İKTİSADİ BÜYÜME

Sürdürülebilir kalkınma, ekonomik büyüme ile birlikte çevresel duyarlılığı da içermektedir. Sürdürülebilir kalkınma politikaları içinde etkin enerji kullanımı, geri dönüşüm, yenilenebilir enerji kaynaklarına yönelim, üretim ve tüketim şekillerinin değiştirilmesi yer almaktadır.

Kuznets,  iktisadi büyüme sürecinde teknolojik gelişmenin beş faklı şekilde kendini hissettirdiğine dikkat çekmektedir. Bunlar; bilimsel alanda yapılan yeni keşifler, icatlar, buluşlar, iyileştirmeler ve buluşların firmalar tarafından yaygın bir şekilde kullanımı konusunda gösterilen başarılardır.

Rostow'a göre  tarihsel süreç içerisinde iktisadi büyümenin aşamaları şunlardır: 

• Geleneksel Toplum Aşaması • Kalkışa Hazırlık Aşaması • Kalkış Aşaması • Olgunluk Aşaması • Kitle Tüketim Aşaması

Rostow'a göre bir toplumun Kalkış aşamasına geçebilmesi için net yatırım ve tasarrufların milli gelirdeki payı en az % 10 olmalıdır.

Kuruluş amacı, “yerkürenin ve insanlığın geleceği üzerine öngörülerde” bulunmak olan Roma Kulübü’nün 1972 yılında “Büyüme’nin Sınırları” başlıklı rapor yayınlamıştır. Raporda nüfus artışı ve ekonomik gelişme azalmadıkça, doğal kaynaklar, içilebilir su ve temiz hava ihtiyacını dünyanın sağlayamayacağı ileri sürülmüştür.

Roma Kulübü içerisinde yer alan Meadows Raporu,  büyüme hızı devam ederse, yerkürede kaynakların tükeneceğini ilk kez açık biçimde ortaya koymakta, hatta bazı kaynakların olası tükenme tarihlerini tahmin etmektedir.

Neoklasik iktisatçılar, iktisadi büyümeyi tüm sosyal, çevresel sorunların ve kirliliğin çözümü olarak nitelendirerek, iktisadi büyüme ve çevrenin korunması arasındaki çelişkinin teknolojik ilerlemeyle çözülebileceğini savunmuşlardır.

1987 yılında Birleşmiş Milletler tarafından kurulan, Gro Harlem Brundtland başkanlığındaki Dünya Çevre ve Kalkınma Komisyonu’nca (DÇKK) hazırlanan raporun adı  “Ortak Geleceğimiz”dir. Bu raporda sürdürülebilir kalkınma görüşü geliştirilmiştir.

Sürdürülebilir kalkınma, gelecek nesillerin ihtiyaçlarını karşılama imkanlarını tehlikeye atmadan, bugünkü neslin kendi ihtiyaçlarını karşılayabilmesini ifade eder. Bu kavramın temelinde; insan yaşamının kalitesini artırmak, çevresel dengeyi korumak, daha temiz enerjiler kullanmak...  gibi unsurlar yer almaktadır.

Rostow'a göre olgunluk aşamasını en önce tamamlayan ülke İngiltere'dir (1850). Onu ABD (1900), ve Almanya (1910) izlemiştir.

Tarımda zihniyet değişikliği ve yeni teknolojilerin uygulanması, yeni bir sosyal ve politik kadronun ve yeni müteşebbisler sınıfının ortaya çıkması önem kazanmıştır.

İktisadi büyümenin belirleyici ekonomik faktörlerini; İşgücü, Sermaye birikimi, Doğal kaynaklar ve coğrafya, bilimsel ve teknolojik gelişmeler, girişimcilerin organizasyon faaliyetleri ve yapısal değişikliklerdir.

Sermaye birikimi, kendi kendini besleyen kümülatif (gittikçe artan) bir süreçtir. İyi bir sermaye birikimi süreci iç içe geçmiş üç aşamadan oluşur;

Gelişmiş ya da gelişmekte olan ülkeler iktisadi büyüme sürecini hızlandırabilmek için girişimciliği desteklemeleri gerekmektedir. Bu destekler:

W. W. Rostow, çok sayıda ülkenin 1700’li yıllardan itibaren iktisadi ve sosyal göstergeleri toplayarak özellikle batı ülkelerinin yaşadıkları deneyimlerden yola çıkarak en sanayileşmiş ülkenin gelişmişlik düzeyine ulaşabilmek için belli aşamalardan geçmesi gerektiğini vurgulamıştır. Sırası ile tarihsel süreç içerisinde incelenen bu aşamalar:
• Geleneksel Toplum Aşaması
• Kalkışa Hazırlık Aşaması
• Kalkış Aşaması
• Olgunluk Aşaması
• Kitle Tüketim Aşaması

Geleneksel Toplum Aşaması, 18. yüzyıldan önceki devir ya da Newton öncesi dönemi kapsar. Geleneksel toplumda ananeler, gelenekler ve görenekler etkin rol oynar. Geleneksel toplum aşamasında bulunan ülkelerde tarımın büyük bir ağırlığı vardır. Üretim tekniği ilkeldir. İş bölümü gelişmemiş, kişi başı gelir çok düşük olmuştur. Tarım sektörü hava şartları etkisi altında olduğundan üretimde büyük dalgalanmalar olmakta ve ekonominin bütününü etkilemektedir. Toplumun ekonomik, siyasi ve hukuki kurumları gelişmemiştir. Ekonomik ve politik bakımdan hâkim olan güçler büyük toprak sahipleridir. Çalışan nüfusun yüzde 75 veya daha fazlası tarım sektöründe çalışmaktadır. 

