İKTİSADİ BÜYÜME

Keynes’in kısa dönemli statik analizini uzun dönemli olarak genişleten ve dinamik büyüme sorunlarıyla ilgilenen iktisatçılar ise Harrod ve Domar’dır. Roy F. Harrod 1937 yılında Bay Keynes ve Geleneksel Teori isimli makalesi ile Keynes’in teorisini eleştirmiş ve 1939 yılında Dinamik Teori Üzerine Bir Deneme başlıklı makalesinin hazırlanmasında da bu eleştiriler etkili olmuştur.

Domar’a göre kalkınmanın temel problemi, artan üretim kapasitesinin tamamını kullanabilecek yatırım artışının  ne kadar olmasını belirlemek iken Harrod’a göre kalkınmanın temel problemi, gelirin mevcut tasarrufları eritmeye yetecek bir yatırım artışına imkan verecek bir düzeye çıkıp çıkamayacağıdır.

Harrod büyüme modelinde temel iki kavramdan bahsedilmektedir.  Birincisi tasarruflar ikincisi ise yatırımlardır. Tasarruflar ve yatırımlar modelde aynı zamanda dengenin sağlanmasında kullanılan en önemli kavramlardır.

Harrod büyüme modelinde birbirinden farklılaşan üç büyüme hızını gösteren eşitlikler kullanılmıştır. Harrod modelinde bu eşitliklerin temsil ettiği büyüme hızlarının karşılaştırılmasıyla dengeli büyüme hızı belirlenmiştir.

Harrod büyüme modelinde fiili büyüme hızının gerekli büyüme hızından büyük olması (G>Gw) ekonomide enflasyonist bir sürecin ortaya çıktığı bir durumu göstermektedir.

Harrod büyüme modelinde gerekli ve fiili büyüme hızlarının birbirine eşit olduğu (G= Gw) durum, ekonominin denge durumunu göstermektedir.

Domar büyüme modeli temel dört kavram ile analiz edilmektedir.

Domar büyüme modelinde, yatırımların ikili etkisi vardır. Birinci etki, yatırım harcamaları ekonominin arz yönünü ilgilendiren üretim kapasitesini artırıcı etkisi, ikinci etki ise, yatırım harcamalarının ekonominin talep yönünü ilgilendiren gelir artırıcı etkisidir. 

İşgücünün verimliliği, beşeri sermeye araştırma geliştirme ve teknolojik gelişmeler, kurumlar, devletin rollerinin ekonomik büyümenin çok önemli kaynakları olduğu artık dünya ekonomilerinin büyüme adına geçirmiş oldukları deneyimlerden de anlaşılmaktadır.

Para, Faiz ve İstihdamın Genel Teorisi (1936 yılında yayınlanan) adlı eserinde, Keynes piyasa mekanizmasının otomatik olarak tam istihdamı sağlama konusunda başarılı olamadığını ileri sürmüştür. Keynes eserinde yatırım harcamalarının öncelikle toplam talep üzerinde etkilerini incelemiş, yatırım harcamalarının üretim kapasitesi üzerindeki etkilerini bütünüyle ihmal etmiştir. Keynes’in büyüme konusundaki analizleri ise bu anlamda kısa dönemli statik bir analizdir. Keynes’in kısa dönemli statik analizini uzun dönemli olarak genişleten ve dinamik büyüme sorunlarıyla ilgilenen iktisatçılar ise Harrod ve Domar’dır. Bu açıklamalar ışığında yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, Harrod ve Domar,  John Maynard Keynes tarafından geliştirilen büyüme konusundaki kısa dönemli statik analizi uzun dönemli olarak genişlettikleri için, bu sorunun doğru yanıtı B seçeneğidir.

Harrod büyüme modelinde temel iki kavramdan bahsedilmektedir. Birincisi tasarruflar ikincisi ise yatırımlardır. Tasarruflar ve yatırımlar modelde aynı zamanda dengenin sağlanmasında kullanılan en önemli kavramlardır. Harrod büyüme modelinde tasarruflar, ekonomide dengenin sağlanması için önemli bir değişken olup, milli gelirin artan bir fonksiyonu olarak varsayılmaktadır. Özellikle tam istihdam dengesinin sürdürülebilmesi için yatırım, sermayenin marjinal verimliliği ve hızlandıran, tasarruf eğilimine uymak durumundadırlar. Bu açıklamalar ışığında yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, tasarruf Harrod büyüme modelinde yer alan iki temel kavramdan birisini temsil ettiğinden bu sorunun doğru yanıtı A seçeneğidir.

