İKTİSADİ BÜYÜME

Hızlandıran katsayısı, sermaye miktarında meydana gelen değişmenin (∆K), üretimde meydana gelen değişmeye (∆Y) oranı şeklinde ifade edilmektedir (∆K/ ∆Y). Bir başka deyişle bir birim üretim artışı sağlamak için gerekli sermaye artışını ifade etmektedir, yani, yatırımın üretim (gelir) değişmelerine olan duyarlılığını ölçmektedir. Bu bağlamda hızlandıran uyarılmış yatırımlarla ilişkilidir ve Harrod büyüme modelinde de gelir düzeylerinde önceki dönemlere göre ortaya çıkan değişimler karşısında girişimcilerin yatırım konusunda nasıl davranacakları ile ilgilenilir.

"k", yani sermaye hasıla katsayısı,  (ya da hızlandıran katsayısı)  "gerekli büyüme hızını" gerçekleştirebilmek için gerekli sermaye miktarını gösteren katsayıdır. Fakat burada gerekli olan yani ihtiyaç duyulan sermaye ile anlatılmak istenen, üretim artışını (∆Y) gerçekleştirebilmek için gerekli olan ek sermaye (∆K), bir başka ifadeyle yeni yatırımdır. Çünkü mevcut üretim düzeyi mevcut, var olan sermaye ile sürdürülmektedir, üretim artışı için ise yeni ek sermayeye (yeni yatırıma) ihtiyaç vardır.

Harrod büyüme modeline göre, ekonomi bir nedenle dengeden uzaklaştığı zaman gelecekteki her dönem için dengesizlik kümülatif olarak daha da artacaktır. Harrod modelinde, bu dengesizlik kavramını vurgulamak için  "dengenin bıçak sırtı denge" ya da "kararsız denge" (her an dengeden uzaklaşabilen) olduğu belirtilmektedir.

Harrod büyüme modelinde fiili büyüme hızının gerekli büyüme hızından büyük olması (G>Gw) ekonomide enflasyonist bir sürecin ortaya çıktığı bir durumu göstermektedir. Bu durumda, dönem sonunda gerçekleştirilen büyüme hızının, dönem başında planlanan büyüme hızını aşması söz konusudur. Aynı zamanda dönem başı planlanmış yatırımların veya planlanmış sermaye ihtiyacının, dönem sonunda gerçekleşen yatırımlardan veya sermaye birikiminden fazla olması demektir.

Ekonomide görülen teknolojik değişimler sermaye kullanımı yoğunluğunu etkilediği için marjinal sermaye hasıla katsayısının değişmesine neden olmaktadır. Ekonomide yoğun sermaye kullanılan teknolojilerde marjinal sermaye hasıla katsayısı artmaktadır, sermayeden tasarruf eden teknoloji kullanımlarında ise marjinal sermaye hasıla katsayısı azalmaktadır. Bu durumda marjinal sermaye hasıla katsayısı ile ortalama sermaye hasıla katsayısı, ancak teknoloji gelişmenin olmadığı zaman birbirine eşitlenmektedir.

Domar büyüme modelinin temel varsayımları şunlardır:

• Ekonomide devlet harcamaları yoktur.

• Ekonomi dışa kapalı bir ekonomidir. Bu varsayımlar ile Domar’a göre büyüme üzerinde devletin ve/veya uluslararası ekonomik ilişkilerin herhangi bir etkisinin olmadığını savunmaktadır. Bu varsayımın amacı ise analizde özel sektör yatırımlarının üretim kapasitesinin artırıcı etkisi üzerine yoğunlaşmasını sağlamaktır.

• Ekonomide gecikmeler yoktur. Bir başka deyişle, üretimde meydan gelen bir artış hemen gecikmeden yatırım harcamalarını artırmakta ve yatırım harcamalarındaki artış ise, anında gelir artışına neden olmaktadır.

• Ekonomi tam istihdam denge düzeyindedir.

• Sermaye ve gelir arasında sabit bir teknolojik ilişki vardır.

