İKTİSADİ DÜŞÜNCELER TARİHİ - Deneme Sınavı - 12

1968’de İsviçreli iktisatçı Karl Brunner (1926-1989)’in Federal Reserv Bank Saint Louis Review’de yayınlanan makalesinde “Monetarizm” kavramını ilk kez kullanılarak 1920’lerde bilinen ve sonra unutulan para prensiplerini başka bir deyişle klasiklerin miktar teorisini yeniden hatırlatmıştır. Doğru yanıt C'dir.

Stagflasyon ekonominin eksik istihdam ve potansiyel üretim seviyesinin altında olmasına karşılık, genel fiyat seviyesinin
yükseldiği durumdur. Başka bir deyişle, ekonominin, aynı anda hem işsizlik hem de enflasyon içinde bulunması durumunu
ifade eder. Doğru yanıt E'dir.

Monetaristlerin çoğunluğunu, Chicago çevresinden yetişmiş ve çoğunluğu Friedman’ın öğrencisi olan bilim adamları ile St.Louis Federal Reserv Bankası uzmanları oluşturmaktadır. Doğru yanıt D'dir.

A, C, D ve E seçenekleri monetarizmin temel ilkeleri arasında yer almaktadır. Klasiklerde Milli Gelir (MG) ifadesi cari işlemlerin nominal değerini ifade eder. Monetaristlerde ise, MG ile kastedilen şey “sürekli gelir” olup servet ile ifade edilmiştir. Doğru yanıt B'dir.

Friedman, ekonominin (konjonktürün) inişte olması hâlinde bile, tam istihdam amacıyla devletin önlem almasını reddeden bir yaklaşım sergilemiştir. Ayrıca, devletin sürekli olarak ortadan kaldıramayacağı “doğal bir işsizlik oranı” vardır. Ona göre, devletin
istihdam programları, kredi alınmasına ve enflasyona yol açmakta, belirli bir zaman sonra da işsizliğin artışına neden olmaktadır. Doğal işsizlik hipotezinde, ekonomi her zaman klasiklerin iddia ettiği gibi tam istihdam düzeyinde dengede değildir. Monetaristler, insanların daha iyi bir iş arama veya işsizlik yardımından yararlanmaları neticesinde belirli bir süre işsiz kalabileceklerini, böylece ekonomide her an bir “doğal işsizlik” olabileceğini öne sürmüşlerdir. Doğal işsizlik oranı ekonominin yapısal özelliklerini ve iş gücü piyasasının koşullarını yansıtan bir olgu olup işsizliğin azaltılması uzun vadede bu koşulların iyileştirilmesine (örneğin, iş gücü piyasalarının tam rekabet koşullarına kavuşturulması, asgari ücret, işsizlik tazminatı gibi piyasa dışı uygulamaların kaldırılması) bağlıdır. Keynesyen yaklaşımda olduğu gibi harcamaları arttırarak işsizliği azaltma çabaları kısa vadede sonuç verse bile, uzun vadede enflasyon -ve belki de daha yüksek oranlı işsizlik- ile sonuçlanacaktır. Monetaristlere göre parasal istikrar işsizliği ‘doğal’ oran civarında tutabilir. Doğru yanıt E'dir.

