İKTİSADİ BÜYÜME

Dönem başı planlanan yatırım, planla­nan tasarruftan büyük ise, Ip>Sp (veya Ip> Ig) yani fiili (gerçekleşen) yatırım planlanan yatırımdan az ise, ekonomide üretim, yatırım eksikliği olup gere­ği kadar yatırım yapılmamış olur. Ekonomide bu durumda bir talep fazlası ortaya çıkar ve stoklar azalmaya başlar. Doğru cevap D şıkkıdır.

Hızlan­dıran katsayısı, sermaye miktarında meydana gelen değişmenin (ΔK), üretimde meydana gelen değiş­meye (ΔY) oranı şeklinde ifade edilmektedir (ΔK/ ΔY). Bir başka deyişle bir birim üretim artışı sağla­mak için gerekli sermaye artışını ifade etmektedir. Yatırımın üretim (gelir) değişmelerine olan duyarlılığını ölçmektedir. Doğru cevap A şıkkıdır.

Harrod büyüme modelinde gerekli büyüme hızı, garantili büyüme hızı, olarak da adlandırıl­maktadır. Eğer gerekli büyüme kızı gerçekleşir­se kapasite fazlalığı ve atıl kapasite gibi durumlar oluşmaz, girişimcilerin birikmiş mal stokları oluş­maz ve üretilen malların tamamı satılmış olur. Girişimciler bu durumdan memnundurlar ve bir sonraki dönemde aynı oranda üretim artışını da planlarlar. Gerekli büyüme hızı planlanan tasarruf ve planlanan yatırım eşitliğini sağlayan büyüme hızı demektir. Doğru cevap C şıkkıdır.

Doğal büyüme hızı, nüfus artışı ve teknolojik gelişmenin müsaa­de ettiği büyüme hızı olarak kabul edilmektedir. Bir başka ifadeyle maksimum büyüme hızı olarak ya da tam istihdam büyüme hızı olarak da ifade edilebilir. Harrod büyüme modelinde temel hedef, artan işgücünün tam istihdamını sağlayacak bir büyüme hızının belirlenmesidir. Artan işgücünün tamamının istihdamını sağlaya­cak doğal büyüme hızı, nüfus artışı ile işgücünün verimindeki artışın toplamına eşittir. Bu haliyle D seçeneği dışındaki tüm seçenekler doğal büyüme hızı için doğru ifadelerdir. Doğru cevap D şıkkıdır.

Domar büyüme modelinde sermaye hasıla kat­sayısı, sermaye katsayısı olarak da nitelendirilmek­tedir. Sermaye hasıla katsayısı, bir ekonomide bir birim üretim için ne kadarlık sermaye (yatırım) gerekli olduğunu gösterir. Sermaye hasıla katsayısı, ekonomideki var olan sermaye stokunun (K) tam istihdam üretim miktarına (Y) oranlanmasıyla bu­lunmaktadır. Doğru cevap A şıkkıdır.

D şıkkı haricindeki tüm şıklar Domar büyüme modelinin varsayımları arasındadır. Buna ilave olarak Domar büyüme modeli ekonominin tam istihdam denge düzeyinde olduğunu varsaymaktadır. Dolayısıyla D şıkkı Domar büyüme modelinin varsayımlarından biri değildir. Doğru cevap D şıkkıdır.

Domar büyüme modelinde, yatırımların ikili etkisi vardır. Birinci etki, yatırım harcamaları ekonominin arz yönünü ilgilendiren üretim kapasitesini artırıcı etkisi, ikin­ci etki ise, yatırım harcamalarının ekonominin ta­lep yönünü ilgilendiren gelir artırıcı etkisidir. Bu bağlamda ekonomik büyümenin denge şartı ise, yatırımların kapasite artırıcı etkisi ile gelir artırıcı etkisinin birbirine eşitlenmesidir. Doğru cevap E şıkkıdır.

