İKTİSADİ DÜŞÜNCELER TARİHİ - Deneme Sınavı - 15

Monetarizmin temel özelliği, klasik iktisadın “paranın etkisizliği” öngörüsünü kabul etmesi ve Keynes’in uzun dönemi ihmal etmesini ve kamu müdahalelerini içeren politikalarını eleştirmeleridir.

Stagflasyon ekonominin eksik istihdam ve potansiyel üretim seviyesinin altında olmasına karşılık, genel fiyat seviyesinin yükseldiği durumdur. Başka bir deyişle, ekonominin, aynı anda hem işsizlik hem de enflasyon içinde bulunması durumunu ifade eder.

Portföy Teorisi, bir yatırımcının varlıklarını getirisi farklı alternatif yatırım şekilleri arasında nasıl dağıttığını incelemektedir.

Klasiklerde paranın dolaşımı sabit (veri) iken, Monetaristlerde sabit değildir. Monetaristlerde paranın dolaşım hızı; sürekli gelir, faiz oranı, beklenen enflasyon oranı gibi gözlemlenebilen birkaç değişkenin istikrarlı bir fonksiyonudur.

Phelps’in incelediği bu yedi okul:
• Keynes makroiktisadı
• Monetarist/Paracı Gelenek
• Yeni Klasik okul
• Yeni Keynesgil okul
• Arz-Yönlü makroiktisat
• Neoklasik ve Neo-Neoklasik Reel Konjonktür/İş çevrimi Teorisi
• Parasal Olmayan İşsizlik Dalgalanmaları: Yapısal okul olmaktadır.

Friedman’ın ekonomik önerilerinden bazıları şunlardır:
• Devletin ekonomik hayat üzerindeki ayrıntılı müdahaleleri ortadan kaldırılmalıdır.
• Piyasanın işleyişini engelleyen ve yeni girişimlerin kurulması konusunda cesaret kırıcı olan sübvansiyonlara son verilmelidir.
• Enflasyonu kamçılamaktan ve daha önce hiç görülmemiş derecede yüksek bir istikrarsızlık meydana getirmekten başka bir yararı olmayan parasal reformlar, hükümetlerin inisiyatif kullanamayacakları sağlam esaslara bağlanmalıdır.

• Devletin sosyal güvenlik kurumları aracılığı ile topladığı fonlar, sorunları çözmede çare olamaz. Devlet bu işlerle uğraşmamalıdır.
• Destekleme alımlarına son verilmelidir.
• İthal kotaları ve ihracat kısıtlamaları kaldırılmalıdır.
• Genel fiyat ve ücret kontrollerine son verilmelidir.
• Belli işlerin ve mesleklerin ruhsat ile sınırlandırılması uygulamasından vazgeçilmelidir.
• Kamu toplu konut yapımı ve konut yapımını desteklemeye yönelik yardım programları iptal edilmelidir.
• Ulusal parkların, posta taşıma hizmetlerinin ve paralı otoyolların devlet mülkiyetinde olması ve işletilmesi devletçe yapılmamalıdır.
• Bunlarla birlikte devletin yapacağı işler de bulunmaktadır.
• Devlet teknik tekelleri engellemeli, ekonomik oyunun kurallarının uygulanmasını sağlamalı
ve ihtilaflarda hakemlik yapmalı, rekabeti geliştirmeli, parasal çerçeveyi sağlamalı.

Rasyonel Beklentiler Teorisi, monetaristlerden bir adım daha ileri giderek fertlerin uyumcu değil, rasyonel beklentiler içinde olduğunu ve bu nedenle iktisat politikaları karşısında hemen aktif bir tavır takınıp iktisat politikasını tamamen etkisiz hale getirebildiğini ileri sürmektedir.

Yeni Keynesgiller arasında Edmund Pheps, N. Gregory Mankiw, Robert Gordon, David Romer ve Alan Blinder gibi önde gelen iktisatçılar vardır. Robert Lucas ise, Rasyonel bekleyişlerin ve yeni klasik makroekonominin entelektüel lideri kabul edilir.

Mevcut işçilerin işsizlere göre pazarlık üstünlüğünü kullanarak denge ücret seviyenin üstünde bir ücret sağlamaları içerdekiler-dışardakiler teorisi olarak adlandırılır.

İşverenlerin zımni bir sigortalama sağlayarak işçilerinin risklerini yüklenmeleri durumudur. Resmi ve aleni sözleşmeye girmeyen bazı zımni güvenceleri ifade etmektedir.

İnsanların tercihlerinde, kendilerine en az maliyet yükleyecek ve en fazla fayda veya kazanç sağlayacak
seçenekleri tercih etmeleri rasyonellik ilkesi olarak adlandırılır.

Avrupa’da 1870’lerden sonra ortaya çıkan ve iktisadi davranışları marjinal fayda kavramı ile açıklayan yeni iktisada ilişkin bir nitelendirmedir.

