İKTİSADİ DÜŞÜNCELER TARİHİ - Deneme Sınavı - 16

Keynesyen yaklaşım iktisadi düşüncenin en önemli okullarından biridir. Bu okul John Maynard Keynes tarafından 1936’da yazılan “İstihdam, Faiz ve Paranın Genel Teorisi” adlı kitapla başlar ve halen Ortodoks İktisat’ın içinde çok önemli bir yer tutmaktadır. Bizzat Marshallyan gelenek içinde yetişen Keynes’in fikirleri Neo Klasik İktisat’a bir tepki niteliğindedir. Her ne kadar Keynes Neo Klasik okulun bazı yanlarını sert bir şekilde eleştirse de bu okulun bazı varsayım ve yöntemlerini kullanmıştır.

Keynes’in ele aldığı ana konu ekonomide genel dengenin her zaman tam istihdam düzeyinde oluşup oluşmadığıdır. Keynes ekonomide  dengenin eksik istihdam düzeyinde de oluşabileceğini ortaya atmıştır. Modelinde, statik denge modeli dahil, marjinalist yaklaşımın bazı özelliklerini de içine alan öznel, psikolojik yaklaşım temelli bir sistem oluşturmuş ve devletin ekonomide etkin rol oynadığı müdahaleci kapitalist sisteme teorik altyapı kazandırmıştır.

Keynes’in yaşadığı dönemde batı ekonomilerinde büyüme oranının hızla düşüyor olması, Keynes’i bu gibi konulara çözüm aramaya yönlendirmiştir. Batı dünyasının özel sektör girişimine dayalı ekonomileri Birinci Dünya Savaşı sonrasında savaş öncesine nazaran enerjisini kaybetmekteydi

Buna bağlı geçmiş yatırımlardan biriken amortismanlar hızlı bir şekilde tekrar sisteme döndürülememiştir. Bu sorunlar liberalizmin doğal yapısında ortaya çıkabilecek olağan durumlar olarak nitelendiriliyordu, liberal kapitalizmin içinde bu sorunların kendi kendine ortadan kalkması gerekiyordu. Ancak işler beklendiği gibi gitmedi.

Kriz yıllarında Birleşik Devletler’deki birçok iktisatçı daha sonra Keynesyen politikalar olarak adlandırılacak olan politikaları krizden çıkılması için önermeye başladılar. İlgili dönemde tartışılan bu politikalar; federal hükümetin harcamalarını arttırarak bütçe açığı vermesi, bayındırlık işleri programlarının oluşturulması ve merkez bankasının kredi kanalını gevşetmesi gerektiği idi.

Sonuçta milyonlarca insanı etkileyen kriz büyük bir yoksulluk ve sefalete neden oldu. Bu durumlar Klasik İktisat’ın öğretilerinin işe yaramadığına ve ekonomideki tüm bu sorunlarla etkin bir şekilde mücadele edecek devlet kontrolüne ihtiyaç duyulduğuna işaret ediyordu.

Keynes’in temel varsayımları, Klasik ve Neo Klasik İktisat’ın varsayımlarından büyük farklılık göstermemektedir. Keynes farklı olarak, ekonomiyi arz yönünden değil talep (toplam harcamalar) yönünden ele alır.

Bu doğrultuda Keynesyen analiz tek bir mal veya hizmetin
fiyatındaki artıştan ziyade, ekonomideki bütün mal ve hizmetlerin fiyatlarındaki ortalama artışı yansıtan enflasyon; tek bir işçinin emek arzından ziyade ekonomideki tüm çalışanları kapsayan toplam istihdam; iş bulamayan herkesi içine alan işsizlik oranı gibi makro kavramları çalışma konusu
haline getirmiştir.

