İKTİSADİ DÜŞÜNCELER TARİHİ

Merkantilizmin dayandığı felsefelerin başında paraya dayalı ticaret felsefesi gelmektedir. Bu düşünceye göre, ülkelerin zenginliğinin tek kaynağı o ülkenin sahip olduğu altın ve gümüş gibi değerli maden miktarlarına bağlıdır. Altın ve gümüş, zenginliğin tek kaynağıdır. Merkantilistler "Krizohedonizm" ilkesine bağlı olmuşlardır. Bu kavram değerli madenlere karşı sevgiyi ve düşkünlüğü ifade eder.

Merkantilistlere göre devletin çıkarları kişilerin çıkarlarından önde gelmektedir. Kişilerin mutlu ve huzurlu olması devletin gücüne bağlıdır. Bu da o ülkenin diğer ülkelerle dış ticarette güçlü olmasına bağlıdır. Milletlerin arasında bir ekonomik çıkar çatışması vardır. Dolayısıyla milliyetçilik önemlidir. Doğru cevap B'dir.

Para arzının artmasının enflasyona yansıyacağı şeklindeki görüş paranın Miktar Teorisi olarak bilinir. Bunu ilk dile getirenler merkantilist düşünürlerden Jean Bodin'dir. Bodin, ilk kez fiyatların yükselmesini tedavüldeki altın miktarının artmasına bağlamıştır. Bodin'den sonra Miktar Teorisi diğer pek çok merkantilist tarafından kabul görmüştür. Doğru cevap C'dir.

Fransız Merkantilizmi, devletin öncülüğünde sanayileşmeye ağırlık vermesinden dolayı bir diğer adı da "Colbertizm" olan Sanayi Merkantilizmi olarak da isimlendirilmiştir. Fransa'nın diğer Avrupa ülkelerinden farklı olarak değerli maden kaynaklarının bulunmuyordu. Onlar da bu yüzden sanayi üretimine dayalı bir merkantilizmi benimsemişlerdir. Doğru cevap D'dir.

Fizyokratlar ekonomik olaylarda sebep-sonuç ilişkisini araştırmış ve onları bir bütünlük içinde ele almışlardır. Bu nedenden dolayı fizyokratları iktisat biliminin kurucuları olarak görenler vardır. Doğru cevap B'dir.

Fizyokrasi'nin esasını, gerek toplumsal alanlarda gerekse ekonomi alanında, "doğal düzen" oluşturmaktadır. Toplumun işleyişi de tıpkı fiziksel olaylarda olduğu gibi doğal düzen içinde gerçekleşmektedir. Doğal düzen özel mülkiyet ve ekonomik serbestiye dayanır. Sorunun cevabı E'dir.

Fizyokratlar üretimi "madde yaratma" olarak tanımlamışlardır.  Madde yaratan, üretimde kullanılan girdilerden fazla ürün elde edilen tek faaliyet kolunun tarım sektörü olduğunu ileri sürmüşlerdir. Tarım dışındaki, sanayi ve ticaret faaliyetlerini kısır sayarlar. Dolayısıyla zenginliğin kaynağı tarımdır. Doğru cevap D'dir.

Turgot "azalan verimler" anlayışını ilk kez ortaya koymuştur. Ona göre belli bir toprak parçası üzerinde fazla emek ve sermayenin kullanılması sürekli üretimi arttırmaz. Üretim belli bir dönemden sonra, arttırılan emek ve sermayeye rağmen azalır, oran olarak düşer. Doğru cevap A'dır.

Fizyokratlara göre zenginliği yaratan sektör tarım yani topraktır. Dolayısıyla bu alandan vergi alınması gerekmektedir. Tek vergi anlayışını savunmuşlardır. Bu vergi ise toprak rantı elde eden toprak sahiplerinden alınmalıdır. Doğru cevap C'dir.

Avrupa iktisadi düşüncesinde ve ulusal ekonomi politikasında 15.-18. yüzyıllar aralığını kapsayan dönem merkantilizm olarak adlandırılır. Merkantilizm’in kökeni merkant kelimesinden gelmekte olup Latince tüccar anlamına gelmektedir. Orta Çağ ile Fizyokrasi arasında özellikle Batı Avrupa’da yaşayan bir iktisadi düşünce akımı’dır. Bu düşünce akımına göre, devletin zenginleşmesini sağlamak ekonomi politikalarının hedefidir.

“Ticari ya da merkantilist sistem” (the commercial or mercantile system) diyerek merkantilizm (mercantilism) ismini veren Adam Smith’tir. “Ulusların Zenginliği” adlı ünlü eserinde bu dönem düşüncesini eleştirirken kullandığı bu sözcük sonradan bu dönemin resmi adı olmuştur. Merkantilizm, Adam Smith’in tabiri ile “bir ulusun zenginliğini”, dolayısıyla bir devletin gücünü ve itibar kazanmasını o ülkenin sahip olduğu “altın veya gümüş” gibi değerli madenler fazlalığına dayandıran bir anlayıştır.

Tarih ve politika biliminin kurucusu sayılan Floransalı düşünür, devlet adamı Niccolò B. Machiavelli (1469-1527) (Makyavel olarak da bilinir) politika ve ekonomiyi dinî hayattan kurtarıp, devletin ya da prensin güçlenmesi için kurallar ortaya koyuyordu. Ona göre: “Zafer ve başarı siyasi otoritenin tek amacıdır ve amaca ulaşmak için bütün
yollar meşru kabul edilmelidir.”

