İKTİSADİ BÜYÜME

Neoklasik teorinin temel varsayımları şu şekilde sıralanabilir: Ekonomi dışa kapalıdır, • Sermaye için azalan verimler kanunu geçerlidir, • Üretim fonksiyonu açısından ölçeğe göre sabit getiri koşulları geçerlidir, • Teknolojik gelişmeler dışsaldır, • Faktörler arası ikame mümkündür, • Bağımsız bir yatırım fonksiyonu bulunmamaktadır, • Piyasalar rekabetçidir, • Firmalar ve bireyler rasyonel davranır.

İçsel büyüme teorisyenleri, Neoklasik teorinin azalan verimler kanununun işleyeceği varsayımı yerine artan verimlere dayalı üretim fonksiyonunun geçerli olacağını savunmaktadır. Özellikle Romer’in altını çizdiği “bilgi”ye dayalı üretim sürecinde, mallar üretilirken yan ürün olarak ortaya çıkan yeni bilgiler artan verimlerin devreye girmesine ve bu bilgilerin diğer firma ve endüstriler tarafından kullanılması da ülke çapında verimlilik-üretim artışlarına yol açmaktadır.

Neoklasik teoride, ekonomik süreçlerle karmaşık mekanizmalar çerçevesinde ilişki içinde olduğu için ölçülmesi çeşitli zorluklar barındıran beşeri sermaye, teknolojik ilerlemeler, dışsallıklar, kamusal müdahaleler, kültürel ve dinsel değişkenler, sağlık politikaları, bilgi üretimi, AR-GE faaliyetleri ve yenilik üretimi gibi değişkenler gerektiği kadar dikkat çekmemiştir. İçsel büyüme teorileri ise adı geçen bu konulara özenle eğilmiştir.

İçsel büyüme teorileri ekonomik büyümenin ekonominin kendi iç unsurlarına bağlı olduğunu ve içsel faktörlerce belirlendiğini ileri sürmektedir. İçsel büyüme teorilerinde ekonomik büyümenin başlıca kaynaklarının şu unsurlar olduğu görülür: Bilgi, beşeri sermaye, yaparak öğrenme, yaratıcılık, tesadüfler, yenilik, araştırma ve geliştirme, teknolojik gelişme ve teknolojik altyapı, pozitif ölçek ekonomileri, dışsallıklar, işbölümü ve uzmanlaşmadır.

İçsel büyüme teorilerine dair ilk belirgin çalışma 1986 yılında Romer’in yapmış olduğu çalışmadır.

Doğu Asya ülkeleri deneyiminin ayrıntılı incelemeleri, bu ülkelerde insana yatırım yapmanın rekabet güçlerinin artmasında oldukça etkili olduğunu göstermektedir. Adı geçen ülkelerde bireylerin bilgi ve beceri düzeylerinin artmasında devletin etkin eğitim politikaları önem kazanmıştır. Özellikle “mesleki eğitim politikaları” bu ülkelerde hızlı büyüyen ekonominin nitelikli işgücü ihtiyacına cevap verebilmesini sağlamıştır.

Bir üretim sürecinde fiziksel ve finansal sermaye dışında üretimi etkileyen en önemli faktör üretim sürecinde çalışan işgücünün sahip olduğu bilgi ve becerilerdir. İşte işgücündeki bu bilgi ve beceriler toplamına beşeri sermaye adı verilir. Bu bilgi ve becerilerin kazanılmasının iki yolu vardır. Birincisi gayet tabiidir ki “eğitim” yatırımlarıdır. İkincisi ise işgücünü çalışma sürecinde edindiği tecrübelerdir, diğer bir değişle “yaparak öğrenmedir”.

Ekonomik büyüme üzerinde fiziksel sermaye ve emek miktarındaki artışın dışında beşeri faktörlerin ne kadar etkili olabileceğini gösteren, eğitimin emeğin verimliliğini nasıl arttırabildiğini ortaya koyan öncü niteliğinde çalışmalar yapan araştırmacılardan Schultz, Solow’un formülünü eğitim sürecini ekleyerek değiştirmiş ve gelir düzeyini etkileyen bir faktör olarak eğitimi ön plana çıkarmıştır. Schultz’un çalışmaları tahmin çalışmalarında kullanılan iki tip “büyüme muhasebesi” ortaya çıkarmıştır.

Romer’in 1986 ve Lucas’ın 1988 tarihli çalışmalarında öncü bilgiler ürettikleri AK modeli Sergio Rebelo’nun 1991 tarihli çalışmasıyla anılmaktadır. Rebelo, Neo-klasik modelin koşullu veya koşulsuz yakınsama hipotezini reddetmekte ve dışsal teknolojik gelişmenin olmaması durumunda dahi sürdürülebilir ekonomik büyümenin görülebileceğini ileri sürmektedir. AK modeli sermaye ile (K) toplam üretim (çıktı) (Y) arasında doğru yönlü bir ilişki olduğunu varsayar. Birçok modelde de ileri sürülmüş olan bu ilişkiyi bu modelde farklı kılan modeldeki sermayenin fiziksel sermayenin yanında “beşeri sermayeyi” de içine almasıdır.

