İKTİSADİ BÜYÜME

İktisadi büyüme nedeniyle geliri yükselen bireyler daha fazla mal ve hizmet tüketim olanağına kavuşacakları için bireysel ve toplumsal yaşam standardı yükselecektir. Ayrıca artan gelirle birlikte mal ve hizmetlere yönelik talep artışları üreticilerin kapasite kullanım oranlarını arttırmalarına yol açacak, ekonomide kapasite sınırına ulaşıldıktan sonra ise yapılacak yeni yatırımlar istihdam düzeyini yükseltecektir. Ancak iktisadi büyümenin gelir dağılımının daha adil hale gelmesini sağlayacağına dair farklı görüşler bulunmaktadır. Kuznets hipotezine göre gelir dağılımı ile gelir düzeyi arasındaki ilişki "ters U-eğrisi" şeklindedir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Sadece yukarıda verilen bilgiler kullanıldığında 2009 yılında Türkiye'nin büyüme hızının eksi olduğu buna paralel biçimde kişi başına düşen gelirin de azaldığı sonucuna ulaşılabilir. Ayrıca büyüme hızı -4.8 iken kişi başı gelirin -6.1 olması kişi başına düşen gelirdeki azalmanın ekonominin daralmasından daha yüksek oranda gerçekleştiğini ortaya koyar. Bu doğrultuda doğru cevap D seçeneğidir.

Ekonomide devletçiliğe geçilmesinde bir çok faktör etkili olmasına rağmen bu süreçte belirleyici olan unsur dünya ekonomik krizinin yıkıcı etkilerinin görülmeye başlanmasıdır. Krize çare olarak devletler gümrük duvarları ile ekonomilerini korumaya çalışmış ancak bu durum uluslararası ticaretin çökmesine yol açmıştır. Böyle bir ortamda sermayenin yatırımdan kaçınması krizden çıkış için ekonomide devletin daha fazla rol almasına yol açmıştır. Doğru cevap D seçeneğidir.

Savaş yılları tarım ve sanayideki üretimin ve verimliliğin azaldığı bir dönem olmuştur.  Bu durum savaş döneminde insan kaynaklarının üretimde tutulamaması, üretken sektörlere kredi olanaklarının sağlanamaması gibi faktörlere bağlanabilir. Ayrıca savaş döneminde yaşanan hızlı fiyat artışlarının üretken faaliyetler yerine kısa dönemde kar getiren hizmet kesiminde kullanılmasının da önemli etkisi olduğu söylenebilir. Doğru cevap A seçeneğidir.

1973’de başlayan petrol krizi ile dünya genelinde petrol fiyatları yükselmiş bu durumdan petrol üreticileri dışındaki bütün ülkeler etkilenmiştir. Artan fiyatlar ödemeler dengesi bozmuştur.  Ödemeler dengesi sorunu ve döviz darboğazının, üretim için gerekli ara ve yatırım mallarının ithalatını engellemeye başlaması ile 1970’lerin sonunda Türkiye iktisadi krize girmiştir. 1980 yılında gerçekleşen askeri darbe sonrasında ithal ikamesine dayalı kalkınma modelinden ihracata dayalı, dışa açık kalkınma modeline geçilmiştir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Satın alma gücü paritesine göre Türkiye %1.4 orana sahipken Rusya 3.4, Brezilya 2.96, Çin 15.8, Hindistan 6.6, İran ise 1.19 orana sahiptir. Bu durumda doğru cevap A seçeneğidir.

Verilen bilgilerden yıllar içinde sanayi sektöründe değişimin çok az yaşandığı  ve tarım alanından hizmet sektörüne doğru bir kaymanın olduğu anlaşılır. Doğru cevap D seçeneğidir.

Nicholas Kaldor imalat sanayi büyümesi ile GSYH'nin büyümesi arasında güçlü bir pozitif ilişkinin bulunduğu ileri sürer. Ona göre imalat sanayinin büyümesi, imalat sanayi dışındaki alanlarda da verimlilik artışına yol açar. Doğru cevap C seçeneğidir.