Harrod’un büyüme modeli Domar’ın büyüme modeline çok benzemektedir. Harrod büyüme modelinde de temel unsur yatırımlardır. Fakat Harrod, büyüme sürecinde yatırım artışı ile üretim artışı arasındaki ilişkiyi Domar büyüme modelinden farklı bir şekilde analiz etmiştir. Yatırım, belirli bir dönemde sermaye stokuna yapılan net ilavelerdir. Yani akım bir kavramdır. Sermaye ise stok kavramdır. O halde mutlak gelir düzeyi ile sermaye stoku arasında bir ilişki vardır. Yüksek (gelir düzeyini) üretimi gerçekleştirmek için daha fazla sermaye stokuna ihtiyaç vardır. Yatırım ise sermayedeki artış olduğuna göre, bir akım kavramı olarak gelirdeki artışa bağlı olmaktadır. Gelir aynı düzeyde değişmeden kalıyorsa, bu düzeyi de mevcut sermaye stoku ile gerçekleştirebiliyorsa yeni yatırıma ihtiyaç yoktur. Fakat üretim artışı isteniyorsa, bu üretim artışını gerçekleştirebilmek için gerekli olan sermaye artışı(yatırım) tespit edilir. İşte bu tespitte hızlandıran katsayısının da etkisi vardır.  Bu açıklamalar kapsamında yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, Belirli bir dönemde sermaye stokuna yapılan net ilaveler, yukarıdaki kavramlardan yatırımı temsil ettiğinden bu sorunun doğru yanıtı E seçeneğidir.

Harrod büyüme modelinde tasarruflar, ekonomide dengenin sağlanması için önemli bir değişken olup, milli gelirin artan bir fonksiyonu olarak varsayılmaktadır. Özellikle tam istihdam dengesinin sürdürülebilmesi için yatırım, sermayenin marjinal verimliliği ve hızlandıran, tasarruf eğilimine uymak durumundadırlar (Peterson,1994; 516’dan aktaran Berber, 2006; 125). Tasarruf fonksiyonu S=sxY olarak ifade edilmektedir. S, tasarrufu s, marjinal tasarruf eğilimini, Y ise, milli geliri ifade etmektedir. Bu açıklamalardan hareketle yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, Harrod büyüme modelinde yer alan tasarruf fonksiyonunda Y, milli geliri temsil ettiğinden bu sorunun doğru yanıtı B seçeneğidir.

Domar büyüme modelinde Keynes’in kısa dönemli statik analizini uzun dönemli olarak genişletmeye yönelik olarak yatırımların geniş kapsamlı olarak ekonomi üzerindeki etkileri analiz edilmiştir. Bu bağlamda Domar yatırımların ekonomi üzerinde birbirinden farklı iki yönde etkisinin olduğunu ileri sürmüştür. Birinci etki, yatırım harcamaları ekonominin arz yönünü ilgilendiren üretim kapasitesini artırıcı etkisi, ikinci etki ise, yatırım harcamalarının ekonominin talep yönünü ilgilendiren gelir artırıcı etkisidir. Bu bağlamda yatırımların ikili etkisi vardır ve Domar büyüme modeline göre, dengeli büyüme ise, yatırımların üretim kapasitesi artırıcı etkisi ile geliri (talebi) artırıcı etkisinin birbirine eşitlenmesi ile gerçekleşmektedir. Domar büyüme modelinin temel kavramları şu başlıklarda özetlenebilir:

Bu açıklamalardan hareketle yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, tüketim fonksiyonu Domar büyüme modelinin temel kavramlarından birisini temsil etmediğinden bu sorunun doğru yanıtı  B seçeneğidir.

Domar büyüme modelinin temel varsayımları
şunlardır:
• Ekonomide devlet harcamaları yoktur.
• Ekonomi dışa kapalı bir ekonomidir. Bu varsayımlar ile Domar’a göre büyüme üzerinde devletin ve/veya uluslararası ekonomik ilişkilerin herhangi bir etkisinin olmadığını savunmaktadır. Bu varsayımın amacı ise analizde özel sektör yatırımlarının üretim kapasitesinin artırıcı etkisi üzerine yoğunlaşmasını sağlamaktır.
• Ekonomide gecikmeler yoktur. Bir başka deyişle, üretimde meydan gelen bir artış hemen gecikmeden yatırım harcamalarını artırmakta ve yatırım harcamalarındaki artış ise, anında gelir artışına neden olmaktadır.
• Ekonomi tam istihdam denge düzeyindedir.
• Sermaye ve gelir arasında sabit bir teknolojik ilişki vardır

Bu açıklamalardan hareketle yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, ekonomi tam istihdam denge düzeyindedir ifadesi Domar büyüme modelinin temel varsayımlarından birisi olduğundan bu sorunun doğru yanıtı C seçeneğidir.