AR-GE modeli’ni ortaya çıkması Romer’in 1986 tarihli çalışması ile olmuştur.AR-GE modelinin en önemli özelliği, Neoklasik modelin tersine, üretim sürecinde kullanılacak bilginin tesadüfler sonucunda değil, bilinçli bir çalışma süreciyle ortaya çıkabilmesidir. Bilinçli çalışmaları ile araştırma merkezi ve laboratuvarlarında yeni bilgi üreten firmalar bu bilgiler ve bu bilgilerle ürettikleri yeni ürünler üzerindeki yasal haklarını kullanacak (patent vb. gibi) ve kâr elde edeceklerdir. Bu kârlılık yeni bilgi üretimini, inovasyonu ve buluşları teşvik edecektir. Fakat her türlü yasal korumaya rağmen üretilen bilgiler bir süre sonra sektördeki diğer firmalar tarafından mutlaka ve hatta zaman zaman “bedava” olarak kullanılacak ve zincirleme olarak üretim sürecinde pozitif dışsallıklar ve artan verimler oluşacak, ekonomik büyüme hızlanacaktır. Burada AR-GE firmalarına yapılacak kamu desteği ve diğer politikaların ekonomik büyüme üzerinde olumlu etki yapacağı da modelin üstü kapalı çıkarımlarından biridir.

1986 tarihli çalışmasında Kenneth J. Arrow’un geliştirdiği yaparak öğrenme kavramını odağına almış olan Paul M. Romer’e göre (bu nedenle model “Arrow-Romer Modeli” olarak da adlandırılır), sermaye stoku yüksek ülkelerin üretmiş olduğu teknik bilgi stoku da yüksek düzeydedir. Romer, yatırımlar arttığı sürece her yeni yatırımın veriminin bir öncekine göre yükseleceğini ve sermaye için “artan verimlerin” geçerli olacağını kabul etmektedir.

Kamusal Harcamalar Modeli'nde devlet özel girişimin önünü açacak olan politikalar izler. Örneğin özel sektörün ihtiyacı olan nitelikli işgücünü sağlayıcı eğitim politikaları izler, teknoloji ve araştırma-geliştirme faaliyetlerini destekler, teşvik önlemleri alır, özel mülkiyetle ilgili hukuksal altyapıyı kurar ve korur, özel sektörün önünü kesmeyecek bir “optimal vergi” sisteminin çerçevesini çizer, istikrarlı bir ekonomik ortam sağlar, dış ticareti serbestleştirir, tüm fiziksel altyapıyı özel sektörün hızlı ve verimli iş yapmasını sağlayacak şekilde oluşturur.

Güney Kore’den  Hong Kong, Singapur ve Tayvan da bu inanılmaz performansa ulaşabilmiş diğer ülkelerdir. Adı geçen Uzakdoğu ülkeleri uzun soluklu hızlı ekonomik büyüme performansları nedeniyle “Asya Kaplanları”, “Uzakdoğu Kaplanları” ve “Asya’nın Ejderhaları” gibi isimler  almış ve bölgede yaşanan bu ilerleme nedeniyle ortaya çıkan ekonomik olgu “Asya Mucizesi” olarak anılmıştır. Asya Kaplanları temelde bu dört ülkeden oluşsa da zaman içinde Malezya, Endonezya ve Tayland’ın ve hatta yüksek büyüme performansları nedeniyle Çin ve Hindistan’ın da bu gruba dahil edildiği görülmüştür.

Solow, uzun dönemli büyüme oranını açıklayan sermaye-işgücü dışındaki bu kısma “artık faktör” adını vermiş ve bu artığı “dışsal” bir unsur olarak nitelendirmiştir.

İçsel büyüme teorisinin bilimsel kökenlerini Adam Smith ve Joseph A. Schumpeter’e kadar gerilere götürmek mümkünsede Nobel ödüllü ekonomist Kenneth J. Arrow’un geliştirdiği “yaparak öğrenme” yaklaşımının öncü olduğu içsel büyüme modelleri Paul M. Romer’in 1986 tarihli çalışmasıyla önem kazanmış ve Robert E. Lucas’ın 1988 tarihli ve Robert J. Barro’nun 1990 tarihli çalışmaları ile gündeme oturmuştur.

Neoklasik teorinin temel varsayımları şu şekilde sıralanabilir:

İçsel büyüme teorilerinin belki de en önemli ortak noktası iktisadi büyüme süreçlerinde “bilgi”ye verdikleri önemdir.