Firma davranışlarının çözümlenmesinde marjinal değerleri kullanan ve monopol teorisine ilk
önce katkıda bulunan Augustin Cournot adlı iktisatçıdır.

Edgeworth matematiksel iktisadın yanı sıra fayda teorisine de önemli katkı sağlamıştır. Bugün iktisat
ders kitaplarının en önemli kavramlarından olan kayıtsızlık eğrileri ve sözleşme eğrileri, bugünküne yakın
biçimde ilk kez onun tarafından dile getirilmiştir. Eğrilerin şeklinin orijine göre dışbükey olmasının azalan
marjinal faydadan kaynaklandığı onun tarafından ileri sürülmüştür.

Bir ekonomide başkalarının durumunu kötüleştirmeden hiç kimsenin durumunun iyileştirilemeyeceği genel denge durumuna da Pareto optimumu denmektedir.

Neoklasik iktisadın bugünkü ders kitaplarına girecek biçimde formüle edilmesinde en büyük katkısı olan kişi şüphesiz Alfred Marshall’dır. Ekonomi’nin İlkeleri, kendisi hayattayken bile tam sekiz baskı yapmış, daha sonra da defalarca basılmıştır. Bu eser on yıllar boyu İngilizce temel ders kitabı özelliğini korumuş, oradaki analizlerin çoğu iktisat biliminin ortak birikimi olarak görüldüğü için doğrudan Marshall’a atıf yapılmadan ders kitaplarında yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır.

M dolaşımdaki para miktarını, V paranın dolanım hızını, P fiyatlar genel düzeyini ve Q da yıl
boyunca üretilen mal miktarını ifade etmektedir.

Knut Wicksell fiyatlar genel düzeyi ile ilgilenmiştir. O dönemde kabul gören yaklaşım paranın miktar kuramı idi. Buna göre paranın dolanım hızı sabit kabul edildiğinde fiyatlar genel düzeyindeki artışlar para arzı tarafından belirlenir. Wicksell bu yaklaşıma karşı çıkarak, fiyatlar genel düzeyinin faiz oranı tarafından belirlendiğini ileri sürer. Bunu açıklamak için doğal ve piyasa faiz oranı ayırımına gider. Doğal faiz oranı, ona göre, parasal değişkenlerden etkilenmeyen sermayenin reel getirisini ifade eder. Piyasa faiz oranı ise, bankalar tarafından belirlenen faiz oranıdır. Eğer bankaların belirlediği piyasa faiz oranı doğal faiz oranına eşitse enflasyon sıfıra eşit olacaktır. Ama eğer piyasa faiz oranı doğal faiz oranının altındaysa bu durum yeni sermaye malına olan talebi artırarak enflasyona yol açacaktır. Ona göre bu süreç piyasa faiz oranı doğal faiz oranına eşit oluncaya kadar devam eder.

Edward Hastings Chamberlin  literatürde iki uç olan tam rekabet piyasası ile tekel piyasası arasında tanımlanabilecek tekelci rekabet adıyla yeni bir piyasa türünden bahseder. Bu piyasada firmalar, birbirinin aynısı olmayan ama tüketicinin aynı ihtiyacını karşılayan, yani birbiri yerine ikame edilebilir özellikler taşıyan ürünler üretirler. Firmalar, ürünlerini sanki rakip
firmalarınkinden çok değişikmiş gibi farklılaştırır, tüketicinin kendi malları yerine diğer malları satın almaması için reklam ve tanıtım yaparlar. Bu yönüyle tekel gibidirler. Ama fiyatı yükselttiklerinde, bütün çabalarına rağmen, tüketicilerinin bir kısmının rakip firmaların ürünlerini almalarına da engel olamazlar. Yani her bir firmanın malına olan talep eğrileri, malın ikâme edilebilirliğine bağlı olarak, tekel ile tam rekabet piyasasının arasında bir eğimle, negatif eğimlidir. Yakın ikamesi çok olan malın talep eğrisi yatıklaşır. Araba, mobilya, gıda ve giyim piyasaları bu tür firmalardan oluşur. Yakın ikamesi olmayan veya tüketici üzerinde böyle bir izlenim bırakan firmanın talep eğrisi tekelinkine benzemeye başlar. Ancak piyasaya giriş serbest olduğu için mevcut firmalar hiçbir zaman uzun dönemde tekel pozisyonunu koruyamazlar.

Irving Fisher (1867-1947) de Léon Walras ve Vilfredo Pareto gibi ekonomi biliminin geleceğinin matematiksel ve istatistiksel yöntemlerin kullanılmasında olduğunu düşünüyordu. Fisher Amerika’nın ilk matematiksel iktisatçısı da sayılabilir. 1930 yılında Ragnar Frisch, Charles F. Roos ve Joseph Schumpeter ile birlikte Ekonometri Derneğini kurdu ve ilk başkanı seçildi. 1918 yılında da Amerikan Ekonomi Derneği’nin başkanı seçilmişti.