Keynes efektif talep kavramı üzerine vurgu yapmıştır. Bu kavram günümüzde toplam talep olarak da nitelendirilmektedir. Keynes’e göre, toplam talep; ulusal gelirin, üretim düzeyinin ve istihdamın en önemli belirleyicisidir ve toplam talep toplam harcamalardan meydana gelir. Toplam harcamaların; ekonomideki tüketim, yatırım, kamu  harcamaları ve net ihracatın toplamından oluştuğunu söylemiştir. Ekonomideki tüm firmalar satış yapmak ümidiyle reel bir çıktı düzeyi üretir. Fakat bazen toplam harcamalar üretilen tüm bu çıktı düzeyini satın olmak için yeterli olmayabilir. Satılamayan ürünler firmaların bünyesinde biriktikçe firmalar işçi çıkarmaya ve üretimlerini düşürmeye başlarlar.

Keynes’e göre, ekonomi her zaman büyüme ve daralmalara gebedir; çünkü planlanan yatırım harcamaları sürekli değişir. Planlanan yatırımlarda meydana gelen değişim, ulusal gelir ve çıktı düzeyinde daha büyük miktarda bir değişime yol açar. Yatırım harcamaları; faiz oranı ve sermayenin marjinal verimliliği tarafından birlikte belirlenir.

Özellikle Chicago üniversitesi mensubu iktisatçılarından Milton Friedman ve yakın çevresindeki iktisatçıların alternatif görüşleri, 1970’lerde ortaya çıkan stagflasyon krizinin Keynesci politikalarla  çözümlenememesi durumunda yükselişe geçerek iktisattaki Monetarizm / Keynesyen iktisat tartışmalarını doğurmuştur. Keynesgil teorinin parayı ve fiyatlar genel seviyesindeki değişiklikleri ihmal eden analizlerine yönelik doğan bu tepkisel akım, “Parasalcılar” veya “Monetarizm” olarak adlandırılmıştır.

Stagflasyon ekonominin eksik istihdam ve potansiyel üretim seviyesinin altında olmasına karşılık, genel fiyat seviyesinin yükseldiği durumdur. Başka bir deyişle, ekonominin, aynı anda hem işsizlik hem de enflasyon içinde bulunması durumunu ifade eder. Moneteristlere göre, ekonomi politikası otoritelerinin işsizliği, doğal işsizlik oranın altına çekmek için toplam talebi uyarmaları yönündeki politikalar stagflasyona neden olmaktadır.

Monetarizmin temel özelliği, klasik iktisadın “paranın etkisizliği” öngörüsünü kabul etmesi ve Keynes’in uzun dönemi ihmal etmesini ve kamu müdahalelerini içeren politikalarını eleştirmeleridir. Monetarizm, nominal milli gelir düzeyinin belirlenmesinde ve değişmesinde parasal faktörlerin önemini vurgulayan doktriner bir yaklaşımdır.

Monetarizmin temel özelliği, klasik iktisadın “paranın etkisizliği” öngörüsünü kabul etmesi ve Keynes’in uzun dönemi ihmal etmesini ve kamu müdahalelerini içeren politikalarını eleştirmeleridir. Monetarizm, nominal milli gelir düzeyinin belirlenmesinde ve değişmesinde parasal faktörlerin önemini vurgulayan doktriner bir yaklaşımdır. Monetaristler, Chicago Okulunun ilk kuşak temsilcileri gibi liberal piyasa ekonomisini savunmuşlardır ve devletin ekonomik yaşama müdahale etmemesi gerektiğini ileri sürmüşlerdir. Serbest piyasanın gücüne, rekabete, ekonomik özgürlüklere ve özel mülkiyete olan güven ve inanç ikinci kuşak Chicago Okulu üyeleri olan Monetaristlerce de devam ettirilmiştir. Monetarizmin zaman içinde vurgularında önemli değişiklikler olmuştur: 1950’lerde para talebi, parasal gecikmeler, para ve maliye politikalarının etkinliği ve nispi gücü; 1960’larda parasal büyüklüklerin kontrol edilebilirliği ve 1970’lerde enflasyon analizi ve Phillips Eğrisi üzerine tartışmalar önem kazanmıştır. Bu grubun içinde farklı varsayımlarla yola çıkan yeni bir grup Yeni Klasik İktisat doğmuştur.