Verilen yıllardaki GSYH bileşenleri incelendiğinde özel tüketim harcamalarının en çok paya sahip olduğu, özel tüketim harcamalarını özel yatırım harcamalarının takip ettiği ortaya çıkar. Doğru cevap C seçeneğidir.

Orta Vadeli Program döneminde Türkiye ekonomisinde nitelikli istihdam oluşturan, enflasyon ve cari açık yaratmayan, ağırlıklı olarak yurt içi tasarruflar ve doğrudan yabancı yatırımlarla finanse edilen, yatırım ve ihracata dayalı bir büyüme yapısı hedeflenmektedir. Doğru cevap B seçeneğidir.

İktisadi büyümede 70 kuralı çerçevesinde büyüme oranında meydana gelen küçük farklılıklar kişi başına gelirde önemli farklılıklar yaratmaktadır. Lucas tarafından kullanılan temel kurala göre, yılda g oranında büyüyen bir ülke, her 70/g yılda kişi başına gelirini iki katına çıkaracaktır. Başka bir ifadeyle 70 rakamını ülkenin yıllık büyüme hızına bölerek bir ülkenin kaç yıl sonra gelirini ikiye katlayacağını bulabilirsiniz. Ancak büyüme hızı %5’den büyük olduğunda, kişi başına düşen gelirin iki katına çıkma süresini 72/g formülünü kullanarak hesaplamak daha doğru olacaktır.

1930’lu yıllardan Türkiye’de dışa kapalı, devlet öncülüğünde sanayileşme hamlesi başlatılmıştır. Bu dönemde iç pazara yönelik sanayileşmeye ağırlık verilmiş ve korumacılık önlemleri uygulanmıştır. 1930’lu yıllar devletçiliğin gereği olan yasa ve kurumların hayata geçirildiği yıllar olmuştur. T.C. Merkez Bankası 1931 yılında, Sümerbank, Etibank, Maden Tetkik Arama Enstitüsü ve Halkbank kurulmuştur. Devlet öncülüğünde planlı sanayileşme amacıyla Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı 1934-1938 yıllarını kapsayacak şekilde hazırlanmıştır.

Devlet öncülüğünde planlı sanayileşme amacıyla Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı 1934-1938 yıllarını kapsayacak şekilde hazırlanmıştır. Planın başlıca amaçları aşağıdaki gibidir:

Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı ile kurulması planlanan sanayi şu ana grupları  içermekteydi: Dokuma (pamuk, yün), maden işleme (demir, çelik, bakır), kağıt, kimya, taş, toprak (cam, çimento). Temelde öz kaynaklara dayalı olarak kurulan bu tesisler, Türkiye’nin sanayileşme hareketine yön veren temel kuruluşlar niteliğinde olmuştur.

Türkiye ekonomisinin ilk devalüasyonu 1939-1946 döneminde, 7 Eylül 1946 tarihinde yapılmıştır. Bir ABD Dolarının TL fiyatı, 1.30 TL’den 2.80 TL’ye çıkarılmış, TL % 115.4 oranında devalüe edilmiş başka bir deyişle değer yitirmiştir.

1980, sonrasında ithal ikamesine dayalı kalkınma modelinden ihracata dayalı, dışa açık kalkınma modeline geçilmiştir. İç piyasanın daralması, ücretlerin baskı altında tutulması, gerçekleştirilen devalüasyon ve ihracata yönelik teşvik tedbirleri sonucunda ihracatta önemli ölçüde artış gerçekleştirilmiş ve büyüme oranı tekrar yükselmiştir. 1981-1989 döneminde büyüme oranı %4.8; kişi başına büyüme oranı %2.4 olmuştur. Bu büyümenin gerçekleştirilmesinde dışa açılma, ihracatın teşviki yanında iç ve dış talep genişlemesi, dış konjonktürde meydana gelen olumlu gelişmeler, sermaye birikimi ve verimlilik artışları etkili olmuştur. Ayrıca 1989 yılında dış finansal serbestliğe geçilmiş böylece ülkeye yönelik yabancı sermaye artış göstermiştir. 1990’larda Doğu Bloku ülkelerinde sistem değişimi başlamış, Irak’ın Kuveyt’e girmesi (1. Körfez Savaşı), 1997 Asya ve 1998 Rusya Krizleri ülkemize iktisadi açıdan olumsuzluklar doğurmuştur. Ülke içinde görülen politik ve iktisadi istikrarsızlık, 1994 Ekonomi Krizi, terörün tırmanması, 1999 Depremi Türkiye’nin büyüme performansını olumsuz yönde etkilemiştir.