Domar büyüme modelinde kullanılan temel kavramlardan bir diğeri ise, sermayenin (yatırım) ortalama verimliliği kavramıdır. Sermaye hasıla oranının tersi olan hasıla sermaye katsayısı, sermayenin ortalama verimiliği olarak da tanımlanıp (Y/K) olarak gösterilmektedir. Sermayenin ortalama verimliliği katsayısı, ekonomide sahip olunan tam istihdam üretim miktarının varolan sermaye stokuna bölünmesiyle elde edilmektedir. Sermayenin ortalama verimliliği özellikle, ekonominin üretim gücünün ortaya konulmasında sıklıkla kullanılan bir orandır. 1 Türk Lirası değerinde üretim ortaya koyabilmek için 4 Türk Lirası değerinde sermaye malına ihtiyaç varsa, sermayenin ortalama verimliliği Y/K= 1/4= 0.25 olur. 

Bu açıklamalardan hareketle yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, bir ekonomide sahip olunan tam istihdam üretim miktarının varolan sermaye stokuna bölünmesi sermayenin ortalama verimliliği katsayısıyla ilişkili olduğundan bu sorunun doğru yanıtı E seçeneğidir.

Harrod büyüme modelinde gerekli büyüme hızı, garantili büyüme hızı, olarak da adlandırılmaktadır. Eğer gerekli büyüme kızı gerçekleşirse kapasite fazlalığı ve atıl kapasite gibi durumlar oluşmaz, girişimcilerin birikmiş mal stokları oluşmaz ve üretilen malların tamamı satılmış olur. Girişimciler bu durumdan memnundurlar ve bir sonraki dönemde aynı oranda üretim artışını da planlarlar. Gerekli büyüme hızı planlanan tasarruf ve planlanan yatırım eşitliğini sağlayan büyüme hızı demektir. bu açıklamalardan hareketle yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, Harrod büyüme modelinde garantili büyüme hızı olarak da adlandırılan kavram gerekli büyüme hızıyla ilişkili olduğundan bu sorunun doğru yanıtı C seçeneğidir.

Harrod büyüme modelinde birbirinden farklılaşan üç büyüme hızı vardır. Harrod büyüme modelinde fiili ya da gerçekleşen büyüme hızı, toplam üretimin dönem sonundaki artışını temsil eden büyüme hızıdır. büyüme hızı dönem sonundaki gerçekleşen üretim artışını gösterdiği için ex-post (dönem sonu) bir kavramdır. Bu açıklamalardan hareketle yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, toplam üretimin dönem sonundaki artışını temsil eden büyüme hızı fiili büyüme hızıyla en fazla ilişkili olduğundan bu sorunun doğru yanıtı D seçeneğidir.

Harrod büyüme modelinde analiz edilen ve diğer büyüme hızlarından biraz farklılaşan büyüme hızı ise doğal büyüme hızıdır. Doğal büyüme hızı olarak ifade edilen büyüme hızındaki doğal kavramı, yanlış anlamalara neden olabilmektedir. Çünkü doğal büyüme hızındaki doğal kavramı, kendiliğinden ortaya çıkan bir gelişme değildir. Tersine, artan nüfusun tamamının istihdam edilmesine yetecek bir ekonomik gelişme olarak ifade edilmektedir. Bu bağlamda doğal büyüme hızı, nüfus artışı ve teknolojik gelişmenin müsaade ettiği büyüme hızı olarak kabul edilmektedir. Bir başka ifadeyle maksimum büyüme hızı olarak ya da tam istihdam büyüme hızı olarak da ifade edilebilir. Bu açıklamalardan hareketle yukarıdaki seçenekler incelendiğinde, nüfus artışı ve teknolojik gelişmenin müsaade ettiği büyüme hızı, yukarıdaki kavramlardan doğal büyüme hızıyla açıklandığından bu sorunun doğru yanıtı D seçeneğidir.

Harrod büyüme modelinde temel iki kavramdan bahsedilmektedir. Birincisi tasarruflar ikincisi ise ya­tırımlardır. Tasarruflar ve yatırımlar modelde aynı zamanda dengenin sağlanmasında kullanılan en önemli kavramlardır. Doğru cevap B şıkkıdır.