Domar büyüme modelinde denge büyüme oranı sermayenin ortalama verimliliğiyle marjinal tasarruf eğiliminin çarpımı olarak hesaplanmaktadır. Buna göre soruda verilen değerler çarpıldığında %10 değeri bulunacaktır. Doğru cevap C şıkkıdır.

Harrod -Domar büyüme modeli çeşitli açı­lardan bakıldığında gerçek ekonomik dünyayı açıklamak ve analiz etmek açısından eksiklikleri olmasına rağmen, büyüme teorilerinin gelişimi ve teorileri anlama ve birçok büyüme modellerinin de hareket noktasını oluşturan önemli bir model olmaktadır. Bu bağlamda günümüzde kalkınma iktisadını yönlendirme konusunda etkileri olduğu iktisat literatüründe yer alan açıklamalardır. E şıkkı haricindeki seçenekler, literatürde Harrod-Domar modeline yönetilen eleştirilerdendir. Doğru cevap E şıkkıdır.

Planlanan yatırım düzeyinin belirlenmesinde hızlandıran katsayısı etkili olmaktadır. Bu durumda, Ip planlanan yatırım, k hızlandıran katsayısı olmak üzere formül şu şekilde yazılabilir: Ip=k (Yt – Yt-1). Planlanan yatırım kararları gelirin mutlak seviyesine değil, gelirdeki artışlara bağlı olarak belirlenmektedir.

Hızlandıran katsayısı aslında teknik olarak marjinal sermaye-hasıla katsayısıyla aynı anlamdadır. Her iki kavram da sermaye miktarında meydana gelen değişmenin (ΔK), üretimde meydana gelen değişmeye (ΔY) oranı şeklinde ifade edilmektedir (ΔK/ΔY). Ancak Domar sermaye-hasıla katsayısı, Harrod ise hızlandıran katsayısı kavramlarını kullanmaktadır. Harrod ayrıca üç tür büyüme hızı üzerinde durmaktadır: Gerekli (Garantili) Büyüme Hızı, Fiili (Gerçekleşen) Büyüme Hızı, Doğal Büyüme Hızı. Sonuç olarak sermaye-hasıla katsayısı Harrod büyüme modelinin temel kavramlarından biri değil, Domar modellinin temel kavramlarından biridir.

Harrod büyüme modelinde fiili büyüme hızının gerekli büyüme hızından büyük olması (G>Gw) ekonomide enflasyonist bir sürecin ortaya çıktığı bir durumu göstermektedir. Bu durumda, dönem sonunda gerçekleştirilen büyüme hızının, dönem başında planlanan büyüme hızını aşması söz konusudur. Aynı zamanda dönem başı planlanmış yatırımların veya planlanmış sermaye ihtiyacının, dönem sonunda gerçekleşen yatırımlardan veya sermaye birikiminden fazla olması demektir.

Harrod büyüme modelinde gerekli büyüme hızının fiili büyüme hızından daha büyük olması (Gw>G), ekonomide durgunluğu ortaya çıktığı bir durumu göstermektedir. Bu durumda, dönem başında hedeflenen büyüme hızına, dönem sonunda gerçekleştirilmemiş demektir. Aynı zamanda dönem başında planlanmış olan yatırımlardan daha fazla dönem sonunda gerçekleşen (fiili) yatırımın, yapılmış olması, ihtiyaçtan fazla kullanılmayan sermaye birikimi nedeniyle aşırı kapasitenin ortaya çıkmasına neden olmuş ve üretim talepten daha fazla artarak bir dengesizlik durumu ortaya çıkmıştır. Bu sefer arz ile talep arasındaki uyumsuzluk arz lehine bozulmuştur. Aşırı kapasitenin olması ve arzın artması sonucunda stok birikimlerinin artmış olması ise ekonomiyi durgunluğa itecektir.

