İKTİSADİ DÜŞÜNCELER TARİHİ - Deneme Sınavı - 7

Oikonomikos terimini ilk kullanan Ksenefon'dur. Bu terim oikos ev/hane ve nomos, norm ya da yasa sözcüklerinden oluşmuş olup hane halkının yönetim ilkeleri anlamına geliyordu. Dolayısıyla iktisadi sorunlar ya hane yönetimi ilkelerine ya da siyasal sorunlara ilişkin görüşler çerçevesinde ele alınıyordu. Doğru cevap C'dir.

M. Finley'e göre Greko- Romen dünyasında toprak piyasasının, iş gücünün, sermaye birikiminin kısaca ticaret ve teknolojinin gelişmemesinin temel nedenlerinden biri, Yunanlılarda ve Romalılarda statü kavramının bir engel oluşturmasıydı. Eski Çağ'ın seçkinleri kendilerinin ticaret yoluyla servet edinmesinden hoşnut olmuyorlardı. Üstelik statü endişeleri, yurttaşların daha faydalı faaliyetleri dışlamasına ve bu gibi faaliyetleri çevreye bırakmalarına yol açmıştır. Doğru cevap B'dir.

Ortaçağ'da iktisadi olanlar da dahil olmak üzere tüm olgular skolastik düşünce çerçevesinde ele alınmaktaydı. Skolastizm, Orta Çağ üniversitelerindeki öğretim yöntemleri ve düşünce ortamına verilen genel bir addır. Bu üniversitelerdeki düşünürler antik Yunan felsefesi ile Hristiyan ilahiyatını uzlaştırmaya çalışmışlardır. Yöntem olarak da tümdengelimci mantık çıkarsamalarını kullanmışlardır. Doğru cevap D'dir.

Thomas Aquinas faizi değiş tokuşta adalet ilkesine aykırı olması yönüyle reddetmektedir. Ona göre faiz, paranın kullanımı dolayısıyla ödenen bir fiyattır; parayı kullanan kişi onu aslında tüketmektedir. Doğru cevap E'dir.

Artan vergilerin tüccarların çalışma şevkini kırdığını ve iktisadi faaliyetleri daralttığını, bunun da vergi hasılatını azalttığını ifade eden ilk düşünür İbn-i Haldun'dur. İbn-i Haldun bu analizi ile Laffer Eğrisini yaklaşık 600 yıl önce öngörmüştür. Doğru cevap D'dir.

Relativist yaklaşımda düşünce tarihçisi, teorinin ya da doktrinin/okulun geçerli olduğu dönemdeki toplumsal, siyasi ve ekonomik güçleri ve yapıyı dikkate alır. İktisadi düşünce tarihi yazarı, tarihi koşulların, dışsal faktörlerin iktisadi düşünceleri belirlediğinin ve o gün için geçerli kıldığının farkındadır. Buna göre bir dönemde ya da bir yerde doğru olan bir görüş veya teori başka bir zamanda ya da yerde doğru olmayabilir. Başka bir deyişle iktisat teorisi, içinde bulunduğu çevrenin bir ürünüdür.

Absolutist yaklaşımı benimsemiş düşünce tarihçileri için; bir teorinin bilimselliği, o  teorinin içsel tutarlılık ve objektif realiteyi açıklayabilme yeteneği açısından analizini ve değerlendirilmesini gerektirir. Onun için dışsal faktörler değil esas olarak içsel faktörler önemlidir. Bu açıdan, her yeni kuşaktaki iktisatçı eskilerin yanlışlarını düzeltip, yeni bakış açıları geliştirmek ve katkılar yapmak durumundadır. Absolutist iktisatçılar iktisadi düşünce tarihini yanlıştan, doğruya giden doğrusal bir çizgi gibi değerlendirirler. Bunun için iktisadi düşünce tarihçisi, geçmişte ve şimdi iktisat teorisine yapılan bilimsel katkılar üzerinde durur.

iktisadi analiz bilimsel bir içeriğe sahiptir. İktisadi analiz analitik iktisat olgular arasındaki genel ilişkileri, neden-sonuç ilişkisine dayanarak açıklama işlemidir. Bunun içinde teori ve modelleri kullanır. Teori ise olguların karmaşık dünyasından birtakım varsayımlarla soyutlanmış, gerçeğin basitleştirilmiş bir algılamasıdır. Bu nedenle iktisadi analiz bilimsel bir süreci gerektirir. Başka bir deyişle iktisadi analiz tarihi daha ziyade yerleşik iktisada yapılan katkıların bir tarihidir. Sorunu bu şekilde ortaya koyduğumuz zaman iktisadi analizin piyasa toplumunun ortaya çıkışı ile ilişkilendirilmesi gerektiği ortaya çıkmaktadır. İktisadi analizin amacının bir ekonomide var olan sınırlı kaynakların fiyat mekanizması aracılığıyla dağılımını incelemek olduğunu varsayabiliriz.