Harrod ve Domar büyüme modelleri esas olarak Keynesyen analizlere dayanmaktadır. Her iki modelde de büyümeyi açıklarken kullandıkları en önemli kavram yatırımlardır. Fakat yatırım konusundaki düşünceler her iki modelde birbirinden farklılaşmaktadır. Yatırım çarpanı, hızlandıran, toplam arz kavramları her iki büyüme modelinde kullanılan ve modellerin temelini oluşturan kavramlar olmaktadır.

Harrod- Domar büyüme modelinde, büyümeyi açıklarken kullanılan en önemli kavram yatırımlardır. Bu bağlamda iki modelde de sermeye üretim artışı için çok önemli bir kavram olması nedeniyle diğer üretim faktörleri olan emek ve teknolojik gelişmelerin üretim üzerindeki etkileri ihmal edilmiştir.

Harrod Domar modeline yapılan en önemli eleştiri, modelin gelişmiş ülkelerin büyüme deneyimlerini açıklamakta yetersiz kalmasıdır. Çünkü gelişmiş ülkelerde işgücü ve sermayenin tam kullanımını sağlayan büyümenin gerçekleşmiş olmasına rağmen Harrod- Domar büyüme modelinde bu durumun ancak tesadüfi ya da şans eseri olarak gerçekleşebileceği vurgulanmaktadır.

Para, Faiz ve İstihdamın Genel Teorisi (1936 yılında yayınlanan) adlı eserinde, Keynes piyasa mekanizmasının otomatik olarak tam istihdamı sağlama konusunda başarılı olamadığını ileri sürmüştür. Keynes eserinde yatırım harcamalarının öncelikle toplam talep üzerinde etkilerini incelemiş, yatırım harcamalarının üretim kapasitesi üzerindeki etkilerini bütünüyle ihmal etmiştir. Keynes’in büyüme konusundaki analizleri ise bu anlamda kısa dönemli statik bir analizdir. Keynes’in kısa dönemli statik analizini uzun dönemli olarak genişleten ve dinamik büyüme sorunlarıyla ilgilenen iktisatçılar ise Harrod ve Domar’dır. Roy F. Harrod 1937 yılında Bay Keynes ve Geleneksel Teori isimli makalesi ile Keynes’in teorisini eleştirmiş ve 1939 yılında Dinamik Teori Üzerine Bir Deneme başlıklı makalesinin hazırlanmasında da bu eleştiriler etkili olmuştur.

Harrod’un büyüme modeli Domar’ın büyüme modeline çok benzemektedir. Harrod büyüme modelinde de temel unsur yatırımlardır. Fakat Harrod, büyüme sürecinde yatırım artışı ile üretim artışı arasındaki ilişkiyi Domar büyüme modelinden farklı bir şekilde analiz etmiştir. Domar’a göre kalkınmanın temel problemi, artan üretim kapasitesinin tamamını kullanabilecek yatırım artışının ne kadar olmasını belirlemek iken Harrod’a göre kalkınmanın temel problemi, gelirin mevcut tasarrufları eritmeye yetecek bir yatırım artışına imkan verecek bir düzeye çıkıp çıkamayacağıdır.

Harrod büyüme modelinde temel iki kavramdan bahsedilmektedir. Birincisi tasarruflar ikincisi ise yatırımlardır. Tasarruflar ve yatırımlar modelde aynı zamanda dengenin sağlanmasında kullanılan en önemli kavramlardır.

Harrod büyüme modelinde tasarruflar, ekonomide dengenin sağlanması için önemli bir değişken olup, milli gelirin artan bir fonksiyonu olarak varsayılmaktadır. Özellikle tam istihdam dengesinin sürdürülebilmesi için yatırım, sermayenin marjinal verimliliği ve hızlandıran, tasarruf eğilimine uymak durumundadırlar.