Harrod modelinde ekonominin kararlı ve dengeli büyümesi için, toplam arz ve toplam talebi devamlı olarak birbirine eşit kılacak bir büyüme hızını tutturmak gerekmektedir. Ekonomide sermaye ve işgücü piyasalarında tam istihdamı sağlayacak ve dengeli büyümenin koşulu ekonomideki fiili büyüme hızı ile gerekli büyüme hızlarının aynı değeri taşıması gerekmektedir. Oysa ki normal olarak bu sermaye hasıla katsayısı, tasarruf eğilimi, nüfus artış hızı ve teknolojik gelişmeler ise birbirinden bağımsız olarak belirlenmektedir. Bu nedenle, böyle bir dengenin fiilen gerçekleşmesi olasılığı oldukça düşüktür. Bu olasılık gerçekleşmiş olsa dahi, dengeden en ufak bir sapma ekonomiyi hızla dengesizliğe götürmektedir. Sistemdeki değişkenlerle ekonomiyi yeniden dengeye taşıyacak yapısal bir nitelik bulunmadığı için Harrod büyüme modelinde denge çoğu zaman “bıçak sırtında (her an bozulabilecek)” bir denge olarak nitelendirilmektedir.

Marjinal sermaye hasıla katsayısı, ekonomide üretimi bir birim artırabilmek için (ΔY) ne kadarlık sermayenin (yatırımın) (ΔK) , olması gerektiğini göstermektedir. Yatırımlar sermaye stokuna net ilaveler olduğuna göre (ΔK=I), Marjinal sermaye hasıla katsayısı, ΔK/ΔY yada I/ΔY olarak ifade edilmektedir. Bu anlamda marjinal sermaye hasıla katsayısını hesaplayabilmek için yatırım düzeyine (I) ve gelirdeki değişmeye (ΔY) ihtiyaç vardır.

Domar büyüme modelinde kullanılan temel kavramlardan biri sermayenin (yatırım) ortalama verimliliğidir. Sermaye hasıla oranının (K/Y) tersi olan hasıla sermaye katsayısı, sermayenin ortalama verimliliği olarak da tanımlanıp (Y/K) olarak gösterilmektedir. Diğer yandan üretim miktarındaki ve sermaye stokundaki değişmeler için ise sermayenin marjinal verimliliği kavramı kullanılmaktadır. Sermayenin marjinal verimliliği katsayısı, ΔY/ΔK şeklinde formüle edilmektedir ve marjinal sermye hasıla kaysayısının tersidir. Domar modelinde sermayenin marjinal verimliliği katsayısı (б) simgesi ile gösterilmektedir. Sermaye-hasıla katsayısının (k) azalması teknik olarak sermayenin verimliliğinin (1/k) artması anlamına gelmektedir. k azalırsa б=1/k değeri artar.

Marjinal tasarruf eğilimi (α)= 0,25

Sermayenin marjinal verimliliği katsayısı (б)= 1/k=0,40

Denge büyüme oranı g= ΔY/Y= ΔI/I= α x б olduğuna göre,

Büyüme hızı (g)= /k= α.1/k= α. (б)= 0,25x0,40= 0,10 yani %10.

Domar büyüme modeline göre yatırımların üretim kapasitesi üzerinde yarattığı değişim, yatırım düzeyine (I), yapılan yeni yatırımın (sermayenin) verimliliğine (б) bağlı olmaktadır. Domar büyüme modelinde yatırımların kapasite artırıcı etkisi ΔY=Ixб şeklinde ifade edilmektedir.

Harrod- Domar büyüme modelinde, büyümeyi açıklarken kullanılan en önemli kavram yatırımlardır. Bu bağlamda iki modelde de sermeye üretim artışı için çok önemli bir kavram olması nedeniyle diğer üretim faktörleri olan emek ve teknolojik gelişmelerin üretim üzerindeki etkileri ihmal edilmiştir.

Harrod modelinde hızlandıran prensibi/katsayısı önemli bir araç olup kullanılmışken, Domar modelinde çarpan mekanizması/katsayısı önemli bir araç olup kullanılmıştır.