Merkantilizm, ülkeler arasında ticaretin aracı olduğu bir para savaşı vardır. Özet olarak Merkantilist doktrinde bireyin değil devletin yararı öndedir. Dış ticaret konusundaki görüşlerine bağlı olarak ulusların ekonomik çıkarları arasında çatışma vardır.

Merkantilistlerin, aşırı para isteğine dayalı temel yaklaşımları enflasyonun ortaya çıkmasına rağmen genel kabul görüyordu. Temel görüş, para bolluğunun zenginliğin esas göstergesi olduğu şeklindeydi. Dolaşımdaki paranın bol olması gerektiği şeklindeki isteğe yönelik düşünce bazında verilen uğraş, paranın Miktar Teorisini ilk olarak merkantilistlerin formüle etmesini beraberinde getirmiştir. Fransız hukukçu ve düşünür Jean Bodin, ilk kez fiyatların yükselmesini tedavüldeki altın miktarının artmasına bağlamıştır. Bodin’den sonra Miktar Teorisi diğer pek çok merkantilist tarafından kabul görmüştür.

İspanya, İngitere, Almanya ve Fransa’da gibi çoğunlukla batı Avrupa ülkelerinde ancak farklı şekillerde uygulanmıştır. Bu farklı uygulamaların sonuçları olarak merkantilizm farklı şekillerde adlandırılmıştır. Örneğin, İspanyol Merkantilizmi aynı zamanda “Külçeci Merkantilizm”; İngiliz Merkantilizmi “Ticari Merkantilizm”; Alman Merkantilizmi “Kameralizm”; Fransız merkantilizmi Colbertizm” ya da “Sanayi Merkantilizmi” şeklinde
adlandırılmıştır. Ulusçu Merkantilizm yoktur.

Thomas Mun’un “İngiltere’den Uzak Doğu Ülkelerine Yapılan Ticaret Üzerine Bir Tez” adlı eseri 1621 yılında yayınlandı. Bu eserde Mun, dış ticaretin ülke içindeki ekonomiye canlandırıcı etkisinin olduğuna ve ticaretin yalnızca değerli maden getirisi olan bir işlem gibi algılanmaması gerektiğine vurgu yapar. “İngiltere’nin Dış Ticaret Yoluyla Zenginleşmesi” adlı 1664 yılında yayımlanan risalesi de yıllarca devlet adamlarının başvurduğu temel kaynaklardan birisi sayılmıştır. T. Mun ticaret dengesi kuramının kurucusudur. Ona göre ülke zenginliğini arttırmanın tek amacı ticarettir. Bu ticaret, ülkenin satın aldığından daha fazla satması mantığına dayanmalıdır. Ticaret dengesini sağlamak için ithalatın azaltılıp ihracatın çoğaltılmasını, yiyecek maddeleri üretiminin artırılmasını öngörmektedir. Mun toplam dünya gelirinin sabit olduğunu düsündüğü için, dış ticaretin büyümesinin diğer ülkelerin aleyhine mümkün olabileceğini ileri sürer.

William Petty’nin pek çok çalışması döneminin vergilendirme, para, uluslararası ticaret politikası gibi konularda çözümler getirmiş, özellikle döneminin milli gelir gibi güncel konuları üzerinde yoğunlaşmıştır. W. Petty toprağın değerinin ve rantının belirlenmesinde “politik aritmetik” adını verdiği kantitatif bir yöntem kullanmıştır. Düşünür ilk defa matematiği, ekonomik ve sosyal konularda kullanmıştır.

Başlıca Fizyokratlar, fizyokrasinin kurucusu Dr. François Quesnay; fizyokrasi kavramını ilk kullanan düşünür Dupont de Nemours, ulusal zenginliğin kaynağını tarımda bularak fizyokrat düşünceyi hazırlayan R. Cantillon, Mercier de la Riviere Turgot ve Mirabeau’dan oluşmaktadır. Genel olarak, Fransa’da XV. Louis’nin saray hekimi Dr. F. Quesnay’in çevresinde toplanan ve aynı ekonomik düşünceyi savunan kimselere fizyokratlar ve bunların meydana getirdiği okula Fizyokrasi denmektedir. Dupont de Nemours, Fizyokrasiyi, doğal düzen bilimi diye tanımlamıştır. Fizyokratlara göre doğal düzen, Tanrı tarafından insanların yararına istenen bir düzendir. Adam Simmith bu isimlerden birisi değildir.

Bir doktor, ekonomist ve düşünürdür. 60 yaşında iken, 1756 ve 1757 yıllarında
Diderot ve d’Alembert’in yayımladığı Encyclopedie için ilk makalelerini yazmıştır. Altmış yaşından sonra iktisadî konularla ilgilenen Quesnay, XV. Louis’in danışman doktoru olması nedeniyle sarayın imkanlarından yararlanarak etrafına çok sayıda entellektüel toplamış ve burada Adam Smith ile tanışmıştır. 1758’de “Ekonomik Tablo”yu yazmıştır. Daha sonra taraftarlarından biri olan Marquis de Mirabeau ile birlikte Fizyokratik doktrini açıklayan “Philosophie Rurale” (1763) adlı kitabını yazdı. Quesnay’ın diğer yazıları, taraftarlarına adını veren “La Physiocratie” (1768) ve diğer bir taraftarı olan Du Pont de
Numours (1739-1817)’un editörlüğünü yaptığı kitapta toplanmıştır.

Merkantilist düşünce para, faiz, dış ticaret, devletin iktisadi yaşama müdahaleleri, himayeci ekonomik politika ve büyük pazarlarla ilgili olarak yeni görüşler ortaya koymuştur.