Geleneksel toplum aşamasına geçmişteki Çin Hanedanlıkları, Ortadoğu ve Akdeniz medeniyetleri ve Ortaçağ Avrupa’sı örnek verilebilir.

Gelişmenin ikinci aşaması, intikal çağındaki toplumu içine alır. Bu aşamada gelişmenin başlaması için gerekli şartlar hazırlanır. Batı Avrupa’da İngiltere, iktisadi ve toplumsal yapısı bakımından bu aşamayı tamamlayan ilk ülke olmuştur. Bu ülkelerde intikal dönemi, bilimsel ilerlemenin ve yeni teknik buluşların tarım ve sanayiye uygulanması ve bu ülkelerin dış ticaretlerini tek taraflı olarak ve birbirleriyle rekabet halinde genişleterek, sistem içi değişkenlerle, yani ülkelerin kendi şartlarının değişmesiyle meydana gelen gelişmeler oluşturulmuştur. Milliyetçilik bilinci önem taşımıştır. Milliyetçilik; ekonomik, politik ve kültürel gücü kuvvetlendirmeye dayanan, değer yargıları sistemini değiştiren bir faktördür.

Geçiş aşaması aşılmış ve ön şartlar hazırlanmış olduğundan, en önemli aşama olan take-off aşaması ile kalkınma normal yoluna girmiştir. Bu aşama, düzgün bir gelişmeye karşı çıkan engellerin tamamen yıkıldığı bir devredir. İktisadi gelişmeyi yapan kuvvetler bu aşamada gelişir ve topluma hakim olur. Karın tekrar yatırıma yönlendirilmesi halinde menfaatlerin geometrik ölçüde artacağı fikri, artık fertlere ve kurumların bünyesine girmiştir.Tarımda zihniyet değişikliği ve yeni teknolojilerin uygulanması, yeni bir sosyal ve politik kadronun ve yeni müteşebbisler sınıfının ortaya çıkması önem kazanmıştır.

Kalkış döneminin sona ermesinden 40 yıl sonra olgunluk aşamasına ulaşılır. Rostow bu aşamayı toplumun kaynaklarının büyük bir bölümünün modern teknolojilerin yer aldığı alanlarda etkin bir şekilde kullanıldığı dönem olarak tanımlar. Bu aşamada ulusal gelirin % 10-20’si kadarı devamlı bir şekilde yatırımlara gider. Kişi başına düşen gelir artar, yeni öncü sektörler eskilerinin yerini alır ve yeni sanayi kolları yükselirken eskileri önemini kaybeder. Uluslararası ticaret önemli hale gelir. Daha önce ithal edilen mallar üretilir, yeni ithal ihtiyaçlar artar ve bu ihtiyaçları karşılamak için ihracat artar. Ayrıca bu aşamada ekonominin alanı daha geniş sanayi alanlarını içerecek şekilde genişler. Örneğin
demir, kömür ve ağır makine sanayinden makine ve aletlere, kimyasal ve elektrikli teçhizata doğru bir yer değiştirme görülür. İngiltere, Amerika, Almanya, Fransa ve 1929 yılından sonra olgunluğa doğru ikinci bir hamle yapan Rusya gibi ülkelerde bu durum yaşanmıştır. İsveç’te ise 1890 yılından sonra aynı rolü keresteden selüloz ve kâğıt sanayisine, maden cevherinden yüksek kaliteli çeliğe ve madeni ürünlere geçiş oynamıştır.

Her ulusun olgunluk aşamasından sonra ulaştığı aşama refah dönemi olarak adlandırılan kitle tüketim aşamasıdır. Bu aşamada toplum artık arz yerine taleple, üretim yerine tüketimle, bir adım daha ileriye gidilirse tüketim yerine refah maksimizasyonuyla ilgilenir. Devlet refah devleti olarak tanımlanır. Bireyler artık asgari fiziki seviyenin çok üzerinde bir gelir elde etmeye başlar.

Kitle tüketim aşamasında toplum artık modern teknolojinin gelişmesini bir hedef olarak almaktan vazgeçmiştir. Bu aşamaya ulaşan toplumlarda dayanıklı tüketim malları üreten sektörler ile hizmetler sektörü gittikçe gelişen ekonominin başlıca sektörleri durumuna gelmişlerdir. Dikiş makinesi, bisiklet, çeşitli elektrikli alet ve makineler ve otomobil gibi malların üretim ve tüketiminde büyük artışlar görülür. Artan gelirler bu tür mallara olan talebi artırdığı için, bunların üretimi hızlanırken alışılmış yiyecek ve giyecek mallarına olan talep nispi olarak azalmaya başlar. İş gücünün gerek toplamda gerekse kentsel nüfustaki payında büyük artışlar gerçekleşir. Çalışanlar içimde vasıflı iş gücünün payı artar.