjinal faydaya bağlı olduğunu ileri sürerek marjinal çözümlemeyi talep teorisine uygulamışlardır. Bu düşünürlerin iktisadi düşüncenin gelişimine olan katkısı genellikle marjinalizm olarak isimlendirilir. Bu üç düşünürün üçü de iktisat düşüncesine özgün ve devrimsel nitelikte katkıda bulunmuşlardır. Klasik iktisadın yaklaşık yüz yıllık etkinliğinden sonra aşağı yukarı aynı zamanda Avrupa’nın değişik ülkelerinde ortaya çıkan bu yeni iktisadi akım iktisadi düşüncede devrim niteliğinde bir değişimi ifade ettiği için daha sonra marjinalist devrim olarak da nitelendirilmiştir.

Sübjektif değer teorisinin kurucusu kabul edilen ve tüketici davranışları ve talep teorisi bakımından önem taşıyan katkıları bulunan F. Herman Gossen (1854) özellikle dikkati çekmektedir. İktisatta azalan marjinal fayda yasası’nı ilk formüle eden kişi Gossen’dir. Gossen’in birinci yasası denilen bu ilkeye göre, bir malın tüketimi arttıkça tüketimde kullanılan her ilave malın faydası bir öncekine göre daha düşük olur. Dolayısıyla azalan marjinal fayda yasası ilk kez Gossen tarafından açıklanmıştır. Gossen’in ikinci yasası da birinciden türetilmiştir. Buna göre, tüketicinin satın alacağı mallardan her birine yapacağı harcamanın sonuncu lirasından elde edeceği faydanın, malların her biri itibariyle eşitlenmesi gerekmektedir. Bu yasaya eş marjinal fayda yasası da denilmektedir.

Jevons’un Politik İktisat Teorisi adlı eserinin ikinci bölümünün başlığı “Haz ve Elem Teorisi”dir. Burada Jevons, Jeremy Bentham’ın faydacı görüşlerini detaylı biçimde anlatarak, onun yaklaşımını tümüyle benimsediğini ve haz ve elemin ekonomi matematiğinin nihai nesneleri olduğundan şüphe duymadığını, hazzı maksimize etmenin ekonominin konusunu oluşturduğunu bu yüzden dikkatleri fiziksel objelerden, haz ve eleme kaydırmanın uygun olacağını belirtir.Kitabında fayda teorisi, değişim teorisi, emek teorisi, kira teorisi, sermaye teorisi konularını ayrı bölümler hâlinde inceler. Değer teorisinde azalan marjinal faydayı ve hava ve su örneğinde değer paradoksu olarak bilinen durumu izah eder.

Walras’a göre firmalar kâr, tüketiciler de faydalarını maksimize ederler. Bu maksimizasyon ilişkisi piyasa ortamında gerçekleşir. Firmalar tüketicilerin talep ettiği malları üretmek için onların sunduğu üretim faktörlerini talep ederler. Ekonominin genel dengesi, tüketicilerin talebinin firmaların ürettiği tüketim malları toplamına, firmaların talebinin de tüketicilerin sunduğu toplam üretim faktörleri miktarına eşit olduğu noktada oluşur. Bu durumda hem faktör piyasası hem de mal piyasası dengededir. Buna literatürde genel denge modeli denmektedir.

Walras’ın bütün piyasaların aynı anda dengesini öngören genel dengesine karşılık Marshall diğer piyasaları veri kabul edip bir piyasanın dengenin nasıl oluştuğunu ele alan kısmi denge analizini geliştirmiştir. Kısmi denge analizinde denge üzerinde dolaylı etkisi olabilecek ilgili diğer tüm değişkenler sabit kabul edilip bir değişkenin değerlerindeki değişikliğin olası sonuçları incelenir. Neoklasik iktisadın bugünkü ders kitaplarına girecek biçimde formüle edilmesinde en büyük katkısı olan kişi şüphesiz Marshall’dır. Ekonomi’nin İlkeleri, kendisi hayattayken bile tam sekiz baskı yapmış, daha sonra da defalarca basılmıştır. Bu eser on yıllar boyu İngilizce temel ders kitabı özelliğini korumuş, oradaki analizlerin çoğu iktisat biliminin ortak birikimi olarak görüldüğü için doğrudan Marshall’a atıf yapılmadan ders kitaplarında yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır.

Chamberlin literatürde iki uç olan tam rekabet piyasası ile tekel piyasası arasında tanımlanabilecek tekelci rekabet adıyla yeni bir piyasa türünden bahseder. Bu piyasada firmalar, birbirinin aynısı olmayan ama tüketicinin aynı ihtiyacını karşılayan, yani birbiri yerine ikame edilebilir özellikler taşıyan ürünler üretirler. Firmalar, ürünlerini sanki rakip firmalarınkinden çok değişikmiş gibi farklılaştırır, tüketicinin kendi malları yerine diğer malları satın almaması için reklam ve tanıtım yaparlar. Bu yönüyle tekel gibidirler. Ama fiyatı yükselttiklerinde, bütün çabalarına rağmen, tüketicilerinin bir kısmının rakip firmaların ürünlerini almalarına da engel olamazlar. Yani her bir firmanın malına olan talep eğrileri, malın ikâme edilebilirliğine bağlı olarak, tekel ile tam rekabet piyasasının arasında bir eğimle, negatif eğimlidir.

1933 yılında yayımladığı Eksik Rekabet Ekonomisi adlı eseri, aynı yıl yayımlanan Chamberlin’nın Tekelci Rekabet Teorisi isimli eseri ile çok benzer konuları ele almaktaydı. Joan Robinson, Sraffa’nın yaklaşımından yola çıkarak, tam rekabet piyasasının gerçek hayatta yaygın olarak var olan bir piyasa türü olmadığını, gerçek hayattaki piyasaların tam rekabet piyasa modelinin öngördüğü özelliklerden bir kısmını taşımayan, bu yönüyle de eksik rekabet şartlarının bulunduğu piyasalar olduğunu dile getirmiş, bu piyasa türünde firma davranışlarını ele almıştır. O da Chamberlin gibi yakın ikâme malların üretildiği bir sektörde piyasaya girişin serbest olmasının aşırı kârları ortadan kaldıracağını öngörmekteydi. Denge üretim düzeyi, marjinal maliyet ile marjinal hasılatın eşitlendiği ve ortalama maliyetin ortalama hasılata eşit olduğu noktada oluşuncaya kadar piyasaya girişlerin devam edeceğini ileri sürmüştür.