Paradigma kavramı bilim tarihçisi Thomas Kuhn’un 1962 yılında yayımladığı kitapla yaygın bir kullanıma kavuşmuştur. Kuhn'un en önemli eseri, Türkçe’ye de çevrilen Bilimsel Devrimlerin Yapısı’dır. (1962) Kuhn’cu yaklaşımın asıl ayırt edici özelliği ise Bilimsel Devrimler tezidir. Bu teze göre bilimsel devrimler kesintili bir biçimde birbirinin yerini almaktadır. Kuhn, mevcut bir paradigmanın, ortaya çıkan yeni sorulara cevap veremediği ve cevapsız soruların biriktiği bir dönemde bir bilimsel krizin ortaya çıkacağını ileri sürmektedir.

Atinalı tarihçi, asker, paralı asker ve filozof. Sokrat ile aynı dönemde yaşamış ve hocasının konuşmalarını toplamıştır. Gençlik yıllarında Pers İmparatorluğu’ndaki saltanat savaşlarına Yunanlı paralı askerlerle birlikte katılmış, Persler hakkındaki izlenimlerini ve hatıralarını Anabasis (onbinlerin dönüşü) adlı Türkçeye de çevrilen kitabında anlatmıştır. Siyaset felsefesi alanında önemli bir düşünür olarak kabul görmüştür. İktisadi Düşünceler tarihi açısından önemi, Sokrat’ın diyaloglarına dayanan ve iktisadi düşünce alanındaki ilk çalışmalardan biri olan Oikonomikus adlı kitabından dolayıdır. Ekonomi terimi, Milattan önce 4. yüzyılda bu isimde bir kitap yazmış bulunan Ksenofon’a aittir. Ancak bu kitabın konusu bugünkü iktisadi analiz değildir. Kitabın konusu hane/ev yönetimine ilişkindir.

Platon, Eflatun olarak da bilinir. Klasik Yunan filozoflarının en büyüklerindendir. Arapça’da p harfi bulunmadığı için İslam âleminde Eflatun olarak bilinir. Sokrat’ın öğrencisi, Aristo’nun hocasıdır. Eserlerinde, daha ziyade hocası Sokrat’ın fikirlerini diyaloglar hâlinde yansıtır. Bu eserlerdeki görüşlerin gerçekten Sokrat’a mı yoksa Platon’a mı ait olduğu belli değildir. Felsefe, mantık, ahlak, retorik, siyaset bilimi ve matematikte Batı’yı ve İslam bilim geleneğini derinden etkilemiştir. En önemli eserlerinden Devlet, Yasalar ve Diyaloglar Türkçe ‘ye çevrilmiştir.

Arsitoteles, bütün zamanların en önemli düşünürlerindendir. Sosyal bilimlerin hemen her alanında kendisine atıfda bulunulur. Felsefe, siyaset bilimi, ahlak mantık gibi alanlar
dışında ayrıca fizik, astronomi, zooloji, biyoloji gibi bilimlerde de ilk düşünürler arasındadır. Makedonya’da doğmuş, Atina’da Platon’un akademisinde (akademeia) öğrenim görmüştür. Bir süre İskender’e öğretmenlik yapmıştır.. Daha sonra da
Atina’da kendi okulu Lykeion’u (Lise) kurmuştur. Ölümüne doğru Atina’yı terk ederek, annesinin memleketine gitmiş ve orada ölmüştür. Pek çok eserinden, Türkçe’ye
Politika ve Nikomakhos’a Etik adlı kitapları çevrilmiştir.

St. Thomas Aquinas (1225-1274) Güney İtalya’daki aristokrat ailelerden birine mensup olan Thomas, Napoli ve Paris Üniversitelerinde öğrenim görmüştür. Paris’te Orta Çağ Hristiyan düşünürlerinin en tanınmışlarından Albertus Magnus’la tanışmış ve onun takipçisi olmuştur. Thomas katolik dominiken tarikatına bağlı bir din adamı olarak Yunan felsefesi ile Hristiyanlığı uzlaştırmaya çalışmış, Aristo’nun felsefesinin Hristiyan akidesine uygun olduğunu kanıtlamaya uğraşmıştır. En önemli eseri, Summa Theologica. (Hristiyan İlahiyatının Özeti) adlı eseridir.

İbn-i Haldun'a göre, üretimin esas faktörü emektir. Ona göre, kâr ve kazançlar insan emeğinin kıymetinden başka bir şey değildir. Düşünüre göre, bir malın değeri, onu meydana getirmek için harcanan emeğin değeridir. Dolayısıyla üretimden elde edilen kazancın esasını emek oluşturmaktadır. Doğru cevap A'dır.