Harrod büyüme modelinde birbirinden farklılaşan üç büyüme hızını gösteren eşitlikler kullanılmıştır. Harrod modelinde bu eşitliklerin temsil ettiği büyüme hızlarının karşılaştırılmasıyla dengeli büyüme hızı belirlenmiştir. Bu şekilde modelde denge süreci geniş kapsamlı olarak analiz edilirken, ayrıca, uzun dönemde canlanma ve durgunluğa girişin şartları da daha iyi analiz edilmeye çalışılmıştır. Modelde kullanılan büyüme hızları şunlardır:

Harrod büyüme modelinde fiili büyüme hızının gerekli büyüme hızından büyük olması (G>Gw) ekonomide enflasyonist bir sürecin ortaya çıktığı bir durumu göstermektedir. Bu durumda, dönem sonunda gerçekleştirilen büyüme hızının, dönem başında planlanan büyüme hızını aşması söz konusudur. Aynı zamanda dönem başı planlanmış yatırımların veya planlanmış sermaye ihtiyacının, dönem sonunda gerçekleşen yatırımlardan veya sermaye birikiminden fazla olması demektir.

Domar büyüme modelinde Keynes’in kısa dönemli statik analizini uzun dönemli olarak genişletmeye yönelik olarak yatırımların geniş kapsamlı olarak ekonomi üzerindeki etkileri analiz edilmiştir. Bu bağlamda Domar yatırımların ekonomi üzerinde birbirinden farklı iki yönde etkisinin olduğunu ileri sürmüştür. Birinci etki, yatırım harcamaları ekonominin arz yönünü ilgilendiren üretim kapasitesini artırıcı etkisi, ikinci etki ise, yatırım harcamalarının ekonominin talep yönünü ilgilendiren gelir artırıcı etkisidir.

Domar büyüme modeli temel dört kavram ile analiz edilmektedir. Bu kavramlar:

Domar büyüme modelinin temel varsayımları şunlardır:

Domar'ın büyüme modelinde ele aldığı büyüme türü dengeli büyümedir. Ekonomide tam istihdam denge düzeyinde, yatırımlar ekonominin üretim kapasitesini artırırken toplam gelir (talep) artışına da neden olmaktadır. Yatırımların özelliği gereği bu ikili etkisi tam istihdam düzeyinde dengeli büyümeyi sürdürmek isteyen ekonomilerde bazı sorunlara neden olabilmektedir. Çünkü yatırımlar aracılığıyla artan üretim kapasitesinin fiili mal ve hizmet üretim artışına (kapasitenin atıl kalmaması) dönüştürülmesi gerekmektedir. Domar "Toplam geliri (talebi) belirleyen de yatırım harcamalarındaki artış olduğuna göre, tam istihdamda dengeli büyümeyi sürdürecek yatırım artışı her yıl ne kadar olmalıdır?" sorusunun cevabını araştırmıştır.

Harrod ve Domar büyüme modelleri esas olarak Keynesyen analizlere dayanmaktadır. Her iki modelde de büyümeyi açıklarken kullandıkları en önemli kavram yatırımlardır. Fakat yatırım konusundaki düşünceler her iki modelde birbirinden farklılaşmaktadır. Yatırım çarpanı, hızlandıran, toplam arz kavramları her iki büyüme modelinde kullanılan ve modellerin temelini oluşturan kavramlar olmaktadır.

Modele yapılan en önemli eleştiri, modelin gelişmiş ülkelerin büyüme deneyimlerini açıklamakta yetersiz kalmasıdır. Çünkü gelişmiş ülkelerde işgücü ve sermayenin tam kullanımını sağlayan büyümenin gerçekleşmiş olmasına rağmen HarrodDomar büyüme modelinde bu durumun ancak tesadüfi ya da şans eseri olarak gerçekleşebileceği vurgulanmaktadır.

Para, Faiz ve İstihdamın Genel Teorisi (1936 yılında yayınlanan) adlı eserinde, Keynes piyasa me- kanizmasının otomatik olarak tam istihdamı sağlama konusunda başarılı olamadığını ileri sürmüştür.