Yukarıda sözü edilen yaklaşımlar, özellikle son yaklaşımın analitik araçlarda ve metodolojik çerçevede Friedman yaklaşımından oldukça farklı olmasına ve başlı başına bir ekol oluşturmasına karşın, hemen hepsi özünde temel prensiplerde birleşmektedirler. Bunlar:

Bu ortak düşünceler aynı ya da benzer politika önerilerinin savunulmasına zemin hazırlamıştır:

Klasik iktisatçıları paranın yansızlığı (nötr) ilkesini uzun dönemde kabul etmekle beraber, paranın kısa dönemde etkili olduğunu kabul etmektedirler. Ekonomide para uzun dönemde etkisiz ise para stokundaki yüzdesel artışlar, uyum sürecinden sonra reel değişkenler üzerinde, örneğin üretim ya da tüketim miktarında veya nispi fiyatları etkilemeksizin sadece aynı oranda fiyatlar genel düzeyinin artmasına neden olurlar. Bu nedenle Monetarizm, ekonomik gelişmenin ve istikrarın gerçekte dolaşımdaki para miktarı üzerinden yönetilmesini talep etmektedir.

Monetaristler parasal artışlarının enflasyonist etkilerini kabul etmekle birlikte, bazı yönlerden Klasik Miktar Teorisi’ni eleştirerek, enflasyonu açıklamada yetersiz kaldığını öne sürmüşlerdir. Monetaristlere göre, M.V=P.T şeklinde ifade edilen Klasik Miktar Teorisi formülünde yer alan paranın dolaşım hızı (V) sabit değil, aksine bazı değişkenlerin istikrarlı bir fonksiyonudur. Milton Friedman’ın analizleri ile geliştirilen Monetarizm’e bu nedenle aynı zamanda “Modern Miktar Teorisi” adı da verilmektedir.

Friedman’a göre Chicago geleneği, 1930’lar ve 1940’lar boyunca parasal konulara ve para teorisine eğilen, paranın problem olduğunu öne süren ve miktar teorisini geliştiren bir yaklaşımdır; İlk kuşak Chicago Miktar Teorisinden farkı öncelikle, V sabit veya istikrarlı değildir. Piyasadaki para sabit kalsa bile banka sisteminin özellikleri nedeniyle para miktarı değişmektedir; bu nedenle hükümet V’deki değişmeleri dengelemek için M’yi ayarlamalıdır.

İnsanların taşımak istediği aktif türlerinin ve bilançolarının yapısının analizi olan “Portföy Analizi” yaklaşımıyla miktar teorisine bakan bu yeni yaklaşım ilk (özellikle Fisher tipi) yaklaşımlardan oldukça farklı ve detaylıdır. Bilindiği gibi, Keynesyen Teori’de, para ve tahvil birbirini tam ikame etmekte, tahvilin getirisi para tutmanın tek alternatifini oluşturmaktadır. Buna karşın Portföy Teorisi, bir yatırımcının varlıklarını getirisi farklı alternatif yatırım şekilleri arasında nasıl dağıttığını incelemektedir. Teoride, finansal varlıklarla reel varlıklar arasında sınırlı ikame ilişkisi olduğu varsayılmaktadır. Cambridge ve Keynesyen yaklaşımın geliştirilmiş hali olan bu yeni mikro bazlı Para Talebi Teorisi yaklaşımında hem bireyler (nihai servet sahipleri) hem girişimciler, bir bütçe sınırı (servet sınırı) altında kendileri için en uygun portföy bileşimini oluşturma çabasındadırlar. Teoride, önemli değişiklik, para talebi güdülerinin (ihtiyat, işlem ve spekülasyon güdüleri) dikkate alınmamasıdır.

Paranın miktar teorisinin önemli yeniliklerinden biri bireylerin enflasyon ile ilgili beklentileri dikkate almasıdır. Enflasyon ile ilgili beklentiler  dikkate alınınca faiz oranı “nominal faiz oranı ve reel faiz oranı olarak ikiye ayrılır. Bu nedenle Friedman öncelikle Nominal ve Reel Para Miktarı arasında ayrım yapmaktadır; nominal para miktarı (M) fiyat düzeyi ile deflate edildiğinde reel para miktarı (MR) elde edilmektedir.