Maddi Kazancın Bilimi kitabının yazarı M. Ö. 4. ve 3. yüzyıllarda yaşamış olan Hintli düşünür ve devlet adamı Kautilya (Chanakya)'dır. Katuilya bu eserinde etkin ve sağlam bir ekonominin temelleri konusunda görüşlerini açıklamıştır. Burada Yeni Çağ merkantilistleri gibi dış siyaset ile iktisadi çıkarlar arasında bir ilişki kurmaktadır.  Kautilya ayrıca karşılaştırmalı üstünlük teorisini de formüle etmektedir. Bunun yanında ideal bir vergi sistemine ilişkin vergileme ilkelerini de belirlemektedir. Adam Smith'den yaklaşık ikibin yıl kadar önce değer teorisini Kautilya'da görülmektedir. Hintli düşünür, işçinin ücreti ile ürettigi malın piyasa değeri arasında ilişki kurmakta, malın piyasa değerini de maliyetine bağlamaktadır. Doğru cevap C'dir.

Gazali, iktisadi ve sosyal refahı, maslahat kavramı ile ifade etmektedir. Maslahat kavramı, hayatın olağan akışı içinde, sorunlara toplumun yararı açısından bakmaktır. Gazali’ye göre, dünya ahiretin tarlasıdır. Bu dünyada sadece ahiret için değil, dünya için de çalışmak gerekir. Ahiretini kazanmak için dünya ile meşgul olanlar orta yola en yakın iktisatlı (muktesid) kişilerdir. Gazali, insanların sadece ahirete yöneldiği takdirde dünyanın harap olacağını, dünyanın harap olması hâlinde ise dinin de harap olacağını vurgulamaktadır.

İbn-i Haldun’un esas meselesi, medeniyet sorunudur. O umran olarak adlandırdığı geniş bir medeniyet kavramından hareket eder. Bir toplumun bütün özelliklerini, yaptıklarını, ürettiklerini ortaya koyan yeni bir bilimden söz eder. Bu yeni bilimin konusu yerleşik ve göçebe hayatın bir sosyolojisini oluşturmaktır. Medeniyetlerin doğuş, çıkış ve çöküş
sebeplerini konu edinen ve açıklamaya çalışan tarih bilimi ise felsefenin bir dalıdır. Ancak tarihçi bunun için uygun ve yeterli donanıma da sahip olmalıdır. İbn-i Haldun, Aydınlanma Çağı düşünürlerinden üç asırdan fazla bir zaman öncesinde, toplumsal
olayların, toplumsal yasalara uyduğunu vurgulamıştır.İbn-i Haldun, Mukaddime’nin dördüncü ve özellikle beşinci bölümlerinde iktisadi konulara yer vermiştir. Beşinci bölüm bir anlamda, iktisat sosyolojisidir. Bu bakımdan, iktisadi ve mali sosyolojinin de on dördüncü yüzyılda İbn-Haldun’la başladığını söyleyebiliriz.

Avrupa iktisadi düşüncesinde ve ulusal ekonomi politikasında 15.-18. yüzyıllar aralığını kapsayan dönem merkantilizm olarak adlandırılır. Merkantilizm’in kökeni merkant kelimesinden gelmekte olup Latince tüccar anlamına gelmektedir. Orta Çağ ile Fizyokrasi arasında özellikle Batı Avrupa’da yaşayan bir iktisadi düşünce akımı’dır. Bu düşünce akımına göre, devletin zenginleşmesini sağlamak ekonomi politikalarının hedefidir.

“Ticari ya da merkantilist sistem” (the commercial or mercantile system) diyerek merkantilizm (mercantilism) ismini veren Adam Smith’tir. “Ulusların Zenginliği” adlı ünlü eserinde bu dönem düşüncesini eleştirirken kullandığı bu sözcük sonradan bu dönemin resmi adı olmuştur. Merkantilizm, Adam Smith’in tabiri ile “bir ulusun zenginliğini”, dolayısıyla bir devletin gücünü ve itibar kazanmasını o ülkenin sahip olduğu “altın veya gümüş” gibi değerli madenler fazlalığına dayandıran bir anlayıştır.

Tarih ve politika biliminin kurucusu sayılan Floransalı düşünür, devlet adamı Niccolò B. Machiavelli (1469-1527) (Makyavel olarak da bilinir) politika ve ekonomiyi dinî hayattan kurtarıp, devletin ya da prensin güçlenmesi için kurallar ortaya koyuyordu. Ona göre: “Zafer ve başarı siyasi otoritenin tek amacıdır ve amaca ulaşmak için bütün
yollar meşru kabul edilmelidir.”