1980- 2016 yılları arasında dünya ortalama yıllık büyüme oranı yaklaşık %3.6’dır. Gelişmiş ülkeler söz konusu dönemde ortalama %3.49 büyürken yükselen piyasalar ve gelişmekte olan ekonomiler ortalama yıllık yaklaşık %4.54 büyüme oranını gerçekleştirmiştir. Türkiye’nin büyüme oranı aynı dönemde yıllık %4.38 olmuştur ve dolayısıyla yükselen piyasalar ve gelişmekte olan ekonomiler ile karşılaştırıldığında, Türkiye bu ekonomilere yakın bir büyüme performansı göstermiştir. 1994, 1999, 2001 ve 2009 kriz yılları göz ardı edildiğinde, Türkiye’nin dünya ve yükselen piyasalar ve gelişmekte olan ekonomilere kıyasla %5.7 oranıyla nispeten daha yüksek büyüme performansı gösterdiği söylenebilir. Türkiye ekonomisinin dünya GSYH içerisindeki payı, 1980 yılında %1.18 iken, zaman içerisinde artarak 1990’da %1.42’ye ve 2016 yılında %1.66 düzeyine çıkmıştır. Bununla birlikte, Türkiye ekonomisinin kriz yaşadığı yıllarda, dünya GSYH’sı içerisindeki payı da düşüş göstermiştir. 1994 yılında ve 2001 yılında Türkiye’nin dünya GSYH içindeki payı sırasıyla %1.3’e ve %1.25’e gerilemiştir.

Toprak, doğal kaynaklar, sermaye donanımı ve teknoloji düzeyi, büyümeyi belirleyen temel üretim faktörleridir.

Toplam talep bileşenlerinin 1999-2015 yılları arasında iktisadi büyümeye yaptığı katkılar incelendiğinde genel itibarıyla iktisadi büyümeye en fazla katkı yapan bileşenlerin özel tüketim ve özel yatırım harcamaları olduğu anlaşılmaktadır. Böylece özel sektörün iktisadi büyümede öncü olduğu söylenebilir. Örneğin, 2002 yılında Türkiye ekonomisi % 6.2 oranında büyümüş ve bu büyümenin %5.2’si özel tüketim ve yatırım harcamalarından kaynaklanmıştır. 2002 yılında kamu tüketim ve yatırım harcamalarının iktisadi büyümeye katkısı % 1 düzeyinde gerçekleşmiştir.

İktisadi Büyümenin Talep Kaynakları 1999-2015 (1998 fiyatlarıyla Büyümeye Katkılar, Yüzde)

Türkiye’de 2014-2018 yıllarını kapsayan Onuncu Kalkınma Planı'nda, refah artışının hızlandırılması yolunda, uzun vadeli bakış açısıyla yüksek ve istikrarlı büyüme ortamının sağlanması temel amaç olarak benimsenmiştir. Yüksek ve istikrarlı büyümeye yönelik temel stratejinin, özel sektör öncülüğünde dışa açık ve rekabetçi üretim yapısının geliştirilmesi olduğu belirtilmiştir. Verimlilik artışı ve sanayileşme sürecinin güçlendirilmesi bu stratejinin temel yapı taşlarını oluşturmaktadır.