Friedman'a göre, devletin ekonomik hayat üzerindeki ayrıntılı müdahaleleri ortadan kaldırılmalıdır. Piyasanın işleyişini engelleyen ve yeni girişimlerin kurulması konusunda cesaret kırıcı olan sübvansiyonlara son verilmelidir. Enflasyonu kamçılamaktan ve daha önce hiç görülmemiş derecede yüksek bir istikrarsızlık meydana getirmekten başka bir yararı olmayan parasal reformlar, hükümetlerin inisiyatif kullanamayacakları sağlam esaslara bağlanmalıdır.  Devletin sosyal güvenlik kurumları aracılığı ile topladığı fonlar, sorunları çözmede çare olamaz. Devlet bu işlerle uğraşmamalıdır. Destekleme alımlarına son verilmelidir. İthal kotaları ve ihracat kısıtlamaları kaldırılmalıdır. Genel fiyat ve ücret kontrollerine son verilmelidir. Belli işlerin ve mesleklerin ruhsat ile sınırlandırılması uygulamasından vazgeçilmelidir. Kamu toplu konut yapımı ve konut yapımını desteklemeye yönelik yardım programları iptal edilmelidir. Ulusal parkların, posta taşıma hizmetlerinin ve paralı otoyolların devlet mülkiyetinde olması ve işletilmesi devletçe yapılmamalıdır. Bunlarla birlikte devletin yapacağı işler de bulunmaktadır. Devlet teknik tekelleri engellemeli, ekonomik oyunun kurallarının uygulanmasını sağlamalı ve ihtilaflarda hakemlik yapmalı, rekabeti geliştirmeli, parasal çerçeveyi sağlamalıdır. Doğru yanıt B'dir.

Yeni klasik yaklaşım, uyumcu beklentiler hipotezine karşı geliştirdiği rasyonel beklentiler hipotezi ve merkez bankalarının ekonomiye müdahalesine karşı geliştirdiği politika etkisizliği hipotezi ile makroiktisadi düşüncede devrim yaratmıştır. Doğru yanıt C'dir.

Rasyonel Beklentiler Teorisine göre bireyler, iktisat politikası uygulamaları ve bu uygulamaların yaratacağı etkiler konusunda tam bir enformasyona sahiptirler ve dolayısıyla bireylerin sistematik bir hata yapmaları söz konusu olamaz. Kısaca, fertlerin rasyonel hareket etmeleri sonucunda, iktisat politikası kendinden beklenen etkileri yaratamaz. Rasyonel Beklentiler Teorisi taraftarlarına göre, devlet kısa dönemde dahi, vergiler, kamu harcamaları ve para arzı gibi araçları kullanarak üretim, istihdam, fiyat istikrarı vb. ekonomik değişkenler üzerinde etkili olamaz. Bu bakımdan “aktif” iktisat politikaları yerine “istikrarlı” politikalar kullanmalıdır. Bu teoriye göre, devlet sadece oyunun kurallarını belirlemeli; fertler de hangi imkânların kendilerine açık olduğunu bilip kararlarının muhtemel sonuçlarını önceden kestirebilmelidir. Doğru yanıt D'dir.

Stagflasyon ekonominin eksik istihdam ve potansiyel üretim seviyesinin altında olmasına karşılık, genel fiyat seviyesinin yükseldiği durumdur. Özetle ekonominin, aynı anda hem işsizlik hem de enflasyon içinde bulunması durumunu ifade eder. Moneteristlere göre, ekonomi politikası otoritelerinin işsizliği, doğal işsizlik oranın altına çekmek için toplam talebi uyarmaları yönündeki politikalar stagflasyona neden olmaktadır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Neoklasik iktisat iki temel aksiyom üzerine kurulmuştur. Bunlardan birisi maksimizasyon diğeri de rasyonellik ilkesidir. Bu iki ilke, tüm insanların isteklerini karşılayamama anlamında kıt olan kaynakların, nasıl, kim tarafından ve ne miktarda sahiplenilebileceğinin kararlaştırılabilmesi için insan iradesinin devreye sokulması durumunda ortaya çıkacak seçimin mantığını açıklamaya çalışmaktadır. Rasyonellik İlkesi, insanların tercihlerinde, kendilerine en az maliyet yükleyecek ve en fazla fayda veya kazanç sağlayacak seçenekleri tercih etmeleridir. Maksimizasyon İlkesi, üreticilerin amacının kârı, tüketicilerin ise faydayı maksimuma çıkarma olduğu varsayımıdır.

Tümevarım, tek tek gözlemlerden genel ilkelere varmak için kullanılan akıl yürütme yöntemidir.