Sanayi devrimi döneminde kullanılan sermaye ve emek miktarı ile gerçekleşen üretim miktarı bugün çok daha az sermaye emek miktarıyla gerçekleştirilebilmektedir. Bunu sağlayan gelişme, bilgi üretimi ve teknolojideki ilerlemelerdir. Bilgi üretimi ve birikimi artan oranlı getiri sağlayan bir pozitif dışsallık kaynağıdır. Dolayısıyla tüm insanlar tarafından kullanılan ve azalan verimlere tabi olmayan bir sermaye türü olarak adlandırılabilecek olan bilgi, ekonomik büyümeninde en önemli itici güçlerindendir. Üstelik bilgi, bazen kısmen bazen de tamamen “gizli bir kamusal mal” olarak görülmekte ve bilgiden yararlanma konusunda hiçbir birey veya firma tamamen dışlanamamaktadır. Bilginin en önemli özelliklerinden birisi bilginin bir rakibinin olmamasıdır. Dolayısıyla bilginin rekabetçi piyasalar tarafından yönlendirilmesi oldukça güçtür. Temel bilimsel bilginin bir kez üretildikten sonra onu kullananlara sunmanın maliyeti sıfıra yakındır ve bu bilgiye kolayca ulaşılabilir.

Eğer bilgi “dışarıda tutulabiliyorsa”, yanibaşkaları tarafından kullanılması engellenebiliyorsa (mülkiyet hakları ile ilgili yasal ve kurumsal mevzuat vb. gibi) bilgi üretimi karşılığında pozitif bir gelir ve özel kazanç elde edilebilir. Bu durum ise bilgi üretimini teşvik edecek, bilimsel araştırmalar, AR-GE, yenilik üretimi gibi faaliyetler artacaktır.

Beşeri Sermaye Modeli;  Bir üretim sürecinde fiziksel ve finansal sermaye dışında üretimi etkileyen en önemli faktör üretim sürecinde çalışan işgücünün sahip olduğu bilgi ve becerilerdir. İşte işgücündeki bu bilgi ve beceriler toplamına beşeri sermaye adı verilir. Bu bilgi ve becerilerin kazanılmasının iki yolu vardır. Birincisi gayet tabiidir ki “eğitim” yatırımlarıdır. İkincisi ise işgücünü çalışma sürecinde edindiği tecrübelerdir, diğer bir değişle “yaparak öğrenmedir”.

Yaparak Öğrenme ve Bilgi Üretiminde Taşmalar Modeli; Kenneth J. Arrow, 1962 tarihli çalışmasında üretim sürecini incelediği bazı sektörlerde firmaların zaman içinde birim maliyetlerinin düştüğünü, ürün kalitelerinin arttığını ve üretim hızının yükseldiğini ve yeni ürünler geliştirdiğini belirlemiş, bunun firmaların kâr amaçlı bilinçli araştırma-geliştirme faaliyetlerinden değil artan tecrübelerinden kaynaklandığını ileri sürmüştür. Dolayısıyla Arrow’a göre üretimde tecrübe kazanan firmalar mal ve hizmet üretim süre Cinde yan ürün olarak teknik bilgi de üretmekte, bu bilgileri stoklamakta ve ilerleyen dönemde bu teknik bilgiden yararlanmaktadır. Burada önemli bir nokta daha vardır: Üretilmiş teknik bilgi sadece o firmada kalmayacak, diğer firmalara da yayılacak ve üretim süreçleri üzerinde “pozitif dışsallıklar” ve “artan verimler” meydana getirecektir. Bu duruma “bilgi üretiminde taşmalar” veya “bilginin yayılması” adı verilmiştir.

Kamu harcamaları modelinde devlet özel girişimin önünü açacak olan politikalar izler. Örneğin özel sektörün ihtiyacı olan nitelikli işgücünü sağlayıcı eğitim politikaları izler, teknoloji ve araştırma-geliştirme faaliyetlerini destekler, teşvik önlemleri alır, özel mülkiyetle ilgili hukuksal altyapıyı kurar ve korur, özel sektörün önünü kesmeyecek bir “optimal vergi” sisteminin çerçevesini çizer, istikrarlı bir ekonomik ortam sağlar, dış ticareti serbestleştirir, tüm fiziksel altyapıyı özel sektörün hızlı ve verimli iş yapmasını sağlayacak şekilde oluşturur.

İçsel büyüme teorilerinde ekonomik büyümenin başlıca kaynaklarının şu unsurlar olduğu görülür: Bilgi, beşeri sermaye, yaparak öğrenme, yaratıcılık, tesadüfler, yenilik, araştırma ve geliştirme, teknolojik gelişme ve teknolojik altyapı, pozitif ölçek ekonomileri, dışsallıklar, işbölümü ve uzmanlaşmadır.

çok sayıda içsel büyüme modeli geliştirilmiştir. Bunlar;