Marjinalistlere göre bir malın fiyatını, söz konusu malın üretimi için geçmişte ne kadar maliyete katlanıldığı değil, tüketicinin o maldan ne kadar fayda sağlamayı umduğu belirlemektedir. Bu noktada marjinalistler bir malın üretimi sırasında geçmişte katlanılan büyük maliyetlerin zorunlu olarak o malın fiyatının yüksek olmasını gerektirmediğini ileri sürmektedirler. Bunlara göre bir malın değeri, sağladığı faydaya bağlıdır ve bu fayda da geçmişten değil, şimdi ve gelecekte yapılacak tüketimden kaynaklanmaktadır. Bir malın fiyatını, söz konusu malın üretimi için geçmişte ne kadar maliyete katlanıldığı değil, tüketicinin o maldan ne kadar fayda sağlamayı umduğu belirlemektedir.

Firma davranışlarının çözümlenmesinde marjinal değerleri kullanan ve monopol teorisine ilk önce katkıda bulunan iktisatçı Augustin Cournot (1801-1877) dur.

William Stanley Jevons (1835-1882), “Değer yalnızca nihai düzeydeki faydaya bağlıdır.” diyerek emek-değer teorisine itiraz eder. Ona göre üretim maliyetleri arzı belirler, arz faydanın nihai düzeyini belirler, nihai fayda düzeyi de değeri belirler. Jevons’a göre, son tahlilde bir malın değeri ona harcanan emeğe değil, nihai kullanıcıya sağlayacağı faydaya bağlıdır.

Ekonomide bir kişinin durumunun iyileştirilmesinin başka birisinin durumunu kötüleştirmeden yapılamayacağı duruma, günümüz iktisat ders kitaplarında Pareto etkinliği, bir ekonomide başkalarının durumunu kötüleştirmeden hiç kimsenin durumunun iyileştirilemeyeceği genel denge durumuna da Pareto opitmumu denmektedir.

Francis Ysidro Edgeworth matematiksel iktisadın yanı sıra fayda teorisine de önemli katkı sağlamıştır. Bugün iktisat ders kitaplarının en önemli kavramlarından olan kayıtsızlık eğrileri ve sözleşme eğrileri, bugünkine yakın biçimde ilk kez onun tarafından dile getirilmiştir. Eğrilerin şeklinin orijine göre dışbükey olmasının azalan marjinal faydadan kaynaklandığı onun tarafından ileri sürülmüştür.

Fiyatın dikey, miktarın da yatay eksenden yer aldığı bir çizelgede, arz eğrisinin pozitif, talep eğrisinin de negatif eğimli olarak birbirini kestiği grafik, ilk gündeme getiren kişi Cournot olsa da Marshall tarafından meşhur edilmiş ve bu grafik Marshall Makası olarak iktisat literatürüne geçmiştir. Formül ve grafikleri yoğun olarak kullanan Marshall kitabının sonuna da matematiksel notasyonları içeren 20 sayfalık bir ek yerleştirmiştir.

Knut Wicksell fiyatlar genel düzeyi ile ilgilenmiştir. O dönemde kabul gören yaklaşım paranın miktar kuramı idi. Buna göre paranın dolanım hızı sabit kabul edildiğinde fiyatlar genel düzeyindeki artışlar para arzı tarafından belirlenir. Wicksell bu yaklaşıma karşı çıkarak, fiyatlar genel düzeyinin faiz oranı tarafından belirlendiğini ileri sürer. Bunu açıklamak için doğal ve piyasa faiz oranı ayırımına gider. Doğal faiz oranı, ona göre, parasal değişkenlerden etkilenmeyen sermayenin reel getirisini ifade eder. Piyasa faiz oranı ise, bankalar tarafından belirlenen faiz oranıdır. Eğer bankaların belirlediği piyasa faiz oranı doğal faiz oranına eşitse enflasyon sıfıra eşit olacaktır. Ama eğer piyasa faiz oranı doğal faiz oranının altındaysa bu durum yeni sermaye malına olan talebi artırarak enflasyona yol açacaktır. Ona göre bu süreç piyasa faiz oranı doğal faiz oranına eşit oluncaya kadar devam eder.

Tekelci rekabet piyasası.